बाबा ढलेपछि थाहा पाएँ, अस्पतालको व्यापार अनि साथीआफन्तको व्यवहार

A+ A A-

भाइटीका

'टीका लगाउन उसलाई मन छ कि ?' मैले दिदीलाई भनेँ ।

दिदीले पुलुक्क मतिर हेरी ।

'हामीलाई त मन छैन, उसलाई मन छ कि ? एकचोटि पनि सोधेनन् भन्ला कि फेरि । यत्रो वर्ष विदेशमा थियो, यो वर्ष त तिहारमा यहाँ छ ।' दिदी रिसाउने त हैन भन्ने डरमै मैले एकैचोटि यी कुरा थप गरेँ ।

दिदीले मेरो अनुहारबाट नजर हटाएर अलि पर बसेको दाइलाई एकचोटि हेरी र मतिर मुन्टो घुमाएर के भनुँ के नभनुँको भावमा अलमलिँदै भनी, 'सोध् न त ।'

म दुई/चार पाइला फालेर दाइको नजिक पुगेँ । झोक्राएर बसेको दाइले घाम परेको आँखा चिम्सो पारेर उभिरहेको मलाई टाउको उठाएर हेर्‍यो । म नै बोलेँ, 'आज भाइटीका हो । टीका लगाउने हो र ?'

दाइले टाउको तल झार्‍यो र अनुहार अलिकति दायाँतिर घुमाउँदै मुख नचलाएरै 'उँहुँ' भन्ने आवाज निकाल्यो । अनि फेरि मतिर हेरेर भन्यो, 'यस्तोमा के लाउनु टीका ?'

म केही नबोली दिदीतिर मोडिएकी मात्रै थिएँ, दाइले सोध्यो, 'तिमीहरूलाई मन छ र ?'

मैले पनि दाइकै पारामा भनेँ 'उँहुँ' र थपेँ, 'हामीले त तँलाई पो मन छ कि भनेर सोधेका ।'

चार वर्षपछि हामी तीनै भाइबैनी तिहारमा सँगै थियौँ । तर, भाइटीका लगाउने मन हामी तीन भाइबैनीलाई भएन । सयपत्री फुलेका थिए । मखमली मस्कुराएको मौसम थियो । घाम पारिलो थियो । वातावरण न्यानो थियो । गाउँघर र शहर झिलीमिली थियो । देउसीभैलोको रमाइलो थियो । तिहारको रमझम थियो ।

यस्तै बेलामा हैन र भाइटीका लाउने ?

हो, तर हाम्रो बाबा कोहलपुर मेडिकल कलेजको भेन्टिलेटरमा कृत्रिम सास लिइरहनुभएको थियो । हामी तीन भाइबैनीका मनमा शान्ति थिएन । ओठ फुस्रा भएका थिए । अनुहारको कान्ति हराएको थियो । मनमा शान्ति र अनुहारमा कान्ति नभएपछि जत्ति नै ठूलो उत्सव भए पनि के फरक पर्छ र ?

फरक परेन तिहार भएर । भाइटीका भएर । तीनै भाइबैनीलाई लाग्यो- यस्तोमा के लाउनु भाइटीका ?

व्यापार

बिहान भाइटीकाको दिन भएकाले हामीले सधैँ दूध ल्याउने होटल बन्द थियो । खोज्दै अलिक परको होटलमा पुग्यौँ ।

'एक गिलास दूध दिनुस् न ।' हातमा स्टिलको गिलास लिएर पुगेका हामी दुई बैनीमध्ये मैले होटल साहुनीसँग अनुरोध गरेँ ।

'कति दिन भो तपाईंहरू अस्पताल आउनुभएको ?,' कराईको तरकारी भुट्दै होटल साहुनीले सोधिन् ।

दिदीबैनीले हेराहेर गर्‍यौँ एक फेर । अनपेक्षित र असान्दर्भिक प्रश्नको उत्तर मैले नै दिएँ, 'सात दिन ।'

'खाना कहाँबाट लगिरनु भा’छ ?'

'यहीँ नजिकै साथीको दिदीभिनाजुको घर छ । त्यहीँबाट ल्याइदिनुहुन्छ । कहिले हामी त्यहीँ गएर खान्छम् ।'

'त्यसो भए छैन दूध ।'

प्रश्नको सिधासिधा जवाफ दिइरहेका हामीले अहिले थाहा पायौँ । हामीलाई किन त्यति प्रश्न सोधिएको रहेछ । विस्मितभावमा एकअर्कालाई हेर्‍यौँ । चुलोमा बसालिएको ठूलो डेक्चीमा उम्लिरहेको दूधमा हाम्रा करुण र विवश नजर पुगे । होटल साहुनीलाई हेर्‍यौँ । उनी तरकारी भुट्दै भर्खरै आएको ग्राहकलाई के चाहिएको छ भनेर सोध्न काम गर्ने फुच्चे केटोलाई अह्राउँदै थिइन् । भाइटीकाको दिन भएकाले धेरै होटल खुला थिएनन् । त्यसैले एक गिलास दूध लिन हामी अलिक परै पुग्नुपर्‍याे । परै पुग्यौँ र बाबाका लागि दूध लिएर आयौँ ।

ओहो ! व्यापार गर्न त पहिला मानवता पो मार्नुपर्ने रहेछ (!?)

तीन दिनअघि पनि त बाबालाई आईसीयूबाट भेन्टिलेटरमा सारेपछि डाक्टरले लेखेको केही औषधि अस्पतालका फार्मेसीमा पाइएको थिएन र दाइले अस्पतालवरिपरिका सबै मेडिकल चहारेको थियो । तुरुन्तै खुवाउनुपर्ने औषधि नपाएर दाइ असिनपसिन र हतास भएर फर्किएको थियो । दाइलाई देखेपछि हाम्रो बाबालाई हेरिरहेका डाक्टरको मनमा दया पलाएछ सायद । उनैले नजिकैको एउटा मेडिकलको मान्छेलाई फोन गरिदिए र औषधि दिन भने । अघि भर्खरै जाँदा नभएको औषधि डाक्टरको फोनपछि जाँदा सबै पाइयो ।

'भेन्टिलेटरका बिरामीलाई चाहिने औषधि धेरै महँगो हुन्छ । सबै ठाउँमा पाइन्न पनि । कुनै औषधि अस्पतालको फार्मेसीबाट, कुनै अरु ठाउँबाट, कुनै यहाँबाट लग्नुभयो भने सबै औषधि नपाइन सक्छ । बरु सबै औषधि यहीँबाट लग्नुभयो भने तपाईंहरूलाई सजिलो हुन्छ । यहाँबाट रेगुलर लग्नुभयो भने जे औषधि चाहिए पनि, यहाँ नभएका औषधि पनि म अन्तैबाट मिलाइदिन्छु । डाक्टरले भन्दिनुभएर मात्र मैले यति सहयोग गर्छु भनेको हुँ,' फर्किंदा मेडिकलको मान्छेले दाइलाई भनेछ ।

मेडिकलवालाको घुमाउरो भाषामा धम्की, अलिकति सुविधा, अलिकति ढाडस, अलिकति सहानुभूति, अलिकति सहयोग, अलिकति कृपाको पासोमा व्यापार थाप्ने नियत थाहा भयो । सबै थाहा पाएर पनि केही थाहा नपाएको जस्तो गर्न पनि त बाध्यताले सिकाउँदोरहेछ मान्छेलाई । साथीका भिनाजु हालखबर बुझ्न आइरहनुहुन्थ्यो । एक दिन हालखबर बुझेर फर्किंदा त्यही मेडिकलमा औषधि लिन गएको दाइसँग भिनाजुको भेट भएछ र भिनाजुबाटै दाइले थाहा पाएछ, त्यो मेडिकल त हामीलाई सिफारिस गर्ने डाक्टरकै भाइ पर्नेको पो रहेछ । खैर, व्यापार यस्तै हुँदो हो ।

समय

समय बलवान् हुन्छ । समयको महत्त्व बुझ्नुपर्छ । समयले सबै सिकाउँछ । समय जसको पनि जति बेला पनि असल र खराब चल्न सक्छ । समयले कति बेला कोल्टे फेर्छ थाहा हुन्न । यस्तैयस्तै धेरै कुरा समयका बारेमा सुनिँदै, पढिँदै आइएको हो । बेलाबेलामा अनुभव र महसुस भएको हो । तर, यो बेला जत्ति समयको कुरा कहिले बुझिएको थिएन । कार्यालयमा काम गर्दागर्दै अस्ति साँझ मात्रै फोनमा कुरा गर्नुभएका बाबा गएरातिदेखि अस्पतालमा हुनुहुन्छ र होसै छैन भन्ने खबर आयो । समय नराम्रो भयो हाम्रो । समयले कोल्टे फेर्‍यो । हो, समयले कति बेला कोल्टे फेर्छ, थाहै नहुने रहेछ ।

तिहारको मुखैमा हतारहतार थोत्रो बसको अन्तिम सिटमा बसेर दाङ हिँडेका हामीलाई दाइले कति खेर पुग्छौ भनेर कैयौँपटक फोनमा सोधिसक्यो । पन्ध्रौँ वा बीसौँपटक त कहाँ पुग्यौ भनेर सोधिसक्यो र पटकैपिच्छे छिटो आऊ भनेर अनुरोध गरिसक्यो । हामी पनि छिटो पुग्छौँ भन्दैछौँ । छिटो पुग्न चाहन्छौँ तर सकेकै छैनौँ ।

अस्पतालमा दाइसँग बसेका केही छिमेकी आफन्तहरू धान काट्ने सिजन भएकाले घर फर्किसकेका थिए । दाइ एक्लै छ । बाबा जनरल वार्डमा सबैभन्दा गम्भीर बिरामी हुनुहुन्थ्यो भनेर थाहा पाएका हामीलाई आत्तिएको दाइले सुनायो । बाबासँगै अस्पताल आएकी आमालाई चिसो लागेर भर्खरै इमर्जेन्सीमा भर्ना गरेर आएँ । बाबा एकातिर र आमा अर्कोतिरको बेडमा कत्ति आत्तिएको होला दाइ ? कताकता भ्याउँदै होला ? अहिले बाबासँग होला कि आमासँग ? दाइ आत्तिएको सम्झिएर हामी पनि खुब आत्तियौँ । हामी छिचोल्नुपर्ने बाटो निक्कै धेरै छ भन्ने जान्दाजान्दै उसले अनुनय गरिरह्यो, छिटो आउ तिमीहरू भनेर ।

हामीले पनि ढाडस दिने कोसिस गरिरह्यौँ छिटो पुग्छौँ भनेर । तर, समय हाम्रो बसमा थिएन । हामी समयको दास भयौँ । हामी परिस्थितिको दास थियौँ । कि त घरदेखि दूर भएको मान्छेले कि त यस्तै परिस्थितिमा फसेको मान्छेले नै हो, पंखको चाह राख्ने । आत्तिएका हामी दुई बैनीले पनि पंखको चाह राख्यौँ कि त ?

एम्बुलेन्स हुत्तिँदा बाबाको टाउकोअगाडिको सिटमा ठोकिएलाजस्तो भयो । मैले बाबाको तालुमा हत्केला राखिरहेँ । टाउको बाङ्गो हुन्थ्यो, सिधा बनाइदिन्थेँ । बाबाको खुट्टा सिटबाट झर्न खोज्थ्यो । दिदी उचालेर माथि राखिदिन्थी । शरीर बाङ्गिन्थ्यो, दिदी सिधा बनाइदिन्थी ।

हामी निक्कै ढिलो गरी अस्पताल पुग्यौँ । दाइले लामो सास फेर्‍यो र सबै कह्यो । बाबाको हालत, अस्पतालको हालत सबैसबै । भेट्न आएका केबी चौधरी र सन्तोष दहितको सल्लाह र सहयोगमा हामीले तुरुन्तै डाक्टरलाई भेटेर हामी राम्रो ठाउँमा लग्न चाहन्छौँ भनेर सिफारिस माग्यौँ । डाक्टरले दाङ नजिक र अलिक स्रोत भएको अस्पताल भनेर कोहलपुर मेडिकल कलेज लग्न सक्ने बताए र भने, 'तपाईंहरूसँग बढीमा तीन घण्टा छ । बुबालाई जहाँ पुर्‍याउन सक्नुहुन्छ, पुर्‍याउनुस् ।'

डाक्टरले थपे, 'म तीन घण्टाका लागि सुत्ने सुई लगाइदिन्छु ।'

अब हामीलाई कोहलपुर पुर्‍याउनु थियो । समयले यहाँ हाम्रो परीक्षा लियो । कोहलपुर मेडिकल कलेज पुग्दा थोरै भए पनि समयको परीक्षामा पास भएजस्तो लाग्यो । तर, कोहलपुरमा पनि बाबाको अवस्था सुधार नभएपछि काठमाडौं पुर्‍याउने हामीसँग समय भएन । केही घण्टामा बाँधिएका हामीले समयको त्यो कठोर गाँठो फुकाउन सकेनौँ । र, हामी फेल भयौँ । हामी निहत्था, निरीह र निराश भयौँ । हो, समय साँच्चै बलवान् हुने रहेछ । समयको अगाडि कसैको केही जोर नचल्ने रहेछ ।

हाम्रो अस्पताल, स्वास्थ्यकर्मी र संवेदनशीलता

अहिले बाटोमा कहीँकतै एम्बुलेन्स देख्दा मलाई छटपटी हुन्छ । एम्बुलेन्सको साइरन मात्रै बजेको सुनेँ भने पनि मुटु ढक्क फुल्छ । सासको गति छिटोछिटो भएको महसुस गर्छु । काठमाडौंंको जाममा कतै एम्बुलेन्स फसेको देखेँ भने मलाई छिटोछिटो गएर सबै गाडीहरू एक ठाउँमा सोहोरेर एम्बुलेन्सका लागि बाटो बनाइदिऊँजस्तो लाग्छ । एम्बुलेन्सभित्रका मान्छेहरूलाई देखेर र सम्झेर मलाई एकदमै माया लाग्छ । एम्बुलेन्स देख्नेबित्तिकै म त्यही तीन घण्टा सम्झिन्छु, जुन तीन घण्टा घोराहीदेखि नेपालगन्ज पुग्न डाक्टरले तोकिदिएका थिए । त्यही तीन घण्टा, जो हामी तीन भाइबैनीलाई तीन वर्ष लागेको थियो । त्यही तीन घण्टाको छटपटाहट, जुन हामीले बाबाको मुटुको ढुकढुकी र सासको गति छाम्दै बिताएका थियौँ । त्यो तीन घण्टा, जसमा हामीलाई भय र त्रासले छोपेको थियो । सबैभन्दा प्रिय मान्छे गुमाउने डर थियो ।

तीन घण्टाको परीक्षा पास गरेपछि हामीलाई लाग्यो, अब सहज हुन्छ तर अस्पताल पुगेपछि पहिलो गाँसमै ढुंगा लाग्यो । रिसेप्सनका अधबैँसे पुरुषले चपाउँदै गरेको मुखभरीको पान छेउको डस्टिबिनमा थुक्यो । रातो थुक आधा डस्टबिन र आधा भित्तातिर उछिट्टियो । अनि निक्कै हल्का पारामा 'के भयो' भनेर सोध्यो । हामीले अस्तिदेखि होस छैन एक्कासि भएको भन्यौँ । 'एक्कासि बेहोस भएको हो ? मुखबाट फिँज निकालेको हो ? हातखुट्टा तन्काएको हो ?,' उसले आफैँ यी प्रश्नहरू गर्‍यो र कुनै जवाफ सुन्ने कोसिसै नगरी बेपर्वाहपूर्वक आफ्नो बकम्फुसे विशेषज्ञता छाँट्यो, 'छारे रोग' हो । मैले थाहा पाइसकेँ, यो छारे नै हो ।'

इमर्जेन्सीमा भर्ना गरिदिन र डाक्टर भेटाइदिन अनुरोध गरिरह्यौँ । उसले एकछिन बस्नुस् भन्यो । हामीले छिटो गर्न अनुरोध गरिरह्यौँ । उसले कहिले डाक्टर छैन भन्यो, कहिले इमर्जेन्सीको बेड खाली छैन भन्यो । कति पटक त कति कराएको भनेर आँखा पनि तर्‍यो । तीन घण्टाभित्र थप उपचारका लागि व्यवस्था भएन भने के हुन्छ नै भन्न नसकिने गम्भीर बिरामीलाई अस्पतालको रिसेप्सनमा करिब २० मिनेट राखियो । हाम्रो सार्वजनिक अस्पतालको संवेदनशीलता !

बल्लबल्ल इमर्जेन्सीमा भर्ना गर्‍यौँ, अस्पताल पुगेको २० मिनेटपछि डाक्टरले हेरे । डाक्टर असल रहेछन् । हामीलाई नआत्तिन भने । ब्रेन ह्याम्रेज भएको भनेर उनले सुनाए । बल्ल हामीले थाहा पायौँ, बाबालाई ब्रेन ह्याम्रेज भएको रहेछ । कोहलपुर मेडिकल कलेज पुगेको निक्कै घण्टापछि बाबा होसमा आउनुभयो । तर, बोलाउँदा केही बोल्नुभएन । हामीलाई चिन्नुभएन । केही खानुभएन । वरिपरिका चीजवस्तुहरू पहिलोपटक देखेजसरी हेरिरहनुभयो ।

बाबाको यो हालत देखेर म आफूलाई थाम्नै सकिनँ, रोएँ र छेउको खाली बेडमा अर्कोपट्टि मुख फर्काएर पल्टिएँ । दाइले एकछिन बेस्सरी हल्लाउँदै बोलायो । रातभरिको बसको यात्रा, तनाव, रुवाइको थकाइ, सबै कुराले होला म निदाउन थालेकी रहेछु । दाइतिर हेरेँ । दाइले उत्साहित हुँदै भन्यो, 'हेर् बाबाले खानुभयो ।' मैले हेरेँ । दिदीले समातेको थालको छोडाएको अनारको दाना टिपेर शान्त भएर खाँदै हुनुहुन्थ्यो । म, दाइ र दिदी भएर अनार छोडाउँदै दिन थाल्यौँ । बाबाले भातको गाँस टिपेजसरी टिपेर खानुभयो । के खाँदैछु भन्ने पनि बाबालाई होस थिएन । अरु केही खुवाउन खोज्यौँ । खान्नँ भनेर टाउको मात्रै हल्लाउनुभयो ।

हामीमा ठूलो आशा जाग्यो । केही घण्टा इमर्जेन्सीमा बिताएपछि स्वास्थ्यकर्मीहरूले अब जनरल वार्डमा सार्दा हुन्छ भनेर जनरल वार्डमा सारिदिए । हामीलाई फेरि लाग्यो, बाबा ठीक भैहाल्नुहुन्छ । तर, आशा गरेजस्तो भएन । त्यही राति नै बाबाको हालत खराब भयो । बाबा अचेत भएपछि हामीले राति डाक्टर खोज्यौँ तर नर्सहरूले डाक्टर बिहान मात्रै आउने भनेपछि बिहानसम्म कुर्नुपर्‍यो । नर्सहरूसँग डाक्टर बोलाउन अनुरोध गर्दा बिहान मात्रै भने । त्यस क्षेत्रको ठूलो अस्पतालमा बिरामीलाई अप्ठ्यारो पर्दा डाक्टर थिएनन् । थाहा छैन, नर्सहरूले बोलाउनै चाहेनन् कि डाक्टर बोलाउनै नमिल्ने भएको हो ? उनै बुझून् ।

यत्तिचाहिँ भन्न सक्छु, त्यहाँका स्वास्थ्यकर्मी र कर्मचारीहरू एक/दुई जनाबाहेक संवेदनशील थिएनन् । हुन्थे भने ड्युटीमा खटिएका डाक्टर, नर्सले आईसीयू र भेन्टिलेटरभित्र चटपटे साँधेर खाँदै हिन्दी सिरियलका कुरा गर्दै बस्दैनथे, हामीले सहयोग माग्दा सुनेको नसुन्यै गर्दै । अचेत बाबाले दिसापिसाब गर्दा शरीरले काम गरिरहेको छ भनेर सुधारको आस गर्दै खुसी हुँदा 'बाजेको होस पो आउँदैन त ? अरु त आको आयै छ' भनेर हाँस्दै यो स्तरको भद्दा मजाक गर्दैनथे । भेन्टिलेटर मोनिटरमा कुन मुटुको चाल, कुन सासको गति, कुन अक्सिजनको मात्रा भनेर सोध्दैमा 'किन चाहियो, हामी हेर्दैछौँ छ त' भनेर हप्काउँदैनथे । राम्रो व्यवहार गर्न अनुरोध गर्ने बिरामीका आफन्तलाई 'तिम्रो बिरामीलाई जहाँ लैजान्छौ लैजाऊ' भनेर धम्क्याउँदैनथे । सुई लगाउँदा घरीघरी निर्मम तरिकाले घोचेको देख्दा बिस्तारै गर्न अनुरोध गर्दा 'तपाईं नै लाउनुस् न त' भनेर तुजुक देखाउँदैनथे । अवस्था सुधारोन्मुख छ कि छैन ? के गर्नुपर्छ ? के कसरी उपचार गर्दै हुनुहुन्छ भनेर सोध्दैमा झर्को मानेर हाम्रो अनुहारतिर पनि नहेरी 'हामी हेर्दैछौँ, कति सोधिरा' भनेर साँझबिहान बिरामी हेर्ने डाक्टर झर्कोफर्को गर्दैनथेँ ।

डाक्टर भोला रिजालको कुनै अन्तर्वार्तामा पढेकी थिएँ- बिरामी र बिरामीका आफन्तले सोधेका प्रश्नको उनीहरूले बुझ्ने भाषामा स्वास्थ्यकर्मीले बुझाइदिनुपर्छ । यो कर्तव्य स्वास्थ्यकर्मीको हो । यस्तो कर्तव्यबोध भएको भए ती डाक्टर त्यसरी झर्किंदैनथे । हालैको एउटा अन्तर्वार्तामा डाक्टर भगवान् कोइरालाले पनि भने कि 'बिरामी र बिरामीका आफन्तहरूको मनोबल कमजोर हुनाले अलिकति मात्रै झर्केर बोल्दा पनि धेरै लाग्छ' भनेर तर मनोबल कमजोर भएर मात्रै हैन, धेरै स्वास्थ्यकर्मीको व्यवहार नै बिझाउने हुन्छ । कारण जेसुकै होस् कि त त्यस्तो संवेदनशील क्षेत्रको पेसा नअँगाल्नु, अँगालिसकेपछि आफ्नो एटिच्युड, फ्रस्ट्रेसन बिरामी वा बिरामीका आफन्तलाई नझार्नुस् ।

रगत जाँच गर्नुपर्ने । अस्पतालमा नहुने भयो । तिहार अगाडि बिग्रेको रगत जाँच गर्ने मेसिन तिहारपछि मात्रै बन्ने वा कहिले बन्छ निश्चित थिएन । कोहलपुरबाट २३ किलोमिटर परको नेपालगन्जको प्राइभेट अस्पतालमा रगत जाँच गराउन पुग्यौँ । लामो लाइन लागेर पालो आएपछि रगत जाँच्न दिँदा थाहा भयो, जुन जाँचका लागि जुन भाइलमा रगत हालेर पठाइएको थियो, त्यो भाइल गलत परेछ । फेरि कोहलपुर पुगेर सबै बताएर किन यस्तो भयो भनेर प्रश्न सोध्दा 'त्यहीँ नेपालगन्ज त हो फेरि गए भैहाल्यो नि किन किचकिच गरेको' भनेर अलिकति पनि संकोच नमानी रवाफ पनि देखाउँदैथिइन् ती नर्सले । सुध्रिन गल्ती महसुस गर्न जरुरी हुन्छ, महसुसै नभएपछि सुधारको के आस गर्नु र ? सुधार देख्नै नचाहने र सुध्रिनै नचाहने यस्तै व्यक्तिले होला डाक्टर गोविन्द केसीलाई पागल देख्ने पनि । स्वास्थ्यकर्मी र कर्मचारीहरूको त्यो व्यवहार सम्झिँदा मलाई अहिले उनीसँग रिस उठ्दैन । करुणा भन्छन् नि, हो त्यही जागेर आउँछ । अरुलाई दु:ख दिने, सधैँ चिढिने उनीहरू आफैँ कति दु:खी होलान् ? एउटा कामना भने गर्छु- ती स्वाथ्यकर्मीहरू सुध्रिऊन्, अरुलाई दु:ख नदिऊन् र अरुले स्वास्थ्यकर्मीहरूबाट हामीले पाएको व्यवहार पाउन नपरोस् ।

सास हुञ्जेल आस

मान्छे अत्ति नै निराश भएपछि निक्कै सानासाना कुरामा पनि आस गर्दोरहेछ । बाबाले एकै गाँस खाइदिँदा, दिसापिसाब गरिदिँदा अथाह आस लागेर आउँथ्यो । एकपटक बेडमा बाबाको शरीर सोझ्याइदिँदै गर्दा एक जना सिनियर नर्सले यो हात यसरी छोडिदिनुभयो भने सञ्चो भएपछि चल्न गाह्रो हुन सक्छ मात्रै भनेकी थिइन्, मैले ठूलो आस गरिहालेँ । सोचेँ, मेरो बाबा पक्कै सञ्चो हुनेमा पर्नुहुन्छ, तब त नर्सले सञ्चो भएपछि भनिन् । अब पक्कै सञ्चो हुनुहुन्छ । मैले यो कुराबाहिर आउनेबित्तिकै दिदीदाइलाई सुनाएँ । एकपटक दाइ हेर्न जाँदा बाबाको औँला चलेको देखेछ । खुसी हुँदै औँला चलेको कुरा सुनायो बाहिर आएर ।

हाम्रो बाबाको जस्तै हालत भएका दाङकै एक जना निको भएर डिस्चार्ज भए । हाम्रो बाबा पनि उसैगरी डिस्चार्ज हुनुहुन्छ भन्ने दिलासा हामीले आफैँलाई दिलायौँ । कोही आउँथे भेन्टिलेटरमा, महिनौँ राखेपछि बाँचेर अहिले स्वस्थ रहेको कुरा सुनाउँथे । खुब आस जागेर आउँथ्यो । अलिकति भए पनि मन बलियो हुन्थ्यो । बाबा गुमाउने डरले बेस्सरी थिचिएका हाम्रा अनुहारमा यस्तो कुराले रुखो हाँसो ल्याउँथ्यो । बाबा गुमाउने डरको मात्रा अलिकति भए पनि कम हुन्थ्यो । ती आसहरू सम्झिँदा आफ्नै माया लागेर आउँछ । ती आसहरूको माया लागेर आउँछ । म निक्कै प्रार्थना गर्थें भगवानसँग, मेरो बाबालाई चाँडै सञ्चो गरिदेऊ भनेर । म सोच्थेँ- मेरो बाबा योचोटि मात्रै ठीक भएर घर फर्किनुभयो भने निक्कै ख्याल गर्नेछु र कहिल्यै केही हुन दिने छैन । म कल्पना पनि गर्थें- बाबा अब निको भएपछि यसरीयसरी यस्तोयस्तो कुरा गर्नुहुन्छ भनेर । सबैभन्दा धेरै उहाँकी सुन्ठ्याउ, उहाँकी बेटा रोई भनेर दाइदिदीले सुनाउँदा छेउमै बसेकी मेरो कपाल सुमसुम्याउनुहुन्छ र मेरो मुखमा हेरेर खिस्स हाँस्नुहुन्छ । त्यो कल्पना कल्पना नै रह्यो । बाबाको बोली र कुरा सुन्ने तृष्णा अहिले पनि लागिरहन्छ, र छतमा गएर आँखा चिम्लेर कानमा बाबाका बोली र कुराहरू कल्पना गरेरै बस्छु । मेरो कानमा बाबाको बोली र कुराहरू गुञ्जिओस् भन्ने तृष्णा अझै बेस्सरी जाग्छ कहिलेकाहीँ ।

साथ कि सुझाव ?

हामीले बाबालाई कोहलपुर मेडिकल कलेजमा भर्ना गरेको अर्को दिन बेलुकी एक जना नजिकैको आफन्तले दिदीको मोबाइलमा फोन गर्नुभयो । भिनाजुलाई के भएको भनेर सोध्नुभयो । दिदीले ब्लडप्रेसरले गर्दा भन्नेबित्तिकै उहाँले सुझाव दिनुभयो, 'नीमको पात पकाएर खान दिनू कि त रस खान दिनू, ठीक हुन्छ ।'

आईसीयूमा अचेत हाम्रो बाबालाई हामीले कसरी खुवाउनु नीमको पात ? कस्तो सुझाव हो यो ? के आफ्नो सुझाव दिनुअघि उहाँलाई बाबाको अवस्था जान्न जरुरी लागेन ? परिस्थिति बुझ्न आवश्यक थिएन ? तर, यो पनि ठीक छ । ती आफन्तलाई धेरै धन्यवाद । उहाँको अज्ञानताबाट मैले केही ज्ञान पाएँ । केही कुरा मनन गरेँ । कोही अप्ठ्यारो परिस्थितिमा छ भने सुझाव दिन हतार गर्नुहुन्न भन्ने कुरा । आफू बडो जान्ने भइटोपल्न सुझाव दिइरहँदा कसैलाई अथाह पिर पर्न सक्छ भन्ने कुरा । कोही अप्ठ्यारोमा हुँदा मेरो सुझाव सुन्ने धैर्यता भन्दा उसलाई आफ्नो पिर बाँड्ने हतार हुन्छ भन्ने कुरा । कोही अप्ठ्यारोमा हुँदा कुनै अर्तीभन्दा तिमीलाई के सहयोग गर्न सक्छु भनेर प्रश्न सोधोस् भन्ने चाहना राख्छ भन्ने कुरा । त्यसैले आजभोलि म कमै मात्र सुझाव दिन्छु, त्यो पनि यदि उसलाई साँच्चिकै यो थाहा छैन र सुझाव चाहिन्छ, मेरो सुझावले उसलाई मद्दत हुन्छ भन्ने लाग्यो भने मात्रै । म धेरै जस्तो सुनेरै बस्दिन्छु बरु कुराहरू । पछि उनै आफन्तले फोन गर्दा पैसा चाहिएको कुरा दाइले जिकिर मात्रै गर्दा उनले छैन भन्दै तुरुन्तै फोन काटे । हुनेखाने ती आफन्त तत्काल आफूसँग पैसा नभए पनि धेरै पैसा जुटाइदिन सक्ने हुनुहुन्छ । त्यसपछि बाबाको खबर सोधिटोपल्न कहिल्यै फोन आएन ती आफन्तको । न त कुनै सुझाव नै । यो व्यवहारबाट सिकाइ भयो हामीलाई, अप्ठ्यारोमा परेको मेरो मान्छेले मेरो सुझावभन्दा साथ चाहन्छ भन्ने कुरा, मद्दत चाहन्छ भन्ने कुरा ।

बरु साथ त मलाई मेरा ती सहकर्मी साथीहरूले गरे, जोसँग म भर्खरै भिज्दै थिएँ । ती हुन्, मैले काठमाडौंमा काम गर्न थालेको तीन महिनामा नजिकिँदै गरेका नेपालगञ्ज कार्यालयमा कार्यरत साथीहरू लक्ष्मी र कामाक्षी । दिनभरि कार्यालयमा काम गरेर बेलुकी भेट्न आएको एक दिन मलाई 'एकछिन यता आउनुस्' भनेर निक्कै अप्ठ्यारो मानीमानी 'पैसा के कति छ' भनेर सोधे । अनि भने, 'यस्तोमा पैसा चाहिन्छ होला । पैसाको चिन्ता नगर्नुहोला । चाहियो भने हामीसँग ढुक्कले भन्नुहोला ।' उनीहरूले अप्ठ्यारो मानीमानी भनेको कुराले मलाई निक्कै सजिलो बनाइदियो । उनीहरूले सहयोग पनि गरे केही रकम ।

पछि निक्कै नजिक भएपछि एक जनालाई सोधेँ, 'हाम्रो बाबा अस्पताल हुँदा तिमीहरूले पैसा सोध्न आएका थियौ । त्यति धेरै पैसा । मैले अझै मागेको भए कहाँबाट म्यानेज गर्थ्यौ बे ?'

उनले भनिन्, 'त्यत्रो पैसा एकैचोटि पकेटमा त कसको हुन्छ र ? अरे, चाहिएकै भए सीआईटी (नागरिक लगानी कोष), साथीभाइसँग सरसापट गर्न सकिन्छ नि ।' यही कुरा भा'थ्यो हाम्रो । मद्दत गर्ने भनेको टन्न सम्पत्ति र गोजीमा पैसा भएपछि हैन, मन भएपछि रहेछ । मेरोजत्तिकै उमेर, जिम्मेवारी र तलब भएका साथीहरूले मेरो लागि यत्ति सोचिदिए, धन्य भएँ म ।

फेरि मद्दत, साथ भन्ने कुरा पैसाकै मात्रै हुन्न नि । दिनेश भिनाजु र अम्बिका दिदी (लक्ष्मीको दिदीभिनाजुु) ले हाम्रो अस्पताल बसाइभरि खाना खुवाउनुभयो । अलि अप्ठ्यारो पर्‍यो भने दिनेश भिनाजुलाई गुहार्ने बानी परेको थियो हामीलाई । फोन गर्दा कहिल्यै व्यस्त छु भन्नुभएन । हरेक बेलुकी हालखबर सोध्न दिदीभिनाजु आउनुहुन्थ्यो । अनि हरेक दिन कार्यालयको काम सकेर नेपालगञ्जबाट कोहलपुर आएर भेट्थे मेरा दुवै साथी, लक्ष्मी र कामाक्षीले । यस्तो बेला एउटा फोनको महत्त्व त लाख हुन्छ भने उनीहरूको हरेक दिनको उपस्थितिले कत्ति आँट भर्‍यो होला ? कत्ति ढाडस मिल्यो होला । उनीहरूले सिकाए मलाई दु:खमा परेकोलाई हाम्रो एक छिनको उपस्थिति कत्ति महत्त्वपूर्ण हुन्छ भनेर । खाजा खाने समयको १ मिनेट निकालेर कस्तो छ भन्ने फोनको सोधाइ कत्ति अमूल्य हुन्छ भनेर । उनीहरूले सिकाएको कुरा म आफैँ गर्छु अचेल । मलाई मन लाग्छ ।

मेरो शेरु भाइलाई नसम्झिरहन सक्दिनँ । मेरो सानिमाको छोरा । प्लस टु पढ्दै गरेको उसले लुगा सिलाएर बचाएको २५ हजार र ऋण खोजेर लाखभन्दा बढी नै पैसा जुटायो हाम्रो लागि । मद्दत माग्दा हामी उमेरको गणना गर्छौं, सानो छ भनेर पत्याउँदैनौँ । तर, सानो मान्छेले निक्कै ठूलो काम गर्‍यो । उसको मायाका फोनहरूले पनि निक्कै आँट भर्‍यो हामीमा । धेरै माया शेरु भाइ ।

मेरी काकाकी छोरी गुलसन दिदी भ्याई नभ्याई बेलुकी १०/११ बजे एकैछिन भए पनि ढकेरीबाट भिनाजुलाई साथ लगाएर भेट्न आउँथिन् । मेरी साथी शर्मिलाको दाइ, जीवन दाइ आफू नेपालगञ्ज कार्यक्षेत्रबाट तिहार मनाउन दाङ घरमा जानुभएको थियो तर आफ्नो सहकर्मीलाई हाम्रो सहयोग गर्न पठाउनुभयो । यस्तै साथ धेरैले दिनुभयो । मेरा अरु साथी र सहकर्मी जो समय निकालेर मलाई सम्झिरहन्थे, बाबालाई सोधिरहन्थे, फोन गरिरहन्थे । सबैसबैप्रति आभारी छु । अस्पतालमा भएको मान्छेको स्वास्थ्यलाभको कामना फेसबुकमा नगर्नुस्, उसलाई फेसबुक हेर्ने फुर्सद हुन्न । बरू समय मिलाएर अवश्य भेट्न जानुस् । भेट्न मिल्दैन भने एक कल भए पनि फोन गरेर खबर सोध्नुस् । उसका लागि त्योभन्दा ठूलो केही हुने छैन ।

कतिपय आफन्त, साथीसँग हामीले सहयोग मागेनौँ । उनीहरू हामीलाई सहयोग गर्न आएनन् । उनीहरूलाई भन्नु केही रहेन । सारमा सबैले बुझेकै कुरा, अप्ठ्यारो बेला आफ्नो र पराइको फरक थाहा हुन्छ । यो हामीले पनि थाहा पायौँ ।

हाम्रो दोस्रो घर

हामीले काम गर्ने ठाउँ भनेको हाम्रो दोस्रो घर हो । हामी घरपछि सबैभन्दा धेरै समय काम गर्ने ठाउँमा रहन्छौँ । काम गर्ने ठाउँमा आफ्नो ऊर्जा लगानी गर्छौं । जहाँ हाम्रो सुखदु:ख बाँडिएको हुन्छ । कोही सहकर्मी र सहकर्मीको परिवारको सदस्य बिरामी हुँदा तपाईंको डाढस, साथ भन्ने कुरा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ । तपाईंको एउटा इमेल, फोन र हामी यहाँ काम गरिहाल्छौँ, कामको चिन्ता नलिनुहोला भन्ने कुरा उसका लागि अमृत हो, औषधि हो ।

सबै सम्भावना सकिएपछि मान्छे चमत्कारको आस गर्छ रे । हामी त्यही चमत्कारको आस गर्दै थियौँ अब । यताबाट अक्सिजन लगाएर लग्ने, यदि भोलि बिहानसम्म सास रह्यो भने बिहान एम्बुलेन्समा काठमाडौं लैजाने । यतिञ्जेल हामीले घरमा आमालाई ढाँटिरहेका थियौँ, बाबाको अवस्था सुधारोन्मुख छ भनेर ।

मैले त्यति बेला काम गर्ने मेरो काठमाडौं कार्यालयको मेरो टिमलाई बिदाको अनुरोध गर्दै 'मेरो बाबा भेन्टिलेटरमा हुनुहुन्छ' सहितको इमेल लेखेकी थिएँ । त्यसपछि सहकर्मी भानु बोखिम सरले एसएमएस गर्नुभएको थियो । विनय गुरागाईं सरले फोन गरेर हालखबर र बाबाको अवस्थाबारेमा सोध्नुभएको थियो । मैले काम गर्ने ९/१० जनाको टिममध्ये अरुहरू सायद धेरै व्यस्त हुनुहुन्थ्यो होला । म पनि व्यस्त थिएँ त्यो बेला । अस्तव्यस्त थिएँ । कसैको कुनै व्यवहार र प्रतिक्रिया केलाउने फुर्सद पनि भएन ।

त्यसपछि पनि त्यसरी सोचिनँ कहिल्यै पनि । तर, मैले हरेकको व्यवहार, हरेकको बोली केलाएकी रहेछु । लकडाउनको बेला मैले आफैँले महसुस गरेँ । त्यो बेला प्रत्येक दिन अनलाइनको टिम बैठक हुँदा अग्रज सरले प्रत्येक दिन सेयरिङ मिटिङमा म अभिभावक हुँ भन्नुहुन्थ्यो । उहाँले मानसिक स्वास्थ्यको विषयमा निक्कै संवेदनशीलता देखाउनुभयो । म उहाँको यो कुरालाई अत्यन्तै सम्मान गर्छु र सकारात्मक रूपमा लिन्छु तर एउटा कुरा म इमानदार भएर भन्छु, ‘सर, तपाईंले जत्ति भने पनि मलाई तपाईं अभिभावक लागेन, सर नै लाग्यो ।’

म र मेरो परिवार अप्ठ्यारोमा रहेको बेला उहाँको एउटा पनि इमेल, फोन वा एसएमएस आएन । यो कुरामा मन दुखाउन फुर्सद थिएन त्यतिबेला । तर, अवचेतन मनमा कहीँकतै बसेको रहेछ यो कुरा । मैले यतिबेलै थाहा पाएँ, मलाई कार्यालयका अरु कसैसँग कुनै आस नभए पनि थोरै आस आफ्नो टिमसँग हुँदोरहेछ भन्ने कुरा । आजको दिनमा यो ब्लग लेखिरहँदा मलाई त्यो बेला नसम्झिने मेरा कुनै पनि सहकर्मीसँग गुनासो छैन । तर, जसले सम्झिनुभयो अत्यन्तै धेरै आदर छ ।

नेपालगन्ज कार्यालयमा काम गर्नुहुने जीवन तिमिल्सिना सरले सोधिरहनुभयो । पटकपटक अस्पतालमा भेट्न आउनुभयो । सुरेश सुमन डाँगी दाइ पनि आइहनुभयो भेट्न । सायद यस्तै कुरा उहाँहरू दुवैले भोग्नुभएकाले उहाँले महसुस गर्नुभयो । त्यसैले मलाई लाग्छ, मान्छेले अर्को मान्छेको कुरा बुझ्न भावना, समझदारी, संवेदना सबैसबै भएर मात्रै हुन्न, थोरै उसको जस्तो भोगाइ पनि हुनुपर्छ । सहकर्मी साथीहरू लक्ष्मी र कामाक्षीको साथको कुरा माथि नै गरिहालेँ । त्यो बेला साथीका साथी मात्रै रहेका र पहिलोचोटि भेट भएका विशाल राना मगरसमेत साथीसँगै भेट्न आए । अनि केही आवश्यक पर्‍यो भने भन्नुहोला भन्नुभयो । मैले यो कुरा पनि सम्झेको छु । पछि विशालजीसँग काम सँगै गरियो र अहिले पनि गरिँदैछ । भनेपछि त्यस्तो बेलाको कति सानासाना कुराहरू पनि याद हुँदोरहेछ त ।

त्यतिबेलैदेखि सिकेको र महसुस गरेको कुरा हो मैले, हाम्रा सहकर्मी वा उहाँहरूको परिवारको कोही बिरामी हुनुहुन्छ भने सकेसम्म भेट्न जानुपर्छ, नभए फोन गरेर पनि एकपटक हालखबर र अवस्था सोध्नुपर्छ भन्ने कुरा, कमसेकम तिमीले खाना खाइरहेका छौ नि भनेर सोध्दा पनि ऊ खुसी हुन्छ भन्ने कुरा, यस्तो बेला थोरै ख्याल गरिदिनु कति धेरै महत्त्वपूर्ण रहेछ उसका लागि भन्ने कुरा । यो तपाईं/हामी सबैले गर्नुपर्ने कुरा हो ।

ताकि तपाईं हामी वा तपाईं हाम्रो परिवारको सदस्य बिरामी पर्दा भोलि उसले बेवास्ता नगरोस्, कुनै बेला तपाईंले आत्मीयता जताइरहँदा त्यो आत्मीयता महसुस गर्न सकोस् । तपाईंलाई मेरो सहकर्मीले मलाई परेको बेला सहयोग गर्छ वा गर्न तत्पर छ भन्ने बुझोस् । तपाईंको सहकर्मीले खुसी मनाइरहँदा तपाईंले बधाई नदिँदा फरक पर्दैन तर दु:खको बेला एक कल मात्रै फोन गर्नुभयो भने फरक पर्छ । राम्रो फरक । कसैलाई लाग्ला, प्रोफेसनल हुनुपर्छ तर प्रोफेसनल बन्न मान्छे हुन नछोडौँ न है । किनकि काम गर्ने ठाउँ हाम्रो दोस्रो घर हो ।

जीवनकै जटिल प्रश्न

बिहान ८ बज्यो । बाबालाई पाइपबाट दूध खुवाएर औषधि खुवाउने समय । दूध किनेर ल्याइएको थियो । पाले दाइले बाबाको नाम चिच्याएर बोलाए । हामी तीनै भाइबैनीले एकअर्कालाई हेर्‍यौँ । भित्र दूध बोकेर को जान्छ ? नबोलेरै एकअर्कालाई सोध्यौँ । कसैलाई जान मन छैन, नबोलेरै बुझ्यौँ । दाइले मुख खोल्यो, 'सुनिता तँ जा ।' मैले आनाकानी गरेँ । फेरि पाले दाइले बाबाको नाम कराएर बोलाए । छिटो गरको संकेत गरे । म बेन्चमा राखेको दूध लिएर भेन्टिलेटरको गेटभित्र छिरेँ । भित्र जान अस्पतालको नीलो लुगा लगाउनुपर्थ्यो । नीलो लुगाको अगाडिबाट बाहुला छिराएँ । पछाडिको तुना यत्तिकै छोडेर भित्र पसेँ र दूध नर्सलाई दिएँ । एक मनले सोचेँ- बाबालाई हेरूँ । होस्, हेर्दिनँ भनेर फर्किएँ ।

फर्केर आएपछि दिदी र दाइले मलाई हेरे । मैले बुझेँ, उनीहरूले बाबा कस्तो हुनुहुन्छ भनेर सोधेका हुन् । उनीहरूले नसोध्दै मैले भनिदिएँ, म हेर्न गइनँ । बाबालाई भेन्टिलेटरमा सारेको ४ दिनसम्म पनि बाबाको अवस्था केही फरक नलागेपछि हामी तीन भाइबैनी यसरी नै बाबालाई हेर्न छाड्न थालेका थियौँ । भित्र जानुपर्दा एकअर्काको मुख ताक्न थालेका थियौँ । धेरै हदसम्म बाबालाई त्यो हालत देख्नबाट भाग्ने भैसकेका थियौँ ।

बाबाको स्वास्थ्य अवस्था सुधारोन्मुख छ कि छैन भन्ने प्रश्नमा डाक्टरहरू आँखा नजुधाएरै हामी कोसिस गर्दैछौँ भनेर छोटो जवाफ दिन्थे । नर्सहरू डाक्टरलाई सोध्नुस् भनेर पन्छिन थालेका थिए । भेट्न आउनेहरू बाबाको अवस्था नसुध्रिने हो भने घर लैजाऊ भन्न थालिसकेका थिए । मोटामोटा पाइप घुसाउँदा बाबाका ओठ सुन्निएका थिए । दाँतमा फोहोर जमेको थियो । चिसोले हातखुट्टा सुन्निएका थिए । सुत्दासुत्दा ढाडको छाला फुस्रो हुन थालेको थियो । कृत्रिम सास पनि निक्कै बल गरेर अप्ठ्यारो गरीगरी लिनुभएको सहजै थाहा हुन्थ्यो । हामी भने सास रहुन्जेल आस गरिरहेका थियौँ । तर, त्यो आस पनि बिस्तारै मर्दैथ्यो कि ? आस मर्दा पनि एकअर्कालाई आस मर्‍यो भन्नचाहिँ सकेका रहेनछौँ ।

वर्किङ स्टेसन नेपालगञ्ज कार्यालय हुने स्वीकृति लिएर काम गरिरहेकी म एक दिन अफिसबाट फर्केर बाबाको अवस्थाबारे सोधेपछि दिदीदाइले बाबाको ओठ सुन्निएको छ, हातखुट्टा सुन्निएको छलगायतका मलाई थाहा भएकै सबै अवस्था बताउँदै भूमिका बाँधे । हामीले भेन्टिलेटरमा राखेर अझै दु:ख दिइरहेका छौँ कि ? बाबाको सायद यत्ति नै बाँच्न लेखिएको छ कि भनेँ । मैले कुरा राम्रोसँग बुझिनँ । र, दाइदिदीले फेरि भने, 'बाबालाई घर लैजाऊँ । आमाले सास त देख्न पाउनुहुन्छ ।'

त्यसपछि केही भन्नै परेन । मैले पनि केही सोधिनँ र बेस्सरी रोएँ । घर नलग्ने जिद्दी गरेँ । म रोएपछि दिदीदाइले बाबालाई घर नलग्ने भने र फेरि दुई दिन बाबालाई भेन्टिलेटरमै राख्यौँ । दुई दिनसम्म पनि अवस्था उस्तै भएपछि मलाई पनि भेन्टिलेटरमा राखेर बाबालाई दु:ख नै दिइरहेका छौँ कि भन्ने लाग्यो । अनि दाइदिदीलाई डाक्टरले के भने भनेर सोध्दा लगभग आस मारेको कुरा गरेपछि मैले बाबालाई घर लग्ने भनेँ र घर लग्ने तयारी थाल्यौँ ।

सबै सम्भावना सकिएपछि मान्छे चमत्कारको आस गर्छ रे । हामी त्यही चमत्कारको आस गर्दै थियौँ अब । यताबाट अक्सिजन लगाएर लग्ने, यदि भोलि बिहानसम्म सास रह्यो भने बिहान एम्बुलेन्समा काठमाडौं लैजाने । यतिञ्जेल हामीले घरमा आमालाई ढाँटिरहेका थियौँ, बाबाको अवस्था सुधारोन्मुख छ भनेर । एम्बुलेन्सको सिटमा कम्बल बाक्लो गरेर राख्यौँ र बाबालाई सुतायौँ । स्वास्थ्यकर्मीहरूले अक्सिजन जोडिदिए । दाइ ड्राइभरसँगैको अगाडिको सिटमा बस्यो । दिदी र म बाबालाई सुताइएको सिटसँगैको पछाडिको सिटमा । दिदी बाबाको खुट्टातिर । म टाउकोतिर । एम्बुलेन्स हावाको गतिमा दौडियो ।

एम्बुलेन्स हुत्तिँदा बाबाको टाउकोअगाडिको सिटमा ठोकिएलाजस्तो भयो । मैले बाबाको तालुमा हत्केला राखिरहेँ । टाउको बाङ्गो हुन्थ्यो, सिधा बनाइदिन्थेँ । बाबाको खुट्टा सिटबाट झर्न खोज्थ्यो । दिदी उचालेर माथि राखिदिन्थी । शरीर बाङ्गिन्थ्यो, दिदी सिधा बनाइदिन्थी । गाडीबाटै गाउँको पोषण दाइलाई अक्सिजनको जोहो गर्न अनुरोध गर्‍यौँ । करिब ३ घण्टापछि, नौ बजेको थियो होला, घर पुग्यौँ । बाहिरकै कोठामा ओछ्यान लगाइएको थियो । बाबालाई सुतायौँ । बाबालाई सुताउनेबित्तिकै आमाले बाबाको हातखुट्टा छाम्नुभयो । 'बुढा' भन्दै गाला थपथपाउनुभयो । आमाबाबाको पूरै शरीर छामिरहनुभयो । छेउमा पोषण दाइ अक्सिजन जोड्दै थियो । दिदी भित्रबाट बत्तिँदै आँगनमा आई र म पनि पछिपछि आएँ । पेटीमा चुपचाप बसेको दाइलाई दिदीले हकारी, 'कस्तो मान्छे होस् तँ ? अक्सिजन जोड्नपर्दैन ?'

'बाबा भए पो अक्सिन जोड्ने !,' दाइले गरुङ्गो आवाजमा भन्यो ।

'बाबाको सास त चप्परगौडीमै गैसक्यो,' उसैले थप्यो ।

हामी शून्य भयौँ । हामी दुुई बैनी मुढाजसरी उभिरह्यौँ । बेगमा आमा भित्रबाट आँगनमा आइपुग्नुभयो । दिदीलाई पाखुरामा समातेर झकझकाउँदै सोध्नुभयो, 'तिमीहरूको बाबाको सास छ कि छैन ?'

'बोल न तिमीहरू । किन बोल्दैनौ ? भन्देऊ न मलाई, तिमीहरूको बाबाको सास छ कि छैन ?,' म र दाइतिर फर्केर आमा चिच्याउनुभयो र रुनु भयो बेस्सरी ।

आमाको यो प्रश्न जीवनकै सबैभन्दा जटिल प्रश्न बन्याे, जसकाे जवाफ हामीले कहिल्यै दिन सकेनौँ ।