अफगानिस्तानको द्वन्द्व भोगेका पूर्वसुबेदार बस्नेत माहुरीपालनमा रम्दै

A+ A A-

२० वर्ष नेपाली सेनामा काम गरेका सुबेदार पुर्मल बस्नेत सेवानिवृत्त भएपछि अफगानिस्तान गए । तालिवान र त्यहाँको सरकारबीच द्वन्द्व चर्किरहेको त्यस समयमा बस्नेतले चार वर्ष सेक्युरिटी गार्डको काम गरे । अफगानिस्तानमा उनले द्वन्द्व मात्रै देखेनन्, त्यहाँका स्थानीयले माहुरी पालेको पनि देखे ।

‘अफगानिस्तानको एकदमै जाडो मौसममा पनि हिँउभित्र माहुरी पालेको देखेँ । त्यहाँ बुझ्दाचाहिँ स्याउलाई परागसेचन गराउन माहुरी पालेको थाहा पाएँ,’ बस्नेतले अफगानिस्तानका ती दिन सम्झिँदै भने, ‘त्यतिबेलै मेरो मनमा नेपालको मौसम, वातावरण त अझ माहुरीका लागि उपयुक्त होला भन्ने लागिसकेको थियो ।’

२०६७ मा नेपाल फर्किएका बाँकेका बस्नेतले माहुरीपालनसम्बन्धी खोज अनुसन्धान र अध्ययन गरे । कुनै एउटा संस्थाले बाँके जिल्ला माहुरीपालनका लागि अयोग्य भएको तोकेका थिए । बस्नेतले बाँकेमा माहुरीपालन गर्न किन हुँदैन भनेर अध्ययन गर्दा एउटा गर्मी, अर्को शीतलहर चल्ने र कपास उत्पादन गर्दा किसानहरूले कपासको बोटमा धेरै विषादी प्रयोग गर्ने गरेको तीनवटा तथ्य बुझे ।

अहिले कपास खेती घटेको र माहुरीलाई एकै ठाउँमा राखेर होइन, धेरै ठाउँ चराउँदै पाल्ने गर्दा माहुरीपालन सम्भव हुने उनले बुझे । यी सबै कुराहरू बुझेर मात्र माहुरीपालनमा लागेकाले उनले सफलता हात पारे । त्यस्तै, पुत्का जातको माहुरी नेपालमा नभएको कुरा उनले थाहा पाए । अनि यो जातको माहुरी जड्गलबाट घारमा ल्याएर पाल्न सुरु गरे ।

बस्नेतले माहुरीपालन सुरु गरेको १३ वर्षभन्दा बढी भइसक्यो । सय घार माहुरी रहेकोमा मौसमको खराबीका कारण हाल ८० घार मात्र रहेको उनले बताए । गतवर्षको तुलनामा यो वर्ष महको बजार खासै नरहेको उनको भनाइ छ ।

‘नेपालमा महको राम्रो बजारीकरण नै भएन । कृषकहरूले उत्पादन गरेको मह बिक्री भएकै छैन,’ बस्नेतले भने, ‘त्यसैले मैले आइडिया स्टुडियोसँग समन्वय गरेर मेरो मात्र नभएर नेपालका समग्र किसानहरूको मह कसरी बिक्री गर्न सकिन्छ भनेर सल्लाह लिन आएको हुँ ।’

मह उत्पादन गर्न बाह्रै महिना खट्नु नपर्ने बस्नेतको अनुभव छ । मङसिर, पुस, माघ, फागुन र चैत महिनामा मह काड्‌ने गरेको उनले बताए । माहुरी मात्र नभएर नेपालबाट लोप हुन लागेका विभिन्न प्रजातिका माहुरीजन्य कीटहरू पुत्का, भमरा, एपिस सेराना इन्डिकालगायतका मौरीहरूको संरक्षण गर्दै आएको पनि उनले बताए । ‘विभिन्न प्रजातिका माहुरीहरूको संरक्षण गर्न र तिनलाई व्यवसायीकरण गर्न कसरी सकिन्छ भन्ने विषयमा पनि अध्ययन गरिरहेको छु,’ बस्नेतले भने ।

बस्नेतले एपीवान टेलिभिजनबाट आइडिया स्टुडियोबारे थाहा पाएका थिए । ‘तपाईंहरूसँग केही आइडिया छ भने हामी त्यसलाई प्रोमोट गर्न मद्दत गर्छौं भनेर टेलिभिजनमा आइडिया स्टुडियोको विज्ञापन बजिरहेको थियो,’ बस्नेत भन्छन्, ‘त्यही विज्ञापन सुनेर नै मैले आइडिया स्टुडियोसँगको सम्पर्कमा आएको हुँ ।’

सुरुमा बस्नेतले आइडिया स्टुडियोको वेबसाइट खोलेर फारम भरे । त्यसको केही दिनपछि उनले आफू छनोट भएको खबर पाए । त्यसलगत्तै आइडिया स्टुडियोले आयोजना गरेको ट्रेनिङमा सहभागी हुन उनी काठमाडौं आए ।

माहुरी र बोटबिरुवाबीचको सम्बन्ध

बस्नेतले माहुरी मात्रै होइन, नेपालमा लोपोन्मुख अवस्थामा रहेका भमराहरू पनि संरक्षण गरेका छन् । सबै प्रजातिका माहुरीबाट मह उत्पादन गर्न सकिँदैन । तर, प्रकृतिलाई मह नपार्ने माहुरी पनि मह पार्ने माहुरीजत्तिकै आवश्यक पर्छ भन्ने बस्नेतले बुझेका छन् ।

प्रकृतिमा रहेका केही बोटबिरुवालाई परागसेचन गराउन माहुरीको आवश्यक पर्ने कुरा बस्नेतले आफैँले अध्ययनमार्फत थाहा पाएका छन् । ‘कुनै–कुनै यस्ता प्रजातिका फलफूल, बोटबिरुवाहरू छन्, भमरा भएन भने परागसेचन नै हुँदैन । जसले गर्दा भमरासँगसँगै फलफूल, बोटबिरुवाको पनि वशं नाश हुने खतरा छ,’ बस्नेत भन्छन्, ‘नेपालमा झण्डै १२ सयभन्दा बढी प्रजातिका भमरा रहेकोमा हाल ६ सय प्रजाति पनि पुगनपुग रहेको अध्ययनले बताउँछ । त्यसैले मैले माहुरीपालनसँगसँगै मौरीजन्य सबै प्रजातिको संरक्षण र व्यवसायीकरण गर्न यो सोचलाई अगाडि बढाएको हुँ ।’

अहिले उनको फार्ममा त्रिविका विद्यार्थी र विभिन्न संघसंस्थाका अनुसन्धाताहरू आएर अवलोकन गर्ने गरेको उनले बताए । नेपाल आर्मीमा उनले २० वर्ष काम गरेका हुन् । २०४३ सालमा नेपाल आर्मीमा भर्ती भएका उनले २०६२ मा सुबेदार पदमा पुगेर पेन्सन पाए । त्यसपछि उनी नेपाल बस्न चाहेनन् । २०६२ मै अफगानिस्तान गएका उनले अफगानिस्तानमा सेक्युरिटी गार्डको काम गरे ।

‘अफगानिस्तानमा द्वन्द्व एकदमै चर्केको थियो । कामको सिलसिलामा त्यहाँ पुगेका नेपालीहरूलाई पनि त्यहाँको सरकारले फर्काउन थाल्यो । त्यसैले म पनि ४ वर्षमा नै नेपाल फर्किएर माहुरी पाल्न थालेँ,' ‘बस्नेतले भने, ‘मलाई पनि यो धनसम्पत्ति केही रहेनछ । जति भए पनि नपुग्नेजस्तो लाग्न थाल्यो । अनि नेपालमै गएर केही गर्छु भनेर नेपाल आएँ र यो पेसामा लागेँ ।’

माहुरी र भमरा संरक्षण गर्ने उनको योजनालाई हिजोआज मौसम परिवर्तनले पनि केही असर गरेको उनको अनुभव छ । ‘यो वर्ष मौसमको खराबीका कारण माहुरी ७०-८० घार मात्रै छन्,’ उनले भने । आइडिया स्टुडियोसँग समन्वय गरेर नेपालमा उत्पादित महलाई कसरी विश्वबजारमा पुर्‍याउने भन्नेमा उनको जोड छ । अहिले नेपाली किसानको मह बाहिरी देशमा बिक्री हुन नसकेको बस्नेतलगायत अन्य कृषकहरूको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, कात्तिक २४, २०७९ १२:१०