खगेन्द्रको फुर्के र मेरो गाउँको खैरे

A+ A A-

खगेन्द्र लामिछानेको फुर्के पढिसकेपछि म त्यसै लोलाएर बसेको थेँ । कतै हराउँदै, कतै बिलाउँदै थिएँ । सबै जना मेरैजसरी नलोलाउन सक्छन् तर म लोलाएँ । म लोलाउनुमा उपन्यासको कथाप्रति मेरो आफ्नै निजी बेदनाको जडान मिलेको हुनुपर्छ । कुरो प्रस्ट पार्न मैलै जानिनँ कि ! अझ यसो पनि भन्छु– यस कथाले मेरो मनमा कतै घाच्चघुच्च पारिदियो, त्यसैले म लोलाएँ ।

मेरा माख्ला घरका साइँला काका यो दसैँलाई मासु खाने पर्व भन्थे । उनकै भनाइलाई सापटी लिएर भन्नुपर्दा यो साल पनि मासु खाने पर्व आयो । मासुप्रतिको तिर्सना हराए पनि यो पर्वको अनुहारलाई गाउँमै पुगेर नियाल्न मन लाग्छ मलाई । त्यसैले गाउँतिर लस्किने विचार गरेँ । नानीदेखिको बानी आफ्नु, तेल मसलाको दोकान छाडेर पुस्तक पसलतिर लागेँ । पसलमा पुस्तकहरू त प्रशस्तै थिए । तर, खल्तीको चल्तीले चाहिँ मलाई पुस्तक पसलको दैलोमा उभिँदा 'बिस्तारै उब्ब है बाबु बिस्तारै' भन्दै थियो । बाङ्गा खुट्टी लगाएरै भए पनि मैले चारवटा पुस्तक पोको पारेँ । त्यसैमध्येको एक थियो– फुर्के ।

पढिसकेर फुर्केलाई हातमै च्यापेर तारमा झुन्डिएको एउटा पुरानो कपडालाई ध्यान दृष्टिले हेरेजसरी कतै हलचल नगरीकन लोलाइरहेथेँ । कस्तो अचम्म, मेरो सामुन्य खैरे आयो । खैरेले पनि एकनासले मलाई हेर्‍यो । एकछिनपछि त मलाई यस्तो लाग्यो– मैले काखमा च्यापेको फुर्के पुस्तकलाई उसले हेरिरहेको छ । अनि मौनभावमा उसले मलाई प्रश्न गरिरहेको छ, 'के तिमी मेरो जिन्दगीको नलेखेको कथाचाहिँ पढ्दैनौ ? सबै कथा कहाँ पुस्तकमा मात्रै लेखिन्छन् र मनुवा ! कथाहरू त यत्रतत्र प्रशस्त छन् । तिमी कति धेरै पुस्तक पढ्छौ के पढ्नका लागि पुस्तक मात्रै हुन्छ र ! मान्छेहरूले हिमाल हेर्छन् । अनि हिमालको सुन्दरतालाई पढ्छन् । फुलेको गुराँसलाई हेर्छन्, शब्दशब्दमा पुस्तक नबनीकनै कति कुराहरूलाई मानिसहरूले पढिरहेकै हुन्छन् । म तिम्रो गाउँमा आएको एक दशक समय बितिसक्यो । के भोगेको छुइनँ मैले यो गाउँमा । खै तिमी कहिल्यै मलाई पढ्ने मेसो मिलायौ ? '

म लोलाएर बसेको थेँ, मेरो अगाडि मभन्दा बढी खैरे नै लोलाएझैँ लाग्न थाल्यो । एउटा छ मेरो काखमा लेखिएको पुस्तक, अर्कोपट्टि छ सामुन्य नलेखिएको पुस्तक । हेर्दाहेर्दै खैरे ठाउँको ठाउँ लम्पसार पर्‍यो । अगाडिका गोडामाथि चिउँडो राखेर नजरचाहिँ मतिर लगाउन थाल्यो । पुस्तक पढिसकेपछि मलाई पगाल्ने विषय छुट्टै थियो, अब अर्को विषय खैरे आयो । मलाई खैरेको जीवनकथाले घरीघरी पोल्न थाल्यो । घरीघरी घोच्न थाल्यो । म उसको छेउमै पुगेर टाउको मुसार्दै भन्न थालेँ, 'खैरे ! तेरो जिन्दगीको कथा पनि लामो छ है !'

अब मेरो दिमागमा दुईवटा कथा रिङ बनेर घुम्न थाले । एउटा लेखिएको कथा फुर्के, अर्को नलेखिएको कथा खैरे ।

गाउँमा जन्मिएको फुर्केलाई उसका मालिक हर्कले शहरमा पुर्‍याएर ६ हजारमा बेच्यो । अब फुर्के पहिलो मालिकबाट दोस्रो मालिककोमा पुग्यो । दोस्रो मालिककोमा आएपछि फुर्केले जीवनमा के पाएन र ? पहिलो कुरा त उसले फुर्के भन्ने नाम पायो, त्यसपछि सुख, शान्ति, आनन्द सारा कुरा प्राप्त गर्‍यो फुर्केले ।

रोजीछाडी खान पाएको छ, नुहाउनका लागि गुणस्तरीय साबुन, सेम्पो, आधुनिक भाँडोभित्र डुबुल्की मार्दै आफ्नो जीवनको प्राम्भिक चरण पार गर्दै हुर्किन पायो । ऊ बाँचेको अर्कै दुनियाँ छ । सम्पन्नताको शिखरबाट नियाल्दा आफ्नै गोत्र वंश नै किन नहोस्, वर्गीय हैसियतको कसीभित्र अहम्‌ताले अचम्मको फुल पार्छ भन्ने कुरा यहाँ फुर्केको जीवनमा पनि देखिन्छ । पल्लो घरमा कुकुरहरूलाई मेरा अपरिचित साथी छिमेकी भन्दैन ऊ ।

'छिमेकी घरका छतबाट अनेक थरीका कुकुरहरूले मलाई दाह्रा देखाइरहेका थिए,' भन्छ फुर्के । अझ अर्को रोचक कुरा, आफ्नो मालिकसँग एक दिन घुम्दै जाँदा भाँडोबाट खसेका म:म:का डल्लातिर लम्कँदै फुर्के राल चुहाउँछ । उसको मालिक अनुपम 'फोहोर खान्छस् बद्‌मास' भन्दै उसलाई गाली गर्छ । यस घडी फुर्केको एउटा कथन छ, 'विचरा अनुपमलाई के थाहा, ती डल्ला कति मीठा हुन्छन् भनेर ।'

फुर्के खुल्ला आकाशमुनि पिरतीको सुगन्धमा सुस्ताउँदै मायालुलाई साथमा लिएर डाँडाको टुप्पोमा पुग्यो र नानीको कानैमा मुख जोडेर साउती गर्‍यो । सल्लाह मिल्यो । अनि मनको डोरीले जता डोर्‍याउँछ, त्यतै जाने निर्णय भयो ।

ओ हो ! फुर्के त म:म:सँगको विज्ञता मालिकसँग भन्दा पनि आफूसँग बढी रहेजस्तो ठान्छ । यति मात्र हो र, कम्ता हैसियत छ फुर्केको । सिङ्गो उपन्यासभरी उसले आफ्नो मालिकलाई 'तँ' भन्दा माथि त सम्बोधन नै गरेन ।

हर प्राणीमा यौन र प्रेमको उमङ्ग आएजस्तै फुर्केको जीवनमा पनि आयो । उसले टाढा गएर त कसलाई मन पराउनु थियो र ! उसको नजिकको संसार भनेको त्यही पल्लो घरको छत न हो । त्यही छतमा घुम्छे एउटी घिउ रङकी घिउकुमारी कुकुर्नी जसको नाम छ, नानी ।

वल्लो घरबाट पल्लो घरमा हेराहेर हुँदाहुँदै दुवैको पिरती जम्छ । एक दिन नानीले उसलाई सोधी, 'तिम्रो घर बाहिरको पार्कमा आउन सक्छौ ? '

हुनेखाने कुकुरको त कत्रो चाला गाँठे ! पिरतीको लैला गाउने ठाउँ पनि पार्क छ, तर समय परिस्थितिले आफ्नाआफ्ना मालिकको जीवनमा आएका उथलपुथलका घटनाले यिनीहरूको प्रेममा ठूलो बाधा उत्पन्न हुन्छ । जब पल्लो घरको छतबाट नानी हराई । यो विछोडको पीडाले फुर्केलाई साह्रै सताउँछ । नानीको खोजीमा ऊ निकै भौँतारिन्छ । नानी पनि त फेरि हुनेखाने घरकै कुकुर्नी हो नि ।

एक दिन उसले नानीलाई कारमा हुइँकिइरहेको देख्छ । निकै समयको पिछा र हैरानीपछि उसले आफ्नी मायालुलाई भेटिछाड्छ । फेरि समय परिस्थितिले गर्दा विछोड हुन्छ । यो समय पनि फुर्केका लागि सानोतिनो पीडाको समय हैन । उसले फेरि निकै हैरानी खेप्यो । ऊ जुन मानिसहरूलाई विश्वास गर्थ्यो, तिनै मानिसहरूले उसलाई नानीसँग विछोड गराइदिए । अन्तिम समयमा भूकम्पले उथलपुथलको धक्का मारेपछि भने मिलनको समय पक्का भयो ।

खुल्ला आकाशमुनि पिरतीको सुगन्धमा सुस्ताउँदै मायालुलाई साथमा लिएर फुर्के डाँडाको टुप्पोमा पुग्यो । नानीको कानैमा मुख जोडेर साउती गर्‍यो, सल्लाह मिल्यो । मनको डोरीले जता डोर्‍याउँछ, त्यतै जाने निर्णय भयो । फुर्केको कथा यही हो ।

तर, मेरो गाउँको खैरे एक्लै छ । मायालुको त के कुरो, उसको निजी मालिकसम्म कोही छैन । 'म कसैको होइन, कोही मेरा होइनन्, म सबको हुँ, सब मेरा हुन्,' यो उसको सिद्धान्त हो ।

मेरो गाउँमा यो खैरे कहाँबाट आयो होला ? आफ्नै पुर्पुरोमा हात लगाउँदै म खैरेको अनुहारतिर हेर्छु । उसले त झन् पहिलेदेखि मतिर हेरिरहेको थियो । यो कहाँ जन्मियो ? कहाँ हुर्कियो ? कस्ती थी यसकी आमा ? कुन ठाउँमा बसेर यसलाई लाम्टा चुसाई होला यसकी आमाले ? के फुर्केलाई जस्तै गरी यसलाई पनि कुनै मालिककै दूध, अण्डा, खोले खुवाएर हुर्काए हो त ! अँ हँ, पत्याउनै सकिँदैन । फुर्केलाई त उसका मालिकले राम्रो मूल्य लिने आसमा पो पोसिलोपोसिलो खुराक खुवाएका हुन् त । खैरेलाई त के कामले कसले खुवाउँथ्यो ? उही आमाले जति लाम्टा चुसाई, त्यत्ति हो ।

त्यसपछि ऊ आफ्नै बलबुताले हुर्कियो । सायद कतै टाडाबाट एक पेट पाल्नकै लागि यसले बसाइसराइ गर्‍यो । हुन सक्छ एकपछि अर्को गाउँ पस्दै कति मानिसका हातबाट डन्डी खाँदै हैरान भएपछि अनि चाहिँ यसले हाम्रै गाउँमा शरण लियो । हाम्रो गाउँका नारन दाइ जीवित रहुन्जेल यसलाई त्यस घरको पिँढीमा पसेर अलिकति छाती फुलाउँदै भुक्ने प्यार मिलेको थियो । नारन दाइको आत्माले आकाशगंगाको बाटो लिएपछि उसले कति धेरै विरक्तका दिन बिताएर नारन दाइकै घर कुर्‍यो भन्ने कुरा उसको आत्माबाहेक कसैलाई थाहा छैन ।

कतिपय मान्छेहरू खैरेलाई भन्छन्– यो कुकुर बेलाबेलामा साह्रै नराम्रोसँग घ्वाँ...घ्वाँ.... गरेर मान्छेले जसरी रुन्छ । उसको रुवाइमा उसको पीडा बुझिदिने कोही छैन । गाउँमा अशुभ हुन्छ भनेर झन् उल्टै उसको ढाडमा डन्डी कसिन्छ रे । विचरा ऊ आफ्नो पीडामा धित मरुन्जेल रुन पनि पाउँदैन ।

त्यसपछिका दिनमा सिङ्गो गाउँमध्ये कुनै एक घरलाई आफ्नो मालिकको घर मान्छु भनेर एउटा घरको आँगनमा मात्र लुटुपुटु गरेन । उसले आफूलाई सबको साझा ठान्यो, सबले उसलाई साझा ठाने । उसले सोचेजस्तै उसलाई माया गर्ने कहाँ सबै भए र ? समाजमा यस्ता पनि मानिस छन् । आँगनमा कुकुर आयो कि डन्डी हानिहाल्छन् । जिन्दगीको यो समयसीमासम्म आइपुग्दा उसले कतिका हातबाट डन्डी खायो । कति समयसम्म खुट्टो खोच्याउँदै हिँड्यो । कतिले तातो चिया ढाडमा हालिदिनाले पोलेको घाउ बोकेर तड्पियो । कहिले दुम्सीलाई लखेट्दै फुङ्ल्याउँदा मुखमा सुइरो बिजेको पीडा खेप्यो । कहिले फ्याउरो लखेट्दाको धपेडीमा खोक्यो । कहिले बाँदरको घेराबन्दीमा परेर मुस्किलले बाँच्यो । जसले खैरे भनेर बोलाउँछ, ऊ त्यहाँ हाजिर हुन्छ ।

कतिका लागि माइत जाने साथी हुन्छ । कतिका लागि बजार जाने साथी हुन्छ । म यसो विचार गर्छु, कत्रो रणसङ्ग्रामको बीचमा छ खैरेको जिन्दगी । वनको बाटो, रात, दिन, झरी, बादल सबै कुरा सहेको छ उसले । कसैले दिए खायो, नदिए नखायो । उसलाई चोर्न आउँदैन, लुट्न आउँदैन । उसको भोक तिर्खाबारे चिन्ता गर्ने कसले ? रोग बिमारमा वास्ता गर्ने कसले ? नितान्त एक्लो अनुभूतिमा बाँचेको छ उसको जीवन ।

कतिपय समयमा गाउँभन्दा अलि टाढा एक्लैएक्लै लखरलखर हिँडेको देख्छु । सायद उसले यौन र प्रेमप्रति पनि बिरक्तभाव बोकेको छ । उसले कहिल्यै प्रेयसीको खोजी गरेन । गाउँमा अरु धेरै कुकुरहरूको पनि बेलाबेलामा जमघट हुन्छ, तर खैरे भने जहिल्यै एक्लो बृहस्पतिजस्तै । खैरेको यस्तो गति देख्दा साह्रै दया लाग्छ । माया गरेर खैरे भन्छु, पिलिक्क मेरो मुखमा हेर्छ । तर ऊ मसँग त्यति नजिक हुँदैन । सायद ऊ यस्तो ठान्दो हो, 'तिमी चार दिन गाउँमा आउँछौ । बेकारमा तिमीसँग दिल बस्यो भने मलाई पीडा ।'

यतिखेर म उसको जिन्दगी सम्झेर निकै भावुक भएको छु, गाउँमा कतिपय मान्छेहरू भन्छन्, यो कुकुर बेलाबेलामा साह्रै नराम्रोसँग घ्वाँ...घ्वाँ.... गरेर मान्छेले जसरी रुन्छ । यस्तो कुराले बेलाबेलामा म विक्षिप्त हुने गरेको थिएँ तर आज झन् बढी भएँ । उसको रुवाइमा उसको पीडा बुझिदिने कोही छैन । गाउँमा अशुभ हुन्छ भनेर झन् उल्टै उसको ढाडमा डन्डी कसिन्छ रे । विचरा ऊ आफ्नो पीडामा धित मरुन्जेल रुन पनि पाउँदैन । अहिलेसम्म त खैरे आफैँ डुलेर, घुमेर खाँदै आएको छ । एक दिन उसका पनि गोडा चल्न नसक्ने समय आऊला । मलाई यही कुराको साह्रै पिर लागेर आउँछ । त्यतिखेर खैरे कति धेरै रुन्छ होला ?

र अन्त्यमा, पुस्तक पढ्दाको अनुभूति प्रत्येक पाठकसँग फरकफरक हुन्छन् । सबै अनुभूतिहरू व्यक्त गर्न पनि सकिँदैन । फुर्के पढेपछि म यो निष्कर्षमा पुगेको छु कि, पुस्तकको दुनियाँलाई अत्यन्त गम्भीर चेहराद्वारा नियाल्ने मेरा एक जना आत्मीय मित्रको कानमा एक दिन सुटुक्क भन्नेछु– म मानिसहरूका कुराबाट एकछिन टाढा रहेर, कुकुरका कुरा पढेर शान्त रहन खोजेको थिएँ । म झन्‌झन् अशान्त रहेँ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक ५, २०७९ ०९:००