कथाः वितृष्णा

A+ A A-

झिसमिसेमै उठेँ । घरमुनि चिलाउनेघारीमा चरा चिरबिराउन लागेका थिए । बाहिरफेरको बत्ती पनि निभाइनँ । खोरमा बाख्रा चटपटाएकै थिएनन् । पछि आएर बाहिर सार्ने सुरले म उकालो लागेँ । पन्ध्र मिनेटमै अर्पनाको घरमा पुगेँ । म पुग्दा अर्पना भर्खर उठेकी रै'छे । मान्छे चिनिने गरी उज्यालो भइसकेको थियो । मलाई देखेपछि ऊ बाहिर आई । मेरो अनुहारमा एकतमासले हेरी । भनी, ‘दिदी बस्नुस्, न !’

मैले भनेँ, ‘हुन्छ । बसिहाल्छु नि !’

म बसिनँ । आँगनमा यताउता गरेँ । अर्पना कुचो लगाउँदै मसँग कुरा गर्दै थिई । मैले यसो ढोकाबाट चियाएँ । उसको घर छ तर नाउँ मात्रको । चिसो पसेर भुईं बर्खाको सिम्यान छ । साँघुरा तीनवटा कोठा छन् । बीचको एउटा त कोठा भन्नु मात्रैको छ । तलामाथि जाने भर्‍याङ त्यहीँ छ । कुनातिर तीन/चारवटा बाख्रा छन् । त्यहीँ घाँसको भारी राखिएको छ । एक/दुई भारी दाउरा पनि त्यहीँ छन् ।

अर्कोमा दुई जनाको सुत्ने कोठा छ । चुलो पनि त्यै कोठामा छ । त्यहाँ एउटा खाट छ । खाटमा जिजुबाजेको पालाको जस्तो देखिने राडी छ । पुरानो तन्नाले मुस्किलले राडी छोपिएको छ । खोलै नहालेको मण्डी भित्तातिर तेर्सो परेको छ । डोकाडाला त्यै कोठामा छन् । गुन्द्री बेरेर त्यहीँ राखिएको छ । बेसाहा खोजेको अन्नपात पनि त्यहीँ छ । अरू ! अरू, अर्पनाको सबै श्रीसम्पत्ति त्यहीँ छ ।

तेस्रो कोठा छ, त्यहाँ ससुरो सुत्छ । खाटमा गुन्द्री र बीचमा चिरा परेर च्यातिएको तन्ना मात्रै छ । भुस भरेर तुनेको कालो न कालो तकिया छ । रङ उडिसकेको आर्मी रङको ब्ल्याङ्केट ओढेर ससुरो घने डल्लिएर सुतेको छ ।

दलानमा चारैतिर चुरोटका ठुटा छन् । आँगनमा सुकेको खकार टाँसिएको छ । कोठामा खै के हो कुन्नि, ठसठस्ती गनाइरहेको छ । गन्धले मेरो नाकलाई निकै सकस परेको छ । सकसलाई सहेर म अर्पनाको जीवनवृत्ति नियालिरहेकी छु ।

यसपालि गाउँमा राम्रै काम आएको छ । गाउँमा बसेका अधबैँसेजति गाउँकै सडकको सोलिङ गर्ने काममा लागेका छन् । अर्पनाको लोग्ने अर्जुन पनि सोलिङकै काममा लागेको छ । युवाजति कोही छैनन् गाउँमा । सबै शहर छिरिसके । के भएर अर्जुन चैँ गाउँमै अडिएको होला !

दमको रोगी बुढो ससुरो ख्वाङख्वाङ खोक्दै उठ्छ । धरखरिन्छ । उसको छाती आरनको खलाँतीझैँ चलेको देख्छु । ऊ मेरो अनुहारमा हेर्छ । सासैले बोल्छ, ‘नानी, तपाईं बिहानै के सुरले हो ?’

म भन्छु, ‘त्यत्तिकै बा । यता आउन मन लागेर ।’

बुढो अरू थप बोल्दैन । बोल्ने शक्ति पनि छैन । ऊ लरखरिँदै भकारीले बेरेको ट्वाइलेटतिर जान्छ । म उसलाई हेरिहरन्छु । भित्र पस्छ र भकारी तान्छ ।

अर्पनाले आँगनमा सुकुल राखिदिई । ऊ भर्‍याङ भएको कोठामा गई । कुखुरा छोडिदिई । चार/पाँचवटा कुखुरा हुर्र बाहिर आए । एउटा माउले चल्ला डाक्यो । चल्ला पनि फुत्तफुत्त ढोकाको सँधार नाघेर बाहिर आए । बोराबाट एक मुठी मकै ल्याएर छरिदिई । कुखुरा युद्धका लडाकुझैँ कुद्दै चारो टिप्न लागे । बुढाले थुकेको खकार कुखुराले एकैछिनमा सुलुतसुलुत निले ।

म बोल्ने मेसो मिलाउँछु । मेसो पाउँदिनँ । म त्यै उद्देश्यले त्यहाँ गैरहन्थेँ, जसलाई अर्पनाले पटकपटक नकारेकी थिई । आज पनि उसले मेरो आगमनको उद्देश्य सायद बुझेकी थिई ।

कुखुरा तितरबितर भएर सागबारीतिर छरिए । अर्पनाले बाख्रा बाहिर निकाली । छाप्राको टाट्नामा सारी । ससुरो पनि पाइखानाबाट निस्किएर पल्लो डिलतिर गयो । ढुङ्गामा बस्यो र ज्वारीकोटको गोजीबाट ठुटो चुरोट झिक्यो र सल्कायो । फेरि आफ्नै लयमा खोक्न थाल्यो– ख्वाङ ख्वाङ ।

म आजचैँ जसरी पनि काम फत्ते गर्छु भनेर गएकी थिएँ । अर्पना परपर हुन खोज्दै थिई वा मलाई त्यस्तो लागेको थियो !

अर्पना मेरो छेउमा आई । मैले कुराको मेसो निकालेँ, ‘अर्जुन बाबु काममा जानुभएको हो अर्पना ?’

उसले भनी, ‘जानु परिगो नि दिदी । बल्लबल्ल गाउँमै काम मिलेको छ । बिहानै जानुभो ।’

मैले कुरा सोझ्याएँ, ‘तिमीले कति दुःख गरेकी अर्पना ! यो पाराले जीवन कसरी चल्छ ?’

उसले भनी, ‘चलेकै छ दिदी । जागिर खान धेरै पढेका छैनौँ । के काम पाइन्छ र अरू ? अब म पनि ढुङ्गा बोक्न जान्छु दिदी । दुई जनाको कमाइले अलि सजिलो होला कि !’

मैले भनेँ, ‘गाउँमा सडक बनाउने काम सधैँलाई हुँदैन । कति नै कमाऊला र ? बरु बैलैमा बाटो तताऊ अर्पना !’

ऊ गम्भीर भएर बोली, ‘दिदी, मलाई यो कुरामा कर नलगाउनुस् । सबैले आ–आफ्नै कमाइ खाने हो । जति कमाइ हुन्छ, त्यति मात्र खाऊँला । बढ्ता किन खोज्नुपर्‍यो र ? मर्दा कसले सम्पत्ति सँगै लगेको छ र दिदी ?’

अर्पनालाई अन्तै पठाएपछि अर्जुनको घरको वास्ता गरिनँ । अर्पना हिँडेको चार दिनपछि बेलुकातिर म अर्जुनको बाउको हालखबर बुझ्न गएँ । अकल्पनीय दृश्य ! अर्पना ससुरालाई डोर्‍याउँदै ट्वाइलेट लाँदै थिई ।

मैले अर्को झटारो हानेँ, ‘खालि तिमी यस्तैयस्तै कुरा मात्रै गर्छ्यौ । यो बेला नगरेको प्रगति कहिले गर्छ्यौ ? म तिम्रो दुःख देख्न सक्दिनँ अर्पना ! मैले भनेको मान । यो रोगी ससुरो र बेकामे लोग्ने रुँगेर कति दिन बस्छ्यौ ? मैले तिमीलाई सम्पत्तिवाल केटो खोजेको छु । राम्रो घरबार भेटेको बेला बुद्धि पुर्‍याइनौ भने जिन्दगीभरि पछुताएर बस्नुपर्ला ।’

उसले मलाई अर्को तीरले हानी, ‘रोगी ससुरा छन् । म छोडेर हिँड्न सक्दिनँ दिदी । सासू दुई वर्ष थलिएर मेरै काखमा बितिन् । यिनका बुढेसकालका सहारा म नै हिँडेँ भने यिनी त खानै नपाएर मर्छन् । मलाई यिनको आँसुले सराप्छ दिदी । भो दिदी, तपाईंले मेरो पिर नगर्नुुस् । ससुराको सेखपछि सोचौँला ।’

मैले भनेँ, ‘टाढाको भए मलाई के चासो हुन्थ्यो बैनी ! तिम्रो बा मेरो पनि बासरह हो । मेरो बिहे हुँदा तिमी केटाकेटी नै थियौ । पछि तिमी पनि यै गाउँमा आयौ । मलाई मेरो माइती गाउँकी बैनी सँगै हुँदा मेरी बैनी नै सँगै भएजस्तो लाग्छ । तर अर्पना, म तिम्रो दुःख देख्न सक्दिनँ । केटाको बारेमा तिमीले चिन्तै नलेऊ । तिमीभन्दा दुई/चार वर्ष जेठो होला । केटा राम्रो छ । पढेको छ । मास्टरी गर्छ । छोराछोरी नभईकनै उसकी श्रीमती गाडी दुर्घटनामा मरी । केटी नपाएर हैन, उसलाई छोरी दिने सयौँ छन् । मैले भनेपछि ऊ पत्याउँछ । तिम्रा लागि यो मौका हो ।’

अर्पनाले खोचे थापी, ‘उतिबेला तपाईंले किन मेरा बाआमालाई भन्नुभएन त दिदी ! म गरिब घरमा पर्दा किन हुँदैन भन्नुभएन !’

अर्पना नमान्न खोज्दै थिई । तैपनि मैले भनेँ, ‘हुँदैन भन्दाभन्दै तिम्रा बाले तिमीलाई यै घरमा दिनुभयो । राम्रै खानलाउन पुग्ने घर र केटा पनि पाइन्थ्यो नि ।’

उसले भनी, ‘जे भयो, सकियो दिदी । पुराना कुरा कोट्याएर कसैलाई फाइदा हुँदैन ।’

अर्पनाको मन फकाउन असम्भव लागेपछि मैले अन्तिम अस्त्रको झटारो हानेँ, ‘ल ठीकै छ, अहिले तिमी रोगी ससुरो छाड्न सक्दिनौ । लोग्नेको मायाले छाड्न सक्दिनौ । तर, जायजन्म भएपछि तिमी झन् अक्करमा पर्छ्यौ । सोच्ने समय यै हो अर्पना ।’

मेरो यो अस्त्रले अर्पना अलिकति गली । भनी, ‘दिदी, मलाई अझै सोच्न दिनुस् ।’

मैले भनेँ, ‘सोच, राम्रो गरी सोच । एउटी दिदीले बैनीलाई कसरी बिगार्न सक्छे ! म तिम्रो भलाइका लागि निकै गाह्रो काम गर्न तयार छु ।’

अर्पना एकतमासको अनुहार पारेर मौन बसी । परबाट ससुरो खोक्दै आयो । थप कुरा गर्न अप्ठेरो भयो । अर्पनाले ससुरालाई तातो पानी दिई । बुढो पानी पिउन लाग्यो । अर्पना मलाई चिया खाएर जान भन्दै थिई ।

मैले भनेँ, ‘आज हतार छ, अर्को दिन आउँछु है बैनी ।’

म छिटोछिटो पाइला बढाएर तलतिर झरेँ । बाटोमा मनभरि अर्पनाकै कुरा खेले । अर्पना कति संवेदनशील महिला हो भन्ने कुरा म बुझ्छु । पक्षाघातले थलिएकी सासूको दुई वर्षसम्म गुमुत सोहोरी । अलिकति पनि विचलित नभई सासूको सास रहुञ्जेल स्याहार सुसार गरी । आफूले नखाईनखाई बुढा सासूससुरालाई खुवाई । हजार हण्डर खाएर लोग्नेलाई खुसी राखेकी छे । एक वचन झर्केर बोलेको सुनिएन । रिसाएको थाहै पाइएन । चाडबाड आउँछ, मीठोमसिनो खाने हैसियत छैन । गाउँका बिहेबर्तुन, पूजाआजामा राम्रै लगाएर हिँड्न मन हुँदो हो नि । सधैँ एउटै लुगामा । छैन, के गर्नु । बिचरीले कति अभाव र तनाव लुकाएर हाँस्न सकेकी ।

०००

नवराज पराजुलीकाे निबन्ध उनकै आवाजमा (पाेडकास्ट)

०००

अर्पना मेरो माइत र घर दुवैतिरकी छिमेकी हो । उसको घर बिगार्दिनु भनेको आफैँलाई अपराधी करार गर्नु हो । जसरीतसरी तङ्ग्रिएको अर्जुनको परिवार ध्वस्त बनाइदिनु हो । अर्पनाको रोगी ससुरालाई जिउँदै खाल्डोमा हाल्नुजत्तिकै हो । अर्थात्, यस्तो काम सर्वथा अनुचित हो ।

तर..., म यो अपराधी कर्म गर्न बाध्य छु । मेरै अगाडि मेरै बैनीजस्ती अर्पनाले यो अभाव र तनाव झेलेको म कसरी टुलटुलु हेरिरहन सक्छु ? सक्दिनँ । माइत जाँदा मलाई अर्पनाका बाले देख्नै हुन्न । बरबर आँसु खसाल्छन् । आमा त झन् डाँकै छाडेर रुन्छिन् । मेरा बा पनि भन्नुहुन्छ, ‘छोरी त्यो अर्पनाले साह्रै दुःख पाई । त्यो तेरै बैनी हैन र ? त्यसका लागि केही गर्देऊ छोरी ।’

म भन्छु, ‘उसको खरखाँचो मैले नै हेरिदिएकी छु बा । म पनि उसको बिजोक हेरेर कहाँ बस्न सक्छु र ?’

आमा भन्नुहुन्छ, ‘एक दिनको खरखाँचो टारिदिएर हुन्छ र छोरी । त्यसले त्यो घरमा कसरी गुजारा गर्छे । त्यसका बाउआमा पनि आँखै फुटेका । हुँदैन भन्दाभन्दै त्यै घरमा दिए । अहिले दुईजनै हामीसँग रुन्छन् । अब रोएर के गर्नु ? सकिन्छ भने केही उपाय गर छोरी ।’

पछिल्लोपटक माइत जाँदा म आएको थाहा पाएर अर्पनाका बाआमा मेरै माइतमा आएका थिए । उनीहरूलाई खालि छोरीको मात्र चिन्ता थियो । आमाले भनेकी थिइन्, ‘छोरीले ज्यादै दुःख पाई । उसलाई अब यतै ल्याएर राख्नुपर्छजस्तो छ ।’

बाले भनेका थिए, ‘माइतमा दाजुभाइले राम्रो मान्दैनन् । भाउजूबुहारीहरूले सहँदैनन् । झन् दुःख पाउँछे । नानीले नै केही उपाय गर्नुहुन्छ ।’

बुढाले ‘नानी’ भनेर मलाई भनेका थिए । उनको ‘उपाय’ अर्थ अर्को केटा खोज्ने नै भन्ने थियो । मैले उनीहरूलाई दोषी ठहर्‍याएर जवाफ दिएकी थिएँ, ‘उतिबेला मैले ‘त्यहाँ बैनी नदिऊँ’ भन्दा तपाईंहरू मान्नुभएन ।’

बुढाले भनेका थिए, ‘नानी, तपाईं नजिक हुनुहुन्छ । केटाकेटी नै छे, तपाईंको आश्रय पनि पाउँछे । हातपाखुरा दह्रा छन्, गरेर खाली । केटाले केही न केही काम गर्लान्जस्तो लागेर कुरो छिनियो । गरेर खाने ठाउँ नै रैनछ । अहिले पछुतो लागेको छ ।’

०००

‘दिदी’ सम्बोधनले मेरो निद्रा बिथोलियो । भित्ते घडी हेरेँ । तीन बजेको रहेछ । म बाहिर आएँ । अँधेरी रात चकमन्न थियो । आँगनको बत्ती बालेँ । निर्जीव ठुटोझैँ अर्पना आँगनमा उभिएकी थिई ।

मैले सासैले सोधेँ, ‘यति राति किन अर्पना ? के भयो ?’

हतासमै उसले भनी, ‘दिदी म यहाँ बस्दिनँ । मलाई कतै पठाइदिनू ।’

मैले व्यङ्ग्य कसेर भनेँ, ‘किन, के भयो ? लोग्ने र ससुराको माया लाग्न छाड्यो ?’

उसले आत्तिएर भनी, ‘हैन दिदी । जायजन्म भएपछि मैले केटाकेटी छोड्न सक्दिनँ । म अहिल्यै भाग्छु दिदी ।’

मेरो दिमागले तत्क्षण केही सोच्नै सकेन । त्यसपछि त 'ओ हो ! के ! कसरी ! कुन बाटो ! कता लगेर !' भत्किएको गोलाबाट कालो अरिङ्गाल खनिएझैँ मेरो दिमागमा प्रश्नहरू खनिए ।

मनले आफैँलाई अपराधी घोषित गर्दै मलाई प्रश्न गर्न थाल्यो, ‘सत्यरूपा ! तँ ‘सत्यरूपा’ हैनस् । अर्पना त्यो घरबाट निस्केपछि बुढो ससुरो खान नपाएर मर्नेछ । त्यो मृत्यु हत्यासरह हुनेछ । अर्पनाको सासूको आत्माले तँलाई धिक्कार्नेछ । अर्जुनको आँसुले तँलाई पोल्नेछ । सत्यरूपा ! तँ ‘सत्यरूपा’ नै होस् भने यस्तो अपराध नगर् । फर्काइदे अर्पनालाई ।’

मेरो दिमागमा कालो बादल लाग्यो । बिजुली चम्क्यो । चट्याङ हान्यो । मुसलधारे पानी पर्‍यो । म निथ्रुक्क भिजेँ, पसिनाले ।

मैले भनेँ, ‘दुई/चार दिन माइत गएर बस । केटासँग राम्रोसँग कुरा गरौँला, अनि जाऊली ।’

उसले निन्याउरो अनुहार पारेर भनी, ‘माइत त जान्नँ दिदी ।’

मैले आश्चर्य मानेर सोधेँ, ‘किन नि माइत नजाने ? बाआमाको माया लाग्दैन ?’

उसले भनी, ‘माया लागे पनि म जान्नँ दिदी ।’

के भएको छ अर्पनालाई ? ऊ किन माइत जान्नँ भन्छे ? माइतीसँग नराम्रो भएको जस्तो लागेको थिएन । तत्कालै केटासित सम्पर्क नहोला । भए पनि उसको अनुकूलता के छ । अर्पनालाई कहाँ पठाउने, मलाई निकै अप्ठ्यारो परिस्थिति आइलागेको थियो । आफ्नैमा राख्न उसको घर नजिकै छ, अर्जुनका बाउछोराले थाहा पाइहाल्लान् ।

मैले भनेँ, ‘माइत जान्नौ भने आज यहीँ बस अर्पना । भोलिसम्म कुनै उपाय गरूँला ।’

अर्पना बोली, ‘घरबाट निस्केपछि म यहाँ बस्दिनँ दिदी । यहाँ बसेँ भने तपाईंलाई गाह्रो हुन्छ ।’

मैले ढोका ढप्काएँ । साउती गर्दै अर्पनालाई ‘हिँड’ भनेँ । ऊ मेरो अघि लागी । न ऊ बोली, न म बोलेँ । ओरालोमा कहाँ टेकियो, कता चिप्लियो थाहै भएन । अर्पना बाटोभरि बोलिनँ । उसको मनमा कति रेक्टरको भुइँचालो गैराखेको होला, मैले अनुमान पनि गर्न सकिनँ ।

तल सडकमा पुग्यौँ । मान्छेको कतै चालचुल थिएन । एउटा मिनीबस तरकारी बोकेर आइपुग्यो । रोकेँ । हामी दुवै जना बसमा चढ्यौँ ।

०००

अर्पनालाई अन्तै पठाएपछि अर्जुनको घरको वास्ता गरिनँ । त्यता गइनँ । जाँदा शङ्का हुन सक्ने कारणले पनि गइनँ ।

अर्पना हिँडेको चार दिनपछि बेलुकातिर म अर्जुनको बाउको हालखबर बुझ्न गएँ । अकल्पनीय दृश्य । अर्पना ससुरालाई डोर्‍याउँदै ट्वाइलेट लाँदै थिई । अर्जुन घरमा थिएन । ससुरो निकै बेरपछि बाहिर निस्कियो । अर्पनाले ससुरालाई हतेरेर कोठाभित्र लगी ।

म बडो असामञ्जस्यमा परेँ । के भनूँ, के भनूँ भयो । बोलिहाल्न पनि अप्ठ्यारो लाग्यो । भित्र गएपछि ससुरो भुतुक्कै भएर खोक्न लाग्यो । कल्पना मछेऊ आई । भनी, ‘दिदी, मैले माया मार्न सकिनँ । ससुरालाई यो हालतमा छाडेर म कसरी पोइल जाऊँ ? दिदी, यिनीहरूलाई असहाय बनाएर म सुख भोग्न चाहन्नँ । मेरा लागि तपाईंले अप्ठ्यारो झेल्नुभयो । माफी चाहन्छु दिदी । डुब्न लागेको यो ढुङ्गालाई आफैँले डुबाएर म अर्को सुरक्षित डुङ्गामा चढ्न चाहन्नँ । सकेसम्म म यै डुङ्गा पार लगाउँछु ।’

अर्पनाका कुराले मलाई आत्मग्लानि भयो । मन भतभती पोल्न थाल्यो । म बोल्न सकिनँ । ऊभित्रको मानवताअगाडि म हारेँ ।

मैले हार स्वीकार गर्दै भनेँ, ‘अर्पना, तिमीले एकदमै ठीक गर्‍यौ । मैले तिमीलाई चिन्न सकिनछु । भुल भयो । क्षमा गर बैनी ।’

उसले भनी, ‘भुल र क्षमाको कुरा हैन दिदी । तपाईंले मेरै भलाइका लागि जोखिम मोल्नुभएको हो ।’

अर्पनाका तर्कका अगाडि म टिक्न सकिनँ । अरू नबोली घर आएँ ।

अर्पनाको ससुरा झनै थला पर्‍यो । अर्जुन घरमा नहुँदा उसैले गुमुत सोहोरी । चम्चाले खोले र पानी खुवाई । गुमुतमा डुबेका बुढो ससुराका लुगा सफा गरिदिई ।

अरू छ महिना ओछ्यानमै थलिएपछि ससुराको लोकलीला समाप्त भयो । लोकलाज ढाक्न एउटा खसी बेचेर अर्पनाले ससुराको किरिया खर्च टारी । मैले पनि सकेको सहयोग गरेँ ।

एक दिन अर्पनाले निकै गहिरा कुरा गरी, ‘दिदी, गरिबका लागि धर्म संस्कार, देवीदेउता सबै दुस्मन हुँदा रै'छन् । सम्पत्ति नभए पनि समाजलाई देखाउन खर्च गरेर किरिया गर्नुपर्ने । जिउँदो हुँदा मैले सासूससुराका लागि सक्दो गरेकै हो । मरेपछि गरेको खर्च मरेकाले पाउने हैनन् क्यारे !’ उसका तर्कका अघि म नतमस्तक भएँ ।

अचम्म ! ससुरा बितेको महिना दिन नपुग्दै एकाएक अर्पना हराई । अर्जुनले भ्याएसम्म खोज्यो । माइतीतिरकाले पनि खोजे । प्रहरी प्रशासनले मरे–जिउँदो भेट्न सकेन ।

एक दिन अर्पनाले निकै गहिरा कुरा गरी– दिदी, गरिबका लागि धर्म संस्कार, देवीदेउता सबै दुस्मन हुँदा रै'छन् । सम्पत्ति नभए पनि समाजलाई देखाउन खर्च गरेर किरिया गर्नुपर्ने । जिउँदो हुँदा मैले सासूससुराका लागि सक्दो गरेकै हो । मरेपछि गरेको खर्च मरेकाले पाउने हैनन् क्यारे !

मेरो मनमा आँधीसरी प्रश्न उब्जिए । कहाँ गई अर्पना, किन गई ? लोग्नेलाई माया मारेर हिँड्न सक्ने आइमाई हैन त्यो । अँहँ, मनमा मानवता बोकेर हिँड्ने मानिस मानवता मारेर हिँड्न सक्दैन । दुःखमै रमाउन खोज्ने उसको विशाल हृदयले मानवताभन्दा ठूलो केही देखेन । तर, ऊ किन यसरी मानवता धरापमा पारेर हराई ?

०००

जागिरबाट घर आएका बेला श्रीमान्‌ले भन्नुभयो, ‘सत्यरूपा, अब तिमी उतै हिँड । म बिहानबेलुका पनि अफिसको काममा व्यस्त हुन्छु । बेलामा खाना खुवाएर केटाकेटीलाई स्कुल पठाउन भ्याइनँ । एकदमै गाह्रो भएको छ । उनीहरू पनि निस्त्याएका छन् । तिमी उतै केही काम खोजेर गर । अब उतै बस्नुपर्छ ।’

सासूससुरा देवरसँग बसेका थिए । उहाँहरूको खासै चिन्ता भएन । भएका दुई/चारवटा बाख्रा बेचेँ । स्कुलको निजीस्रोतको जागिर पनि छाडिदिएँ । घर र खेतीपाती देवर–देउरानीलाई जिम्मा लगाएर मैले गाउँ छाडेँ ।

श्रीमान् दिउँसो अफिस जानुहुन्थ्यो । नानीहरू स्कुल जान्थे । कोठामा दिउँसो मेरो केही काम हुँदैनथ्यो । कोठाबाटै माथि डाँडाको सेतो गुम्बा टल्केको देखिन्थ्यो । मानिसहरू दिनहुँजसो गुम्बा जाने भनेर उकालो चढ्थे । मलाई पनि त्यो गुम्बा हेर्ने रहर जागेको थियो ।

एक दिन म गुम्बा जान उकालो लागेँ । आधा घण्टाको ठाडै उकालो चढेपछि म गुम्बामा पुगेँ । पहाडको निकै उचाइमा रहेको गुम्बा विशाल क्षेत्रफलमा फैलिएको रहेछ । गुम्बाको स्वच्छ वातावरणमा म निकै बेर हराएँ । त्यहाँ गुम्बा मात्र थिएन, चारैतिर एकै रङका सुन्दर भवनहरू पनि थिए । भवनको सेतो रङमा घामको किरण पर्दा ती भव्य र स्निग्ध देखिन्थे । ती भवनमा भिक्षुभिक्षुणी र देशीविदेशी पाहुना बस्दारहेछन् ।

ठिक्कको उचाइका लेकाली वनस्पति परेडमा उभिएका सिपाहीजस्ता देखिन्थे । भुईंमा स्लेट ढुङ्गा बिछ्याइएको थियो । भुईंमा कतै फोहोर क्लेष पनि थिएन ।

गुम्बामा मधुर र कर्णप्रिय धुन बजिरहेको थियो । मानिसहरू बगैँचामा स्वच्छन्द डुलिरहेका थिए । तिनीहरूको अनुहारमा बेग्लै प्रकारको चमक थियो, सुन्दर, शान्त र स्निग्ध । मानिसहरू मौन थिए । त्यो मौनतामै एकअर्काले संवाद गरिरहेझैँ लाग्थ्यो । मलाई लाग्यो– यहाँ मौनतामै संवाद हुँदोरहेछ । नबोलीकन पनि धेरै कुरा बोलिनेरहेछ । त्यो अद्भुत दृश्यको दृश्यपान गर्दै बगैँचामा निकै बेर घुमेँ ।

०००

कुमार नगरकाेटीकाे कविताः दलमग्न दलदासहरू भिडियाेमा

०००

म गुम्बाको परिक्रमा गर्दै बाहिरिने सुरमा थिएँ । गेरुवस्त्रधारी एक हुल भिक्षुभिक्षुणी माला जप्दै हामीतिर आउँदै थिए । त्यो हुलभित्र कतै देखेको, चिनेको एउटा अनुहारमा मेरा आँखा परे । त्यो अरू कोही नभएर उही अर्पना थिई ।

ऊ एक सुरमा माला जप्दै सुस्त पाइला चाल्दै थिई । सायद उसले मलाई देखेकी थिइन । थाहै नपाई म उसलाई बोलाउन पुगेछु, ‘अर्पना !’

उसले मलाई शान्तभावले पुलुक्क हेरी । नबोली आँखैले इशारा गरी । म उसले इशारा गरेतिरै गएँ । अर्पना अरू भिक्षभिक्षुणीबाट छुट्टिई । गुम्बातिर चढ्ने एउटा सिँढीमा गएर बसी । मलाई पनि बस्न भनी ।

बिस्तारै उसले मौनता तोडी, ‘दिदी, तपाईं यहाँ ? कसरी ?’

मैले भनेँ, ‘श्रीमान् सदरमुकाममा जागिर खानुहुन्छ । म पनि नानीहरूको पढाइका लागि यहाँ आएकी छु ।’

मेरा कुरामा उसले खासै चासो राखेजस्तो लागेन । निरपेक्षभावमा भनी, ‘ए, यतै बस्नुहुन्छ ?’

मैले प्रश्न गरेँ, ‘तिमी कसरी यस्ती भयौ ? किन यसो गरेको ? लोग्नेको माया लागेन ?’

‘अँहँ, लागेन । तपाईंले भन्नुभएको थियो नि दिदी, ‘जायजन्म भएपछि तिमी झन् अक्करमा पर्छ्यौ । हो दिदी, म त्यै अक्करबाट बच्न मायामोह त्याग्ने कोसिस गरिरहेकी छु । अब सांसारिक मायाजालमा फस्दिनँ । मेरो कोखबाट जायजन्म नहोस् । थप अरू कोही यो कष्टपूर्ण जीवनमा अवतरण नहोस् । म यै चाहन्छु दिदी । सासूससुराको ब्यथा मैले सहनु परेन तर उनीहरूले ब्यथा सहनुपर्दाको कष्ट अनुभूत गरेकी छु । लाग्दैछ– जन्मनु र जन्माउनु ठूलो अपराध रहेछ । त्यो अपराध कर्मबाट म टाढा रहन चाहन्छु दिदी ।’

अर्पना भिक्षुहरूको सान्निध्यले अझै तर्कशील भइछे । उसका शब्दशब्दको लालित्यपूर्ण अभिव्यक्तिले त्यसलाई पुष्टि गर्थ्यो । दुनियाँलाई हेर्ने र बुझ्ने उसको दृष्टिकोणमा परिवर्तन भएछ । उसमा आएको तत्त्वज्ञानले मलाई फतक्कै गलायो । मैले उसको ध्यान मोड्न खोजेँ, ‘अनि माइतीको याद आउँदैन ?’

‘आउँदैन दिदी,’ अर्पनाले रहस्य खोल्दै भनी, ‘म गरिबकी स्वास्नी भएँ भनेर बाआमाले समेत खसालेर वचन लगाए । मेरा दिदीहरूका लोग्ने जागिरे छन् । हुने खाने छन् । दिदीहरू मलाई माया गरेर अधना लुगा दिन्थे । तर, मलाई ती अधना लुगाले पोलिरहन्थ्यो । ‘तँसित छैन । यस्तो किनेर खा, उस्तो किनेर खा’ भनेर पैसा दिन्थे । मन नलागे पनि बाध्यताले पैसा लिन्थेँ । त्यो थाहा पाएपछि मेरा श्रीमान् ससुराली जानै छाडे । दसैँ, पूजाआजा, तिथिसरादमा दानदक्षिणामा समेत हामी दुई जनालाई विभेद गरे । जागिरे ज्वाइँहरूको छुट्टै मानमनितो भयो । मेरो लोग्नेलाई नोकरलाई जस्तो व्यवहार गरे । अब भन्नुस् दिदी ! दुनियाँमा आफ्नो भन्ने को रहेछ ? आफन्तको सम्बन्ध सम्पत्तिअगाडि फिका हुँदोरहेछ । माइतीतिरको कुरा नगर्नुस् दिदी । अब मलाई कसैको यादमा तड्पनु छैन । कसैलाई आफ्नु र पराइ भन्नु छैन ।’

म एकोहोरिएर अर्पनाको प्रभावशाली प्रवचन सुनिरहेँ । परबाट एउटी अधबैँसे भिक्षुणी आइन् । उनले अर्पनालाई बोलाइन्, ‘दीक्षान्ता ! तिमी कता हराएकी ! ध्यानको बेला भयो, आश्रममा आऊ ।’

दीक्षान्ता अर्थात् अर्पना उठी । आँखैले ‘अब छुटौँ’ भनेर इशारा गर्दै ध्यानाश्रमतिर हिँडी । दीक्षान्ताले मलाई फर्केर हेरिनँ । म भने दीक्षान्ताको गेरुवस्त्र र उसको लचकदार हिँडाइ हेरिरहेँ । एकैछिनमा ऊ नेपथ्यमा हराई ।

म दिग्भ्रमित भएर उठेँ । रिङ्गटा चलेजस्तो भयो । मनलाई बाँध्न प्रयास गरेँ । मनले गम्भीर भएर सोच्यो, ‘अर्पना दीक्षान्तामा बदलिएर ठीक गरी ! बाआमा, छोराछोरी, दिदीबहिनी, दाजुभाइ, साथीसङ्गी, इष्टमित्र सबै भ्रम हुन् ! मानवताभन्दा वैराग्य ठूलो हुन्छ र !’

एउटा जटिल प्रहेलिकाले कक्रक्क समात्यो र मलाई बेस्सरी हल्लाएर गयो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक १९, २०७९ ०६:३५