सात वर्षदेखि ‘सेटिङ’मा मुख्यसचिव, कार्यकाल नसकिँदै अर्को नियुक्तिका लागि पद साटफेर

सात वर्षदेखि ‘सेटिङ’मा मुख्यसचिव, कार्यकाल नसकिँदै अर्को नियुक्तिका लागि पद साटफेर

A+ A A-

सिंहदरबारबाट बाहिरिनु एक दिनअघि ३२ जेठ बिहीबार बिहान सचिव बैकुण्ठ अर्याल प्रशासन संयन्त्रको उच्च तह मुख्यसचिवमा उक्लिए । साढे तीन महिना कार्यकाल बाँकी रहेका मुख्यसचिव शंकरदास बैरागीले प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डसँगको ‘सेटिङ’ मा अर्यालका लागि बाटो खोलिदिए । त्यसबापत उनले हातहातै मन्त्रीस्तरको राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकारको नियुक्ति पाए । र, मन्त्रिपरिषद् बैठकमै शपथ ग्रहणसमेत गरिसकेका छन् ।

प्रधानमन्त्री कार्यालयमा रहेका सचिव अर्यालकाे कार्यकाल २ असारमा सकिँदै थियो । तर, प्रधानमन्त्री प्रचण्डलाई रिझाएर र बैरागीलाई मनाएर उनी मुख्यसचिव बने । निजामती सेवा ऐनको दफा १९ (२) ‘क’ मा ज्येष्ठता र कार्यकुशलताका आधारमा बहालवाला सचिवहरूमध्येबाट एक जना मुख्यसचिव नियुक्त गरिने व्यवस्था छ । तर, बितेका ७ वर्षमा मुख्यसचिवमा निरन्तर ‘सेटिङ’ चलिरहेको छ ।

सेवानिवृत्त हुन लागेका मुख्यसचिवले लाभको पद लिएर कार्यकाल नटुंगिँदै अर्का सचिवका लागि बाटो खोलिदिने गरेका छन् । यो प्रवृत्ति मौलाउँदा राजनीतिक नेतृत्व रिझाउन नसक्ने सचिवहरू काबिल र वरिष्ठ हुँदाहुँदै वञ्चित हुने गरेका छन् । स्वाभाविक वृत्ति विकासमा तगारो लगाइएकोप्रति उनीहरू असन्तुष्ट छन् । ‘व्यक्तिगत लाभका लागि संस्थागत पद छाडेर जाने प्रवृत्ति राम्रो अभ्यास हैन,’ पूर्वगृहसचिव गोविन्द कुसुम भन्छन्, ‘कसैलाई लाभ गराउन नियोजित रूपमा पद छाड्नु स्वच्छ क्रियाकलाप होइन ।’

बैरागी पनि यस्तै ‘सेटिङ’बाट १५ असोज २०७७ मा मुख्यसचिव बनेका थिए । अघिल्ला मुख्यसचिव लोकदर्शन रेग्मीलाई बेलायतको राजदूत बनाएर तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीले बैरागीलाई मुख्यसचिव नियुक्त गरेका थिए । ५ कात्तिकमा सेवानिवृत्त हुन लागेका रेग्मीले रोजेको मुलुकमा राजदूत नियुक्तिका लागि बार्गेनिङ गरेका थिए । ओली प्रेमकुमार राईलाई मुख्यसचिव बनाउन चाहन्थे । त्यसैले २३ जेठ २०७६ मै रेग्मीलाई अस्ट्रेलियाको राजदूत हुन प्रस्तावसमेत गरेका थिए । तर, रेग्मीले अमेरिकाको राजदूत पाए मात्र जाने अड्डी कसे ।

घर फर्किनुभन्दा २० दिनअघि बेलायतको राजदूत पाएपछि उनले मुख्यसचिव छाडेका थिए । बैरागी पनि नियमित अवकाश हुनुभन्दा ६ दिनअघि मुख्यसचिव बने । २२ असोज २०७२ मा एकैदिन सचिवमा नियुक्त बैरागी, केदारबहादुर अधिकारी र मोहनकृष्ण सापकोटा २१ असोज २०७७ मा सेवानिवृत्त हुँदै थिए । त्यतिबेला रेग्मीले तीन वर्षे कार्यकाल पूरा गरेको भए वरिष्ठताका आधारमा चन्द्रकुमार घिमिरे मुख्यसचिव हुने थिए ।

मुख्यसचिवमा ‘सेटिङ’को यो प्रवृत्ति २०७३ सालदेखि सुरु भएको हो । तत्कालीन मुख्यसचिव सोमलाल सुवेदीलाई कार्यकाल छँदै २० फागुन २०७३ मा एसियाली विकास बैंकको वैकल्पिक कार्यकारी निर्देशक नियुक्ति गरेर सरकारले राजेन्द्रकिशोर क्षेत्रीलाई मुख्यसचिव बनाएको थियो । त्यतिबेला पनि प्रधानमन्त्री प्रचण्ड नै थिए । तत्कालीन लाभ क्षेत्रीले उठाए पनि सुवेदीलाई राजीनामा गराएर लोकदर्शन रेग्मीलाई मुख्यसचिव बन्ने बाटो खोलिएको थियो ।

अपर्झट गरिएको त्यो नियुक्तिले शान्तबहादुर श्रेष्ठ र शान्तराज सुवेदीको मुख्यसचिव बन्ने सम्भावना तुहाइदिएकाे थियो । प्रतिस्पर्धामा रहेका धनबहादुर तामाङलाई पन्छाएर क्षेत्रीलाई मुख्यसचिव बनाइयो । क्षेत्री चार महिनामै उमेर हदले सेवानिवृत्त भएपछि तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले ४ कात्तिक २०७४ मा रेग्मीलाई मुख्यसचिव नियुक्त गरेका थिए । रेग्मीलाई मुख्यसचिव बनाउन रचिएको यो ‘सेटिङ’मा देउवाभन्दा ज्यादा उनकी पत्नी आरजु राणा सक्रिय रहेको त्यतिबेला चर्चा थियो ।

यसअघि पनि मुख्यसचिव नियुक्तिमा विवाद भएका छन् । ७ असोज २०५९ मा वरिष्ठतालाई मिचेर विमल कोइरालालाई मुख्यसचिव नियुक्ति गरिएको थियो । वरिष्ठता मिचिएको भन्दै मुख्यसचिवको लाइनमा रहेका श्रीकान्त रेग्मीले राजीनामा गरेका थिए । तर, अहिले त्योभन्दा भिन्न कार्यकाल नसकिँदै राजीनामा गराएर अन्यत्रै नियुक्ति दिएर चाहेको व्यक्तिलाई मुख्यसचिव बनाउने प्रवृत्ति मौलाएको छ ।

प्रशासनको सर्वोच्च पद भएकाले मुख्यसचिवले नियमगत रूपमा उमेर वा अवधिको अनिवार्य अवकाश मात्र लिनुपर्ने पूर्वसचिव कुसुम बताउँछन् । ‘हुन त छाड्ने वा नछाड्ने कुरा मुख्यसचिवको स्वेच्छा हो । अंकुश लगाउन मिल्दैन पनि भनिएला,’ उनले शिलापत्रसँग भने, ‘तर प्रशासनिक पक्षबाट हेर्दा कुनै व्यक्ति ल्याउनकै लागि वा कसैलाई रोक्नकै लागि पद छाड्ने कुरा नैतिक होइन । यसले प्रशासनमा अस्थिरता निम्त्याउँछ ।’

यो पनि पढ्नुस् :

बैकुण्ठ अर्याल मुख्यसचिव नियुक्त, बैरागीलाई मन्त्रीसरह व्यवस्थापन

राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्को सल्लाहकारमा नियुक्त बैरागीले लिए शपथ

प्रकाशित मिति: बिहीबार, जेठ ३२, २०८० १३:०८