आफूले भनेअनुसार पार्टी चलाउन नसक्ने अवस्थामा देउवा

A+ A A-

नेपाली कांग्रेस बहुपदीय नेतृत्व प्रणाली भएको पार्टी भए पनि सभापतिलाई सम्पूर्ण कार्यकारी अधिकार छ । सभापतिको निगरानीमा हरेक गतिविधि र निर्णय हुने भए पनि सभापतिले गर्नुपर्ने काम नगरे के हुने भन्ने व्यवस्था कांग्रेसको विधानमा छैन । यसको फाइदा सभापति शेरबहादुर देउवाले उठाउँदै आएका छन् ।

संसदीय राजनीतिका खेलाडी देउवा यसपटक भने कोशी प्रदेश सरकार गठनको विषयमा चिप्लिए । पार्टीमा संस्थापनइतर समूहको हैसियत पनि राम्रोसँग स्वीकार नगरेका देउवा शेखर कोइरालासँग प्रधानमन्त्री प्रचण्ड साक्षी राखेर चिर्कटोमा सहमति गर्न बाध्य भए त्यो पनि गठबन्धन जोगाउने नाममा । देउवा शेखरसँग गल्न बाध्य भए ।

प्रचण्ड र देउवाले कागजको चिर्कटोमा कोइरालासँग गर्नुपरेको सहमति

नेता मिनेन्द्र रिजाललाई लिएर देउवासँग कोशीबारे छलफल गर्न शेखर पुगेका थिए । कांग्रेसको भागमा पहिल्यै परिसकेको कोशीमा सहमति गरेर कांग्रेसको मुख्यमन्त्री बनाउन प्रस्ताव गरेका थिए ।

देउवाले प्रधानमन्त्री तथा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पमकल दाहाल प्रचण्डलाई मनाउन सुझाए । सभापति देउवाले महामन्त्रीद्वयलाई पनि मनाउन सुझाएका थिए । देउवाको जोड महामन्त्रीको सहमति चाहिने थियो ।

त्यसपछि शेखर प्रधानमन्त्री प्रचण्डसँग भेट गर्न पुगे । प्रधानमन्त्रीले कांग्रेसमा सहमति भए आफूलाई अफ्ठेरो नहुने जवाफ दिए ।

सभापति देउवाले पार्टीका अन्य व्यक्तिलाई पनि थाहा नदिइ कोशीको बारेमा निर्णय गरेका थिए । यसअघिका निर्णय बहुमतको आधारमा र विधिसम्मत गरिएकोमा देउवामाथि प्रश्न उठे पनि कमजोर थियो ।

पार्टीको निर्णय केन्द्रीय समिति बैठकमा ८० प्रतिशतभन्दा बढी सदस्यको समर्थनमा देउवाको विपक्षी आवाजको सुनुवाइ हुँदैनथ्यो । यसपटक पनि देउवाले दोहोर भूमिका निभाए । शेखरलाई महामन्त्रीहरूको सहमति हुनुपर्ने बताए ।

महामन्त्री गगन थापाले कोशी बारेमा औपचारिक पार्टी बैठक राख्न सभापति देउवासँग टेलिफोन संवाद गरेका थिए । देउवाले पार्टीको औपचारिक बैठक बोलाउन मानेनन् । कोशी प्रदेशको बारेमा कोशीका कांग्रेस नेताहरूसँग समेत उनले छलफल गरेका थिएनन् ।

कांग्रेस केन्द्रीय सदस्य नैनसिंह महर पार्टीको औपचारिक संरचना आवश्यक परेको बेलामा पनि उपयोग हुन नसकेको बताउँछन् । ‘पार्टीको केन्द्रीय समिति बैठक अहिले आवश्यक थियो । पदाधिकारी बसेर यसबारे निर्णय हुनै सक्दैन । सामरिक विषयमा निर्णय गर्नुपर्ने बेलामा त्यो हुन सकेन । आफूलाई पर्दा प्रक्रिया र विधि कुल्चने र नपर्दा विधि प्रक्रिया मान्ने भन्ने प्रवृत्ति कांग्रेसमा छ,’ उनले भने ।

कोशी प्रकरण र चिर्काटोको सहमतिबारे सोमबार कांग्रेस पदाधिकारी बैठकमा महामन्त्रीद्वयले सभापतिसँग जवाफ माग गरे । ‘तीन नेताले हस्ताक्षर गरेको कागजको चिर्कटो देखियो, यस्तो चिर्कटोमा सम्झौता किन गरियो, गर्नुपर्नाका कारण के हुन् ? प्रचण्डजी प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ। सभापतिजी गठबन्धन दलको ठूलो दलको नेता, गठबन्धन बलियो बनाउन भन्दै किन चिर्कटोमा हस्ताक्षर गर्नुपरेको हो ?,’ महामन्त्रीद्वयको प्रश्न थियो ।

सभापति देउवाले भने गठबन्धन जोगाउनका लागि सहमति गर्नुपर्ने अवस्था आइपरेको बताएका थिए । ८० प्रतिशत अधिकार भएकोसँग जवाफदेहिता खोजिएको महामन्त्री थापा बताउँछन् ।

शेखर कोइरालाले कसरी जुटाए विद्रोहको हिम्मत ?

‘कांग्रेसको महामन्त्री भएपछि मैले गरेको काम वा सम्पादन गरेका जिम्मेवारीको सन्दर्भमा प्रत्येक सदस्यले मलाई प्रश्न सोध्न पाउँछन् । त्यो प्रश्न सोध्यो भनेर मैले फरक धारणा राख्न हुँदैन । सभापतिसँग पनि त्यही हो । कांग्रेसको विधानमा महामन्त्रीलाई दिएका अधिकार र जिम्मेवारी पनि छन्,’ महामन्त्री थापाले भने, ‘तर पनि कांग्रेसको बनोट सभापतीय प्रणाली हो । चाहे केन्द्रीय सदस्यमा गर्ने मनोनीत भन्नुस्, चाहे पार्टीले गर्ने निर्णय भन्नुस् । यदि सभापतिसँग अधिकारको सयको स्केल बनाउनुहुन्छ भने सभापतिसँग ८० छ, बाँकी रहेको २० विभिन्न तहसम्म बाँडिएको छ । ८० प्रतिशतसँग प्रश्न गर्ने र ऊसँग जवाफदेहिता खोज्नुपर्‍यो ।’

प्रधानमन्त्री प्रचण्ड र सभापति देउवालाई गलाएका शेखर समूहमा भने कोशी प्रकरणलाई राजनीतिक जीतको रूपमा हेरिएको छ । ‘शेर दाईले राज्य सत्ता र पार्टीसत्तासँग लडाइ लड्नुपर्ने थिया । त्यसमा जित भएको हो । सधैँ पेलान भन्ने पनि हुन्छ,’ शेखर निकट एक नेताले शिलापत्रसँग भने ।

कोशी प्रकरणले शेखर र सभापति देउवा मिलेको भन्नेलाई उत्तर मिलेको ती नेताले बताए । ‘हिजो शेखर सभापतिसँग मिल्न गए भन्ने थियो । मिलेको भए कोशीमा त सभापतिले भनेअनुसार हुनेथियो । किन फरक भयो र सभापति पनि सम्झौता गर्न आएपुगे ?,’ ती नेताले भने ।

ती नेताका अनुसार कोशीमा तत्कालीन संसदीय दलको नेता उद्धव थापाको नेतृत्व कांग्रेसले स्वीकार गरेका भए पनि यस्तो अवस्था आउने थिएन । ‘उद्धव थापालाई नै मानेको भए यस्तो हुने नै थिएन । शेखर दाईले विरोध गर्नुहुन्थ्यो । ट्विट गर्नुहुन्थ्यो । विश्वासको मत त दिनैपर्थ्यो,’ ती नेताले भने ।

आफ्नै हठका कारण कोशी मामिलामा राज्यसत्ता र पार्टी सत्ता हुँदा हुँदै विद्रोही शेरखसँग सभापति देउवाले सम्झौता गर्नुपरेको छ । कांग्रेस नेताहरूका अनुसार सभापति देउवाले प्रचण्डपछिको बाँकी साँढे दुई वर्ष प्रधानमन्त्री बन्नेबाहेक अरु सोचेका छैनन् ।

कोशीमा कांग्रेसको मुख्यमन्त्री अस्वीकार गर्नुमा नेता कृष्णप्रसाद सिटौलाको डिजानइनमा उपसभापति पूर्णबहादुर खड्का, महामन्त्रीहरू र ज्ञानेन्द्र कार्कीसमेत प्रभावमा पर्न गएको देखिएको संस्थापनइतर समूहका नेता बताउँछन् । ‘कोशीमा शेखरजीले गल्ति गर्नुभयो । भोली उहाँ पनि पार्टी नेतृत्वमा पुग्नुहोला । पार्टीको नीति नमान्दा अप्ठ्यारोमा त परिन्छ नि,’ कृष्ण सिटौलानिकट नेता भीमसेन दास प्रधानले भने ।

कांग्रेसबाट भएका जस अपजस नेतृत्वकर्ताको हिसाबमा सभापति देउवामाथि आउँछ । उनले बिनासल्लाह चालेको कदमले पार्टीमा मात्र होइन गठबन्धनमा पनि शंकाको सुविधा दिएको छ ।

यसैलाई लिए सोमबार प्रधानमन्त्री प्रचण्डले धनगढीमा समाजवादी मोर्चाले गरेको कार्यक्रममा कांग्रेस पार्टी हो कि मञ्च भनेर टिप्पणी गरे । ‘कांग्रेस पार्टी हो कि मञ्च हो थाहै छैन, एमालेमा पनि ठूलो चिरा परेको छ । यसले हामीलाई फाइदा हुन्छ । अब समाजवादी आन्दोलनलाई नयाँ ढंगले अघि बढाउनुपर्छ । त्यसको नेतृत्व समाजवादी मोर्चाले गर्छ,’ उनल भनेका थिए ।

प्रधानमन्त्री प्रचण्डले चिर्कटोमा भएको सहमति कोशीमा कार्यान्वयन नभएकोमा असन्तुष्टि समेत जनाए । गठबन्धनमा एमालेको मन्त्री घुसाएको र त्यो व्यवस्थापन हुने प्रचण्डको भनाइ थियो ।

काेशीमा देउवा र प्रचण्डलाई गलाएका शेखर

तर, कोशी प्रकरणका कारण कांग्रेसमा देउवाको शक्ति कमजोर हुन भएको विश्लेषण हुन थालेको छ । ‘बहुमतले निर्णय हुन्थ्यो त्यसले कांग्रेसभित्र विद्रोहको आगो भित्रभित्रै दन्किरहेको थियो । त्यो कोशीमा विद्रोह भयो । शेखरले त्यसमा हिम्मत गरे । देउवालाई पहिलो पहिलो पटक यो किसिमको चुनौती भयो । पार्टीको निर्णयविपरीत ८ जना सांसदले सरकार बनाउन अघि बढे । यो भनेको सानो संख्या हो । शेरबहादुर सहमति गर्ने खालको व्यक्ति होइनन् । आफ्नो ढिपीमा डोजर चलाएर अघि बढ्ने मान्छे हुन् । त्यस्तो नेचरको मान्छे चिर्कटोमा सहमति गर्न आउनु भनेको ठूलो चुनौती हो । चिर्काटोले शेखर, प्रचण्ड र देउवालाई समान हैसियतमा पुर्याएको छ,’ राजनीतिक विश्लेषक डा. गोविन्दमानसिंह कार्कीले भने ।

यसले केन्द्रमा पनि असर गर्न सक्ने आँकलन गर्न थालिएको छ ।

‘अबको राजनीति के कसरी अघि बढ्न त्यो शेखरको रणनीतिले तय गर्नेछ । कोशी घटनाले कांग्रेसलाई घाटा पुगेको छ,’ अर्का राजनीतिक विश्लेषक गेजा वाग्लेले भने ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज ३०, २०८० १९:४०