क्यानडा-भारत विवाद : कसकाे पक्षमा उभिन्छन् अमेरिका, बेलायत र अस्ट्रेलिया ?

A+ A A-

क्यानडाका प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडोले संसदमा खालिस्तान समर्थक नेता र क्यानाडेली नागरिक हरदीप सिंह निज्जरको हत्याको विषयलाई भारत सरकारको एजेन्टसँग जोडेर भारतसामु कूटनीतिक चुनौती खडा गरिदिएका छन् ।

क्यानडा र भारतको द्विपक्षीय सम्बन्ध खालिस्तान मुद्दालाई लिएर पहिल्यैदेखि धमिलो छ । दुई देशबीच देखिएको विवादबारे अब अन्य देशका प्रमुखलाई पनि प्रश्न सोध्न थालिएको छ ।

मंगलबार अस्ट्रेलियाका प्रधानमन्त्री एन्थनी अल्बनिजलाई पनि यसबारे प्रश्न गरिएको थियो ।

क्यानडाका प्रधानमन्त्री ट्रुडो भारतसँगको वर्तमान विवादमा पश्चिमा सहयोगी मुलुकहरूले आफूलाई साथ दिऊन् भन्ने चाहन्छन् । क्यानडा नेटो र जी ७ को सदस्य हो । भारतमाथि आफूले लगाएका आरोपलाई यी दुवै समूहले गम्भीर रूपमा लिऊन् भन्ने क्यानडाकाे चाहना छ ।

मंगलबार ट्रुडोले भारतबाट अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको गम्भीर उल्लंघन भएको बताएका थिए । आफ्ना सहयोगी देश र भारतलाई यो मुद्दा उठाउँदासम्म प्रतीक्षा गरेको उनको भनाइ थियो । उनले संसद भवनमा पत्रकारहरूसित भने, ‘यो घटनाबारे हामीले के-के थाहा पायौँ भनेर हामी पहिले आफ्ना सहयोगी देशलाई भन्न चाहन्थ्यौँ । हामीले भारतसँग पनि यो विषय गम्भीरतापूर्वक उठाएका थियौँ ।’

बीबीसी हिन्दीकाे रिपाेर्टअनुसार, भारतले ट्रुडोको आरोपलाई ठाडै अस्वीकार गरिदिएको छ । क्यानडामा ‘खालिस्तानी आतंकवादी’हरूलाई प्रश्रय दिएको मुद्दाबाट ध्यान भड्काउन आफूमाथि आरोप लगाएको भारतको प्रत्यारोप छ ।

क्यानडा फाइभ आइज इन्टेलिजेन्स अलाइन्सको पनि सदस्य हो । यसमा क्यानडासँगै बेलायत, अमेरिका, अस्ट्रेलिया र न्युजिल्यान्ड छन् ।

अन्य चारै देशले आरोप निकै गम्भीर भएको बताएका छन् । अमेरिकाले जस्टिन ट्रुडोले भारतको संलग्नतालाई लिएर जुन दाबी गरेका छन्, त्यो निकै चिन्ताजनक रहेको बताएको छ । अमेरिकी राष्ट्रपतिको कार्यालय र निवास ह्वाइट हाउसको राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्‌का प्रवक्ता एर्डिन वाट्सनले भने, 'क्यानडाका प्रधानमन्त्रीले लगाएको आरोप निकै गम्भीर छ । हामी आफ्ना क्यानडेली सहयोगीसँग नियमित सम्पर्कमा रहन्छौँ । क्यानडाको अनुसन्धानका लागि यो निकै महत्त्वपूर्ण छ । दोषीलाई कानुनी कठघरामा उभ्याउन आवश्यक छ ।’

बेलायतले पनि यो विषयलाई निकै गम्भीर भनेको छ । बेलायतका विदेशमन्त्री जेम्स क्लेवर्लीले सिख नेताको हत्यामा भारतको संलग्नता छ कि छैन भन्नेबारे क्यानडाको जाँचको समर्थन गर्ने बताएका छन् ।

बेलायती विदेशमन्त्री संयुक्त राष्ट्रसंघको आमसभाका लागि न्युयोर्कमै छन् । उनले समाचार एजेन्सी एएफपीसँग भनेका छन्, ‘यो निकै महत्त्वपूर्ण विषय हो भन्ने मलाई लाग्छ । क्यानडाको जाँचको हामी समर्थन गर्छौं । क्यानडासँग हाम्रो निकै बलियो सम्बन्ध छ । र, भारतसँग पनि गहिरो सम्बन्ध छ ।’

अस्ट्रेलियाको विदेश मन्त्रालयले यो विषयमा भारतसँग चिन्ता प्रकट गरेको बताएको छ । मन्त्रालयका प्रवक्ताले मंगलबार भनेका थिए, ‘अस्ट्रेलिया भारतविरुद्धको यो आरोपलाई लिएर निकै गम्भीर छ । अस्ट्रेलिया सबै देशको सम्प्रभूता र कानुनी शासनको सम्मान गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्छ । हामी यो विषयमा आफ्नो साझेदारसँग सम्पर्कमै छौँ । हामीले भारतमा उच्च तहमा आफ्नो चिन्ता जाहेर गरेका छौँ ।’

वासिङ्टन पोस्टले पश्चिमको एक सूत्रलाई उद्धृत गर्दै लेखेअनुसार, ‘फाइभ आइज एलाइन्स’ ले सार्वजनिक रूपमा हरदीप सिंह निज्जरको हत्याको निन्दा गर्दै संयुक्त विज्ञप्ति जारी गर्न अस्वीकार गरेको थियो तर जी २० सम्मेलनभन्दा अगाडि नै यो विषय उठाइएको थियो । जस्टिन ट्रुडोले फ्रान्सका राष्ट्रपतिसँग पनि यो विषयमा कुरा गरेको रिपोर्टमा दाबी गरिएको छ ।

मंगलबार अस्ट्रेलियाका प्रधानमन्त्री एन्थनी अल्बनिजलाई पत्रकारहरूले भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीबारे यसै विषयमा प्रश्न सोधे, 'नरेन्द्र मोदीलाई द बोस भन्न तपाईंलाई आफसोस छ ?'

जवाफमा अस्टेलियाली प्रधानमन्त्रीले थोरै धैर्यता राख्न अनुरोध गरे ।

अल्बनिज यो विषयमा कुराकानी गर्न इच्छुक नदेखिएको अस्ट्रेलियाका मिडियाले जनाएका छन् । उनले मोदीलाई द बोस भनेकाे प्रश्नमा जवाफ दिँदै भने, ‘तपाईंले थोरै धैर्य गर्नुपर्छ । मैले प्रधानमन्त्री मोदीको स्वागतमा यो कुरा भनेको थिएँ, जहाँ भारतीय मूलका मानिस ठूलो संख्यामा थिए । अन्य पाहुनालाई अस्ट्रेलियामा जसरी स्वागत गरिन्छ, मैले त्यसरी नै प्रधानमन्त्री मोदीको स्वागत गरेको थिएँ ।’

उनले अगाडि भने, ‘मेरा साथी एवं प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी पछिल्लोपल्ट आएका बेला ब्रुस स्प्रिङ्गस्टन मञ्चमा जसरी उनको स्वागत भएको थियो, त्यस्तो मैले पहिला कसैको देखेको थिइनँ ।’

त्यही बेला अल्बनिजले मोदीको स्वागतमा आएको भिडमाझ भनेका थिए, ‘प्रधानमन्त्री मोदी द बोस हुन् ।'

उक्त मञ्च अमेरिकी रक सिंगर स्प्रिङ्स्टनको नाममा छ, जसको निक नेम द बोस थियो ।

फाइभ आइज इन्टेलिजेन्सलाई लिएर अस्ट्रेलियाली प्रधानमन्त्रीले भने, ‘म फाइभ आइज इन्टेलिजेन्सबारे पत्रकार सम्मेलनमा केही भन्न सक्दिनँ । मैले पत्रकार सम्मेलनमै भनेँ भने इन्टेलिजेन्सको अर्थ के रह्यो त ।’

फाइभ आइज इन्टेलिजेन्समा रहेका देश एकअर्काबाट गोप्य सूचनाहरू आदानप्रदान गर्छन् । अस्ट्रेलियाको सरकार गत वर्षदेखि भारतसँग व्यापार र रक्षा सम्बन्ध गहिरो बनाउन लागिपरेकाे छ । चीनसँगको सम्बन्धमा तनाव आएपछि अस्ट्रेलिया भारतसँग नजिकिएको छ । अस्ट्रेलियामा हिन्दु मन्दिरमा खालिस्तानी कार्यकर्ताको आक्रमण बढेको बताइन्छ । प्रधानमन्त्री मोदीले अल्बनिजसामु सार्वजनिक रूपमै यो मुद्दा उठाएका थिए ।

क्यानडाका मिडियाले कसरी लिए ?

क्यानडाका मिडियाले जस्टिन ट्रुडोको अभिव्यक्तिलाई प्राथमिकतासाथ स्थान दिएका छन् ।

टोरन्टो स्टार अखबारले लेखेको छ, ‘क्यानडाका सहयोगी देशले भारतको तर्फबाट भएको सम्प्रभूतामाथिको आक्रमणविरुद्ध साथ दिनुपर्छ । ट्रुडोले गत सोमबार संसदमा आफ्नो धरतीमा क्यानडेली नागरिकको हत्याको आरोप विदेश सरकारको एजेन्टलाई लगाउँदा त्यहाँ धेरै नागरिक आश्चर्यचकित भएका थिए ।’

‘क्यानडाको सम्प्रभूतामाथि योभन्दा खुलोआम आक्रामण अरु हुन सक्दैन । यो विषयमा अमेरिकाको सुरुवात प्रतिक्रिया खासै दमदार छैन । बाइडेनले खुलेर साथ दिनुपर्छ । उनी फेरि राष्ट्रपति बन्ने चुनावी दौडमा छन् । त्यसैले मोदीसँग शायदै निहुँ खोज्न चाहन्छन् । क्यानडाले यो विषयमा उत्साहजनक समर्थन पाएन ।’

फाइभ आइज इन्टेलिजेन्समा रहेका अमेरिका, बेलायत र अस्ट्रेलियासँग भारतको पनि निकै राम्रो सम्बन्ध छ । क्यानडाका कारण भारतसँग सम्बन्ध बिगार्न यी कुनै पनि देश तयार नदेखिएको बताइन्छ ।

इन्डियन एक्सप्रेसको एक रिपोर्टअनुसार, क्यानडाले कति ठोस प्रमाण पेस गर्छ भन्ने कुरामा अन्य देशको प्रतिक्रिया निर्भर गर्छ । ट्रुडो न्युयोर्क जाँदै छन् । क्यानडाका विदेशमन्त्रीले जी- ७ का विदेश मन्त्रीहरूसँग भेट्दै छन् । यहाँबाट के चीज निस्कन्छ, त्यसैमा प्रतिक्रिया निर्भर गर्नेछ । भारतका विदेशमन्त्री एस जयशंकर पनि न्युयोर्क जाँदैछन् । उनले पनि प्रश्नको सामना गर्नुपर्नेछ ।

भारतीय विदेश मन्त्रालयले क्यानडाका प्रधानमन्त्रीले लगाएको आरोप अस्वीकार गरेको छ । ‘क्यानडाका प्रधानमन्त्रीले संसदमा जे भनेका छन्, त्यसलाई हामी अस्वीकार गर्छौं । क्यानडाका विदेशमन्त्रीको अभिव्यक्तिलाई हामी नकार्छौं ।’

‘क्यानडामा कुनै खालको हिंसामा भारत सरकार संलग्न भएको आरोप लगाउनु हास्यास्पद र राजनीतिक रूपले प्रेरित छ । यसैगरी, हाम्रा प्रधानमन्त्रीसामु क्यानडाका प्रधानमन्त्रीले आरोप लगाएका थिए, हामीले त्यसलाई पनि पूर्णतः खारेज गरिदिएका थियौँ । हामी कानुनी राजमा लोकतान्त्रिक मूल्यप्रति प्रतिबद्ध छौँ ।’

‘यो विषयमा क्यानडा सरकारले कुनै कारबाही नगर्नु लामो समयदेखि चल्दै आएको र यो हाम्रो लागि अहिले पनि चिन्ताको विषय बनेको छ । क्यानडाका नेता यस्ता तत्त्वप्रति खुलेआम सहानुभूति प्रकट गरिरहेका छन्, यो हाम्रा लागि चिन्ताको विषय हो ।’

भारतीय विदेश मन्त्रालयले भनेको छ, ‘क्यानडामा हत्या, मानव तस्करी र संगठित अपराधजस्तो गतिविधि कुनै नयाँ कुरा होइन । यस्ता गतिविधिमा भारत सरकारलाई जोड्ने कुनै पनि कोसिसलाई हामी नकार्छौं । क्यानडाको धरतीबाट सञ्चालित भारतविरोधी गतिविधिमाथि तत्काल कडा कानुनी कारबाही गर्न हामी क्यानडाको सरकारसँग आग्रह गर्छौं ।’

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज ६, २०८० १०:००