बर्दिया र कैलालीमा रेशम चौधरीको ‘ब्यालेट’ विद्रोह

A+ A A-

टिकापुर घटनाका मुख्य दोषीका रुपमा निवर्तमान सांसद रेशम चौधरी डिल्लीबजारस्थित केन्द्रीय कारागारमा छन् । तर, उनको संरक्षकत्वमा खुलेको पार्टी नागरिक उन्मुक्ति पार्टीले ४ मंसिरको निर्वाचनमा उत्साहजनक मत प्राप्त गरेको छ ।

आठ महिनाअघि गठन भएर पहिलोपटक आमनिर्वाचनमा भाग लिएको नागरिक उन्मुक्ति पार्टी पुराना पार्टीहरू कांग्रेस, एमाले र माओवादीलाई चकित पार्दैै पश्चिम तराईका कैलाली र बर्दियामा मुख्य प्रतिस्पर्धामा छ । कैलाली २ मा सो पार्टीका उम्मेदवार गंगाराम चौधरी फराकिलो मतान्तरसहित निर्वाचित भइसकेका छन् भने २०७४ को निर्वाचनमा रेशम चौधरीले जितेको कैलाली १ मा उनकी श्रीमती रञ्जिता श्रेष्ठ चौधरी विजयोन्मुख छिन् ।

अनि, बर्दिया २ बाट रेशमका बुवा लालवीर चौधरी निर्वाचित भइसकेका छन् । सो क्षेत्रमा रेशम चौधरी आफैँले मनोनयन दर्ता गराएका थिए । तर, जिल्ला र उच्च अदालतको फैसलाबाट कर्तव्यज्यानमा जन्मकैद भोगिरहेका उनको उम्मेदवारी खारेज भयो । उनलाई त्यस्तो हुन्छ भन्ने पहिल्यै आभास थियो, सायद । त्यसैले बुवा लालवीर चौधरीलाई बर्दिया २ बाट स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिन लगाएका थिए । रेशमको उम्मेदवारी खारेजपछि नागरिक उन्मुक्ति पार्टीले उनैलाई आफ्नो उम्मेदवार मानेको थियो । चौधरी २६ हजार ५ सय २० मतसहित निर्वाचित भएका छन् ।

बर्दिया १ मा पनि सो पार्टीका उम्मेदवार ठाकुरसिंह थारु मुख्य प्रतिस्पर्धामै छन् । उनले १६ हजार ६ सय मतसहित कांग्रेसका संजयकुमार गौतमलाई पछ्याइरहेका छन् । समानुपातिकमा पनि अहिलेसम्म नागरिक उन्मुक्ति पार्टीले माधव नेपाल नेतृत्वको एकीकृत समाजवादीको हाराहारीमा मत प्राप्त गरेकाे छ । भलै, सो पार्टीको प्रभाव क्षेत्रबाट बाहिर जाँदा पछाडि पर्नसक्छ ।

नागरिक उन्मुक्ति पार्टीले पाएको आश्चर्यजनक जनमतलाई रेशम चौधरीको अगुवाईमा पश्चिम तराईका थारु समुदायले गरेको ‘ब्यालेट’ विद्रोहका रुपमा पनि अर्थ्याइएको छ । ७ भदौं २०७२ मा कैलालीको टिकापुरमा भएको हिंसापछि मत्थर भएको थरुहट आन्दोलनलाई यो ब्यालेट विद्रोहले सतहमा ल्याइदिएको छ ।

राज्य पुर्नसंरचनाका बेला कैलाली र कन्चनपुरलाई थारु बहुल्यता रहेको लुम्बिनी प्रदेशमा राख्नुपर्ने मागसहित थरुहट आन्लोलन चर्किएको थियो । टिकापुरमा भएको प्रदर्शन हिंसात्मक हुँदा प्रदर्शनकारीबाट नेपाल प्रहरीका एसएसपीसहित आठ सुरक्षाकर्मी मारिए । झडपका गोली लागेर डेढ वर्षीय बालकले ज्यान गुमाउनुपर्‍यो । उत्कर्षमा पुगेको आन्दोलन सोही हिंसात्मक घटनापछि रक्षात्मक हुनपुग्यो । हिंसामा संलग्नताको आरोपमा थारु समुदायका दर्जनौ व्याक्तिमाथि मुद्दा लगाइयो । पक्राउ गरेर यातना मात्र दिइएन, घटनापछिको लुटपाटमा सुरक्षाकर्मी मुकदर्शक बनिदियो । त्यसले जातीय द्वन्द्वको बिउ रोपियो ।

टिकापुर घटनापछि सतहमा मत्थरजस्तो देखिएको थरुहट आन्दोलन भित्रभित्रै भने भुसको आगोझै सल्किरहेको थियो । त्यसको पहिलो विस्फाेट २०७४ कै निर्वाचनमा कैलाली १ बाट ‘फरार अभियुक्त’ रेशम चौधरीलाई जिताएर भएको थियो । अनि, सो आन्दोलन दमन गरेको भन्दै थारु समुदायले संगठित रुपमै बर्दिया १ मा तत्कालीन गृहमन्त्री एवं एमाले नेता वामदेव गौतमलाई भोट नदिने निर्णय गर्‍यो । एमाले–माओवादी गठबन्धन हुँदासमेत एमालेको पुरानो गढमा गौतमको हारको मुख्य कारण त्यसैलाई मानिएको छ ।

टिकापुर घटनापछि चौधरी फरार थिए । फरार अवस्थामै चुनाव जितेपछि उनी आत्मसमर्पण गरेर अदालतमा हाजिर भए । जिल्ला तथा उच्च अदालतले टिकापुर घटनाको योजनाकार तथा मुख्य दोषी करार गरेपछि उनी डिल्लीबजार कारागारमा कैद सजाय भोगिरहेका छन् । अघिल्लो चुनावमा उनी राष्ट्रिय जनता पार्टीबाट जितेका थिए । सो पार्टीले चौधरीलाई राजनीतिक बन्दीका रुपमा छुटाउन धेरै कोशिस गर्‍यो । तर, ज्यान मुद्दामा फैसला भइसकेकाले त्यो सम्भव थिएन । प्रतिनिधिसभा सदस्यको शपथ लिनसमेत राजपाले धेरै पर्यत्न गर्नुपर्‍यो । अन्ततः उनले सांसद्को शपथ ग्रहण त गरे, तर निलम्बित सांसद्को हैसियतमै कार्यकाल पूरा गरे ।

रेशम चौधरीको अर्को चर्चा त्यतिबेला भयो, जब राजपा र संघीय समाजवादी मिलेर बनेको जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) विभाजनको संघारमा पुग्यो । दुवै समूहले तानातान गरेपछि उनले निर्वाचन आयोग पुगेर उपेन्द्र यादवतर्फ सनाखत गरेका थिए । तर, उनी लामो समय सो पार्टीमा रहेनन् । लगत्तै, उनले नयाँ पार्टी गठनको तयारी सुरु गरे । डिल्लीबजार कारागारलाई नै सम्पर्क कार्यालयझै बनाएर उनले राजनीतिक गतिविधि गरे ।

उनी आफ्नै नाममा पार्टी गठन गर्न चाहन्थे । तर, कानुनी अबरोधका कारण पत्नी रञ्जिता श्रेष्ठलाई अध्यक्ष बनाएर उनको समूहले नागरिक उन्मुक्ति पार्टी गठन गर्‍यो । सो पार्टीले प्रारम्भमै सफलता हासिल गर्‍याे । गत वैशाखमा भएको स्थानीय तह निर्वाचनमा कैलालीका चार वटा स्थानीय तहमा जितेर गाउँवस्तीमा आफ्नो पकड देखाएको सो पार्टीले प्रदेश तथा प्रतिनिधिसभा सदस्यमा त्यसलाई फैलायो ।

राज्य पुनर्संरचनामा थारु समुदायमाथि भेदभाव गरिएको र त्यसविरुद्ध आन्दोलनमा उत्रिँदा झुटा मुद्दा, यातना दिइएको पुरानो घाउ स्मरण गराउँदै थारु वस्तीमा चुनावी अभियान चलाइएको थियो । अदालतको फैसलाबाट जन्मकैद पाएका रेशम चौधरीलगायत अन्य अभियुक्तलाई तत्काल रिहा गर्नुपर्ने सो पार्टीको माग छ । वर्षौदेखि आफूहरू उत्पीडनमा परेको र संघीय संरचनामा जाँदासमेत थारु समुदायले चाहेजस्तो नभएको विषय मुख्य चुनावी एजेण्डा बनेको थियो । सोही एजेण्डाप्रति थारु वस्तीहरूले समर्थन जनाउँदा पहिलो चुनावमै सो पार्टीले प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभामा सन्तोषजनक जनमत पाएको छ । थारु समुदायबाहेक अन्यबाट भने सो पार्टीले नगण्य समर्थन भोट पाएको देखिन्छ ।

कैलाली र बर्दियाको नतिजाबाट उत्साहित अध्यक्ष रञ्जिता श्रेष्ठ चौधरी कन्चनपुर, बाँके र दाङमा अपेक्षा गरेभन्दा कम मत पाएको बताउँछिन् । ‘अझै पुरै नतिजा आइसकेको छैन । तर, कैलाली र बर्दियामा जस्तो जनसमर्थन र जनमत पायौं, अरु जिल्लामा आएन’, उनले शिलापत्रसँग भनिन्, ‘तैपनि पहिलो चुनावमा प्राप्त गरेको यति उपलब्धीलाई हामीले सन्तोष मानेका छौँ ।’

आफ्नो पार्टीलाई प्राप्त जनमतलाई आफूले अन्यायविरुद्ध न्यायको पक्षमा पाएको जनसमर्थनका रुपमा लिएको उनले बताइन् । संघीय संसद् र प्रदेशसभामा नागरिक उन्मुक्ति पार्टीको भावी रणनीतिबारे भने पुरै मतपरिणाम आएपछि पार्टीले निर्णय गर्ने अध्यक्ष श्रेष्ठ बताउँछिन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, मंसिर ७, २०७९ २१:३७