‘शर्मिलाहरू’को गरिखाने भाँडो खोसेरै व्यवस्थित होला महानगर ?

A+ A A-

फुटपाथ र सडकमा व्यवसाय गर्न नपाइने नियम काठमाडौं महानगरपालिकाका लागि नयाँ होइन । फुटपाथका व्यवसायीलाई नगर प्रहरीले व्यवसाय नगर्न आदेश दिने, सरसामानहरू जफत गर्नेदेखि दुर्व्यवहार गर्ने कुरा पनि नौला होइनन् ।

जस्तो, गत असारमा मात्र सडकमा मकै बेच्दै गरेका दम्पतीको मकैसहितको ठेला नगर प्रहरीले उठाएको भिडियो सामाजिक सञ्जालमा आएको थियो । दम्पतीले हारगुहार गरेको भिडियो आएपछि त्यसले चर्चा पाएको थियो । उक्त घटनापछि यस्ता अन्य घटनाहरू पनि देखिएका थिए । तिनले उति चर्चा पाएनन् ।

तर, पछिल्लो समय एउटा घटनाले भने फुटपाथ व्यवस्थापनको बहस पुनः सतहमा ल्याएको छ ।

कुरा गत बिहीबारको हो । बिहीबार दिउँसो करिब १ बजे थापाथलीस्थित प्रसूतिगृहको पूर्वी गेटनजिकै एक महिलाले चटपटे, चिया बेच्दै गरेको ठेलागाडा काठमाडौं महानगर प्रहरीले हुत्याउँदै आफ्नो गाडीमा हालेपछिको भिडियो सामाजिक सञ्जालमा देखियो ।

त्यसपछि सार्वजनिक भएका अन्य भिडियोहरूमा पनि आफ्नो ठेलागाडा च्यापेर नगर प्रहरीलाई फिर्ता गरिदिन अनुनय गर्दै गरेको देखिन्थ्यो । फुटपाथमा ठेलागाडामा नै व्यवसाय गर्न आफू बाध्य भएको गुनासो उनले पोखिरहेकी हुन्छिन् । ठेलागाडा जफत भएपछि शिलापत्रसँग कुरा गर्दा पनि फुटपाथमा ठेलामा व्यवसाय गर्नुको विकल्प नरहेको सुनाएकी थिइन् ।

दुर्घटनापछि बल पर्ने काम गर्न सक्दिनन्, 'ज्यान पाल्ने' ठेला महानगरले लग्यो

यी त सामाजिक सञ्जाल र मिडियामा छरपस्ट भएका केही दृश्य मात्र हुन् । नियमित सडकमै व्यवसाय गर्ने व्यवसायीका यस्ता अनुभव कति छन् कति ?

जबजब शर्मिला र मकै बेच्ने दम्पतीका जस्ता कथा बाहिर आउँछन्, तब यसबारेको बहस सतहमा आउँछ । तर, महानगर भने पटकैपिच्छे ‘व्यवस्थापनका लागि कठोर कदम लिनैपर्छ’ भन्दै उम्किने गरेको छ । जबकि ‘गरिब लखेट्दैमा शहर सम्पन्न हुँदैन’ भन्नेजस्ता सुझाव दिँदै महानगरमाथि शहरी विकासका विज्ञहरूले दबाब दिइरहेका हुन्छन् । तर, यस्ता सुझावलाई उपेक्षा गर्दै महानगरले ‘दमन’को बाटो लिइरहेको छ । महानगरका प्रवक्ता नवीन मानन्धरका अनुसार त पछिल्लो समय यसरी खोसिएका ठेलागाडा राख्ने ठाउँ पनि भरिइसकेको अवस्था छ ।

‘ठ्याक्कै यति नै भन्ने डाटा त छैन । तर, दिनको एक/दुईवटा जफत गरिरहेका हुन्छौँ । अहिले हामीले टेकुमा ठेला राख्दै आएको स्थान पनि भरिन लागिसक्यो,’ मानन्धरले शिलापत्रसँग भने ।

काठमाडौं महानगरका मेयर बालेन्द्र शाह (बालेन) ले एउटा चर्चित गीत 'गरिबको चमेली बोल्दिने कोइ छैन...' मा र्‍याप गाएर वाहवाही बटुलेका थिए । अहिले उनैले नेतृत्व गरेको महानगरले भने शहरी गरिबहरूको पीडालाई अनदेखा गरिरहेको छ ।

न छोड्न सक्छन्, न ढुक्कसँग व्यवसाय गर्न सक्छन्

चाबहिलमा साग बेच्दै गरेकी इन्दिरा गोतामेले केही समयअघि कुरा गर्दा सडकमा व्यवसाय गर्दाका सास्ती सुनाएकी थिइन् । उनी आफूलाई पसल थापेर बस्ने इच्छा भए पनि आर्थिक स्थितिले नधान्ने भएकाले सडकपेटीमा बस्न बाध्य भएको गुनासो पोखिन् ।

केही दिनअघि मात्र प्रहरीले लछारपाटो पारेर साग लगिदिएको पनि उनले सुनाएकी थिइन् । ‘प्रहरी आउँदा सकेसम्म यहाँ राख्दिनँ । प्रहरीले हेरेर फर्किएपछि बरु फेरि साग बेच्न राख्छु । तर, कहिलेकाहीँ त प्रहरी आएकै थाहा पाइन्न । बिजोक हुन्छ,’ उनले जसोतसो साग बेच्ने गरेको प्रस्ट्याइन् ।

गोतामे मात्र होइन, सडकका सबै व्यवसायीको कुरा यस्तै हुन्छ । प्रहरी आउँदा सरसामान लुकाएजस्तो गर्छन् र प्रहरी नदेख्दा व्यवसाय गर्छन् । जो फुटपाथमा व्यवसाय गर्छन्, उनीहरू विवश छन् । त्यसैले त जोखिम मोलेरै व्यवसाय गर्छन् । न त फुटपाथको व्यवसाय छोडेर पसल/सटरमा व्यवसाय गर्ने आँट उनीहरूमा छ, न त ढुक्कसँग व्यवसाय गर्न नै पाउँछन् ।

यो माहौलबारे महानगर पनि बेखबर छैन । महानगर प्रहरीले पनि फुटपाथ अवलोकन गर्दा फुटपाथ खाली देखिने रोचक कुरा मानन्धरले सुनाए । कारण– व्यवसायीले प्रहरीको डरले व्यवसाय हटाउँछन् । कतै व्यवसाय देखिहालेमा प्रहरीले उठाएर लैजान्छन् । तर, प्रहरीको अवलोकन सकिएपछि व्यवसायीहरू फेरि फुटपाथ पुग्छन् ।

मानन्धर भन्छन्, ‘हामीलाई यी कुराहरू पनि थाहा छ । तर, फुटपाथ खाली गर्नेको कुनै विकल्प छैन । हामी जबसम्म फुटपाथ खाली हुँदैन, तबसम्म सामानहरू जफत गरिरहन्छौँ । कोहीलाई छुट दिने व्यवस्था छैन ।’

कसरी गर्ने समाधान ?

फुटपाथका व्यवसाय हटाउन कहिल्यै पनि नसकिने हुनाले यसको व्यवस्थापन गर्नुपर्ने तर्क राख्छन्, शहरी विकासविज्ञ किशोर थापा । थापा भन्छन्, ‘महानगरको काममध्ये चित्त नबुझेको काम नै एकोहोरो फुटपाथ व्यवसाय हटाउन लागिपर्नु हो । फुटपाथ व्यवसायीलाई व्यवस्थापन गरेर मात्र उनीहरूलाई सडकबाट हटाउनुपर्छ ।’

यसमा महानगर भने सहमत छैन । व्यवसायी व्यवस्थापन गर्नै नसकिने, व्यवस्थापन गर्न ठाउँको अभावलगायतका कुराले असम्भव हुने काठमाडौं महानगरका प्रवक्ता मानन्धर बताउँछन् । उनका अनुसार महानगरको योजनामा फुटपाथ व्यवसायीलाई व्यवस्थापन गर्ने कुनै योजना नै छैन । त्यसैले त्यस्ता व्यवसायीलाई के गर्ने भन्ने प्रश्न गरिरहनुको पनि अर्थ नभएको उनको भनाइ छ ।

तर, यसमा शहरी विकासविज्ञ थापा भने सहमत छैनन् । गरिब मुलुकका नागरिकहरूबारे स्थानीय सरकारले सोच्नुपर्ने कुरा थप्दै शहरी विकासविज्ञ थापा भन्छन्, ‘व्यस्थापन गर्न बरु उचित तयारी नपुगेको हो कि ? हाम्रोजस्तो गरिब मुलुकको यो अभिन्न अंग नै हो । फुटपाथ व्यवसायलाई निश्चित समय, ठाउँ, तोकेर गाउँघरमा चल्ने हाटबजारको स्वरुप दिन सकिन्छ । त्यस्तो गर्दा ग्राहकहरू पनि त्यतै पुग्ने भए र व्यापारीहरू पनि त्यतै हुने भए । त्यसरी व्यवस्थित हुन्छ । तर, एकोहोरो हटाउन लागिपर्नुचाहिँ उचित हुँदैन ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज ३१, २०७९ १९:३१