झर्ला र खाउँलाबाट खतरा

A+ A A-

समय प्रतिकूल छ, र जनजीवनमा दुःख छ । दुःखको कारक र मुहान परचक्री पिराहा होइन, जनजनका आफ्नै हुँ भन्नेहरू छन् । निर्दलमार्गी परचक्रीहरू यिनलाई घृणाले ‘दले’ भनी गिज्याउँछन्, होच्याउँछन् र यिनको गर्नु बदख्याइँ गर्छन् । छन पनि मुखिया–बाउसाहेप–काजी टाइपका यी दाजैहरू आफ्ना कुविचार र कुकर्मका कारण गिज्याइन, होच्याइन र बद्ख्वाइँ गरिन लायकै छन् । तर विडम्बनावश, गिज्याउने, होच्याउने र बदख्याइँ गर्ने ती छन्, जसका ओठमा हिजो आफू निरङ्कुश सत्ताको मतियार छँदा लागेका रगतका खाटा मेटिएका छैनन् ।

सत्ताराजनीतिमा खेलोफड्को गरी विलासी काइदाले गुजारा चलाइरहेका सत्तामुखी दलहरू सिद्धान्त र आदर्श, नीति र नैतिकता, इमान र कर्तव्य एवम् शरम र दायित्वबाट करिबन पूरापूर च्यूत भएका छन् । तथापि भूइँमान्छेहरूलाई छक्याएर भोटका भर्‍याङ चढ्दै सत्ताको तर मारिरहने मनसुवाले यिनले दलका नाम पछाडि मायावी पुच्छर गाँस्न छाडेका छैनन् । पुच्छरमा चार–पाँचवटा शब्द राख्न यिनको हानथाप छ । जस्तो कि ‘समाजवादी,’ ‘जनवादी,’ ‘प्रगतिशील,’ ‘अग्रगामी’ आदि । मति र चरित्र एवं रुचि र संस्कार हेरी यिनका दलका पुच्छर हुनुपर्ने खासमा नेकपा .(अगस्ती), नेकपा (अजीर्ण), नेकपा (विचौलौयासेवी), नेका (भतुवा पुँजीवादी), नेका (वंशवादी), नेका (नातावादी) आदि हो । तर ‘हो’ भनेर के गर्नु, जालझेल गरी अनेक ढोँगी आवरण भिर्न यिनले छाडे पो !

समाजमा अभाव छ, विभेद छ, वञ्चना छ, अपहेलना छ, ताडना छ । बजारमा भतुवा पुँजीवादको जगजगी छ, त्यसकै मनपरी छ । त्यसैले जनवादी, समाजवादी, प्रगतिशील, अग्रगामी आदिजस्ता आदर्शसूचक संज्ञाहरूको बजारभाउ ठूलो छ । र, पथविचलित, भ्रष्ट एवं लम्पट दलहरूको दाउ छ– आफू जे हो त्यो लुकाउनु, र आफू जे होइन त्यो हुँ भनी जनजनका आँखा छल्नु । र, यसरी भोगचलन गरिआएको र बिघ्नै स्वादिलो लागेको सत्ताको तर मार्नु र मारिनै रहनु ।

तथापि भूइँमान्छेहरूलाई छक्याएर भोटका भर्‍याङ चढ्दै सत्ताको तर मारिरहने मनसुवाले यिनले दलका नाम पछाडि मायावी पुच्छर गाँस्न छाडेका छैनन् । पुच्छरमा चार–पाँचवटा शब्द राख्न यिनको हानथाप छ ।

उता दल र दलस्वामीहरूका निन्दकहरूको दाउ आ–आफ्नै तालको छ । हिजो राजनीतिक सत्ताको वृक्ष यिनका ख्वामित्का कब्जामा थियो, र यिनलाई हुनुसम्म मोज थियो । तर अहिले सत्तावृक्षमा आफ्नो प्रातःस्मरणीय ख्वामित् छैन । ‘दले’हरूले यिनका अन्नदाता ख्वामित्लाई सत्तावृक्षबाट खसालेर वनवासतिर लखेटे । अहिले ख्वामित्विनाका टुहुरा यी निर्दलेहरूको उग्र तृष्णा खानुको छ । र, यिनको चरम् दुःख छ खान नपाउनुको । सत्ता राजनीतिको वृक्षमा चढेर फल टिप्ने, वृक्ष हल्लाएर फल झार्ने हुती आफूसँग छैन । तर हिजो फल खाएको स्वाद भने ताजै छ । बरा फल खान नपाएर आज यिनका आँत जलेका छन्, र यिनका हंस गलेका छन् ।

सत्ताच्यूत भई राजसी खान्की छुटेका केजाती राप्रपा, मण्डले, कुण्डले भनिने यी दलद्रोहीहरू रसमय सत्तातिर पुलुक्क हेर्छन्, घुटुक्क थुक निल्छन् र त्यसैत्यसै मुर्मुरिन्छन् । म त भन्छु— एक प्रकारले यी पश्चगामीहरू मुर्मरिनुको उचितै कारण छ । सत्ताका आजका स्वामीहरूलाई यसो हेर्‍याे, ती हिजोका आफ्ना ख्वामित् जस्ताजस्ता लाग्छन् । विचारले, व्यवहारले, आचारणले, अहंकारले, खानपिनले, जीवनशैलीले, सामाजिक सम्बन्धले झन्डैडैझन्डै आफ्ना ख्वामित्जस्ता । यी ‘दलेहरू’ देखिन्छन् त्यस्ता, खान्छन् एक्लै । अनि बराबिचरा यी निर्दलमार्गी राप्रपा, कुण्डले, मण्डलेलाई जङ नचलोस् किन ?

जङ नम्बर एकः धार्मिक पर्वमा हिन्दु देवीदेवताको दर्शन गर्न वा संसदमा दलद्वारा लिखित स्रेस्ता कुनिकुथी वाचन गर्न वा कतै केहीको शिलान्यास वा उद्घाटन गर्न जब छाया राष्ट्रपति विद्याको सवारी हुन्छ, सडक घन्टौँ सवारीकर्ताको एकलौटी कब्जामा पर्छ । यो दृश्यले राप्रप्रा आदि पश्चगामीलाई हिजोका सवारीहरूको झल्झली याद दिलाउँछ । आफ्ना ख्वामित्को शानदार सवारीको याद । र, यी पश्चगामीहरू पलभर प्रसन्न हुन्छन् । यिनलाई लाग्छ— गयो भनी उपद्रो हल्ला गरिएको राजतन्त्र कहाँ गएको छ ? छाया राष्ट्रपति विद्याको आचरणमा जीवित छ त त्यो । तर तत्काल यिनका चित्तमा अर्को भाव पैदा हुन्छ । पहिलेको सवारी मौलिक हो, अहिलेको सवारी हो त्यसको थर्ड क्लास कार्बनकपी । अहो, पहिलेको सवारीको ठाँटबाँट र हुङ्कारै बैग्लै ! पहिले जब विष्णु औतारी महाराजको सवारी हुन्थ्यो, धूलिकण सरहका प्रजा नाथेहरूलाई झ्यालबाट चियाउन पनि बर्जित थियो । अहिले ? अहिलेको सवारीमा त्यस्तो विशेष के छ ? अहिले जे छ, त्यो त केवल प्mयाँ छ । बस्, पश्चगामीलाई जङ चल्छ ।

जङ नम्बर दुईः पहिलेजस्तै अहिले पनि बर्सेनि छाया राष्ट्रपति विद्याका बाहुलीबाट पदक वितरण हुन्छन् । जब यो क्षण आउँछ, पुराना मण्डले–कुण्डलेका अवशेषहरूलाई पलभर खूब मजा लाग्छ । तिनका चित्तमा फ्याट्ट एउटा भाव पैदा हुन्छ । राजा अलप भयो, राजा रह्योको अवस्था हो त यो ! आखिर कहाँ अलप भएको छ राजा ? तर तक्ष्ण यी अवशेषहरूलाई अर्को भावले जङ चलाउँछ । पहिले महाराजका बाहुलीबाट सबभन्दा ठूला पदक एकाघरकी प्राणपियारी बडामहारानीलाई, आप्mना उत्तराधिकारी जेष्ठ पुत्रलाई, आफ्ना माइ डियर भाइलाइ बक्स हुन्थ्यो ।

अहो, पहिलेको सवारीको ठाँटबाँट र हुङ्कारै बैग्लै ! पहिले जब विष्णु औतारी महाराजको सवारी हुन्थ्यो, धूलिकण सरहका प्रजा नाथेहरूलाई झ्यालबाट चियाउन पनि बर्जित थियो । अहिले ? अहिलेको सवारीमा त्यस्तो विशेष के छ ? अहिले जे छ, त्यो त केवल फयाँ छ । बस्, पश्चगामीलाई जङ चल्छ ।

पहिलेजस्तो भए अहिले छाया राष्ट्रपतिबाट सर्वोच्च पदक आफ्नो दलका अधिपति ओली र निजकी राधालाई टक्य्राउनु पर्ने हो । त्यसपछिका सर्वोच्च पदक कार्यकारी अख्तियारका अधिपति प्रधानमन्त्री देउवा र निरहजुरकी पत्नी आर्जुलाई टक्र्याउनुपर्ने हो । त्यस्तो प्रचलन अहिले खोई कहाँ छ ? खै छाया राष्ट्रपति विद्यामा हिजोको गौरवमय राजसी परम्पराप्रति न्यूनतम सम्मानभाव ? पहिले जे हुन्थ्यो, पदक वितरणको त्यो मौलिक रुप हो । अहिले जे हुन्छ, यो केवल पहिलेको खुइले कार्बनकपी हो । राजतन्त्रको नक्कल गर्ने चेष्टा गर्नु र यो नक्कलमा राजतन्त्रको शानकै अपमान गर्नु— के चाल हो यो ? बस्, कुण्डले–मण्डलेका अवशेषहरूलाई जङ चल्छ ।

जङ नम्बर तीनः छाया राष्ट्रपति विद्या जब संविधान मिचेर आफ्नो दम्भी स्वत्व र निजत्वको प्रदर्शन गर्न खोज्छिन्, राप्रपा आदिका मालिकविहीन जनहरू पलभर त्यसैत्यसै पुलकित हुन्छन् । आखिर शिरमा श्रीपेच नभएर के भो ? छाया राष्ट्रपति विद्याको कर्ममा राजतन्त्र हाजिर छ त ! तर उत्निखेरै राप्रपाका दुःखीहरूका चित्तमा असन्तुष्टिको एउटा फोको उठ्छ । जोसुकैले लर्तरो ह्याउले सक्छ संविधान मिच्न ? संविधान मिच्न त विरल महाराज महेन्द्रको जस्तो शौर्य पो चाहिन्छ । जब संविधान मिच्नु नै छ त सत्र सालमाजस्तो गरी किन नमिच्ने ? कहाँका पाइनस्कनु मौसुफ महेन्द्र, कहाँकी हुतिशून्य छाया राष्ट्रपति विद्या ! त्यो महान् कर्म पनि संविधान मिचाइ, यो झुर कर्म पनि संविधान मिचाइ ! यो नाथे मिचाइ त्यो गौरवमय मिचाइको केवल उपहास हो । बस्, राप्रपा आदिका परम् राजभक्त जनहरूलाई जङ चल्छ ।

जङ नम्बर चारः भोगप्रेमी सरकारले पूर्व विशिष्ट, वरिष्ठ आदिलाई भत्ता बढाउने प्रसङ्ग जब उठ्छ, सामन्तवादका अवशेषहरू उत्फुल्ल हुन्छन् । जे कुराले आफ्ना पूर्व ख्वामित्को याद दिलाउँछ, यी अवशेषलाई त्यो खूब मनपर्छ ।

छाया राष्ट्रपति विद्या जब संविधान मिचेर आफ्नो दम्भी स्वत्व र निजत्वको प्रदर्शन गर्न खोज्छिन्, राप्रपा आदिका मालिकविहीन जनहरू पलभर त्यसैत्यसै पुलकित हुन्छन् । आखिर शिरमा श्रीपेच नभएर के भो ? छाया राष्ट्रपति विद्याको कर्ममा राजतन्त्र हाजिर छ त !

उदाहरण यो भत्ता नै भयो । तर माखाको जत्रो चित्त भएको सरकार जब पित्कोपित्को गरी भत्ता बढाउँछ, यी अवशेषहरूलाई जङ चल्छ । वर्षमा नाथे एकचोटि भत्ता बढाउनु छ, त्यो पनि जम्मा हजार, दुई हजार, पाँच हजार रुपियाँ ! भत्ता बढाउनु त ठूलो छाती र ठूलै चित्त भएका महराज ज्ञानेन्द्रले जस्तो पो । वंश विनाश भएका वीरेन्द्र परिवारमा खाने मुख धेरै थिए । भत्ता थियो केवल वार्षिक बाह्र करोड रुपियाँ । यो झिँगाको मुन्टोजति भत्ता पनि थोडै भत्ता हो ? ज्ञानेन्द्र महाराजलाई जडङ्ग झोँक चल्यो । मौसुफ ज्ञानेन्द्रका परिवारमा खाने मुख थोरै थिए । तथापि निज हजुरले एकै वर्षमा भत्ता बढाउँदै अठसठ्ठी करोड पुर्‍याए । राज्यको बन्दुक आफ्ना हातमा छ ।

राज्यको ढुकुटीको साँचो आफ्ना हातमा छ । आफूले आफैँलाई भत्ता बढाउनु छ । अनि सानो चित्त गर्नु किन ? ठोकिदिए महाराजले किस्ताकिस्ता गरी एक वर्षमै अठ्सठ्ठी करोड ! इतिहासका अवशेषहरू दङ्ग पर्छन्— स्याबास् महाराज, भत्ता बढाउनु त यसरी पो ! अतीतका अवशेषहरूलाई जब यो अठ्सठ्ठीको याद आउँछ, ख्वामित्को आँट देखेर श्रद्धाले तिनका शिर निहुरिन्छन् । तर जब ख्वामित्को सिको गर्न खोज्ने छोटे राजाहरूका छोटा चित्तको सम्झना हुन्छ, बस्, तिनलाई जङ चल्छ ।

जङ नम्बर पाँचः अहिले सत्तामा राजा मासियो, राजा जोगियोको विचित्रको अवस्था छ । राजा मास्ने जो हुन्, आप्mनो हंसमा राजा जोगाउन तिनै कटिबद्ध छन् । अर्थात् ‘दलेहरू’ । छाँटले आपूm राजा हुने रहरले राजालाई यिनले मिल्काएजस्तो देखियो । यिनले भौतिकरुपले राजालाई मिल्काए, भावनात्मक रुपले राजालाई जोगाए । राजनीतिक परिदृश्यको विकृत र विद्रूत यथार्थले आखिर यसै त भनिरहेछ । खासमा हालका ‘दले’ शासकहरू अलि भिन्न स्वरुप र अलि लघु आकारमा खसोखास राजाकै औतार हुन् । झट्ट हेर्दा हिजोका राजाभन्दा यिनमा केवल दुई कुरा फरक छ । यिनका शिरका श्रीपेच छैनन्, यिनका नितम्बमुनि सिंहासन छैनन् । बस्, बाँकी कुरामा यी हुन्— पूरापूर छोटे राजा ।

ख्वामित् वनवास लखेटिँदा अनाथ भएका पूर्व पञ्च, कुण्डले, मण्डले आदि पश्चगामीहरूले यिनै ‘दले’हरूलाई राजा माने हुने । यिनकै सेवा र चाकरी एवं भक्ति र पाउलागी गरी गोजेरो भर्ने चाँजो मिलाए हुने । तर यी मरिगए मान्दैनन् । आखिर किन ? किनभने यिनलाई मौलिक राजा चाहिएको छ । यशस्वी, ओजस्वी, तेजस्वी राजा । महाराज महेन्द्रका खसोखास कार्बनकपीतुल्य महाराज ज्ञानेन्द्र टाइपका जङ्गी राजा । यी पश्चगामीहरू गम खान्छन्— राजा होस् त त्यस्तो पो ! अखबारको सम्पादकीय टेबुलमा मेजर साहेपसहित मिनिस गन तैनाथ होस् । सडकमा जनमारा ट्याकहरूको लस्कर लागोस् । यत्रतत्र सैनिक बूट दुरुमदुरुम गर्जिऊन् । कम्ब्याट ड्रेसधारी जर्नेलहरूको जुलुसमा महाराज छत्रे टोपी पहिरिएर ख्याँस्स मुख बिगार्दै शानका साथ सुस्त गतिमा हिँडून् । सोच्ने दिमाग, बोल्ने मुख र लेख्ने हात सबै जाम होऊन् । ‘दले’ नेताहरू सेनाको घेरामा घर–घरमै नजरबन्द होऊन् । यो सब गर्ने–गराउने शौर्ययुक्त राजा पो मौलिक राजा ! यी नाथे टोपीधारी ‘दलेहरू’ के राजा ?

तर अतीतका यी अवशेषहरूको आफ्नै दुःख छ । यिनको उत्कट रहर छ मौलिक राजा फर्काउने, फर्काउन यीसँग दुई पैसाको दम छैन । यिनको न विचारमा दम छ, न बोलीमा दम छ, न लोकप्रियतामा दम छ, न जमसमर्थनमा दम छ । यी सत्ताको वृक्षबाट कसैले फल झार्देओस् र खाउँला भनी नित्य हात थापेर हिँड्छन् । जब दलहरूभित्र निहित स्वार्थहरूको भिडन्त शुरु हुन्छ, यी अवशेषहरू कामना गर्छन्— ‘दलेहरू’ दलभित्रै जुधून्, अङ्गभङ्ग होऊन्, धूलामा पछारिऊन् । र, रिक्त स्थानमा गुमेको मौलिक राजालाई फर्काउन पाइयोस् । जब दलहरूमाझ द्वन्द्व शुरु हुन्छ, यी अवशेषहरू भगवान्लाई पुकार्दै याचना गर्छन्— करुणामयी भगवान् ! ‘दलेहरू’ आपसमा जुधेर भष्मखरानी होऊन् र खाली ठाउँमा मौलिक राजालाई फर्काउने शुभ साइत जुरोस् । जब भुइँफुट्टा टाइपका ‘स्वतन्त्र! जीवहरू रहस्यमय दूलाबाट फुत्तफुत्त निस्केर दल र दलीय व्यवस्थालाई सत्तोसराप गर्न थाल्छन्, सामन्तवादका अवशेषहरूका आँखा आशाले चमचम चम्किन्छन्, अनुहारमा कान्ति छाउँछ, मुद्रा मखलेल हुन्छ । ‘स्वतन्त्रहरू’ले दलेहरूलाई सत्ताच्यूत गरिदिऊँन् र खाली ठाउँमा आप्mनो जङ्गी राजाको उदय होस् । अनि बल्ल राजा राजाजस्तो हुन्छ, जीवन जीवनजस्तो हुन्छ । बस्, राप्रपा, कुण्डले र मण्डलेहरू कल्पिन्छन्, घुटुक्क थुक निल्छन्, ल्याप्प ओठ चाट्छन् । तर चिताएजस्तो केही हुँदैन ।

अतीतका यी अवशेषहरूको आफ्नै दुःख छ । यिनको उत्कट रहर छ मौलिक राजा फर्काउने, फर्काउन यीसँग दुई पैसाको दम छैन । यिनको न विचारमा दम छ, न बोलीमा दम छ, न लोकप्रियतामा दम छ, न जमसमर्थनमा दम छ । यी सत्ताको वृक्षबाट कसैले फल झार्देओस् र खाउँला भनी नित्य हात थापेर हिँड्छन् ।

नानाभाँतीका यी अवशेषहहरू झर्ला र खाऊँलाको यात्रामा अविरल हिँडेका छन्, हिँडेका छन् । यी थाक्ने र यात्राबाट अलप हुने लक्षण लेसमात्र दृष्टिगोचर हुँदैन । यिनको कर्कश डाँको अस्तिभन्दा हिजो, हिजोभन्दा आज चर्को भइरहेछ । छोटे राजारुपी ‘दलेहरू’ सुनून्— तिमीहरू राजा बन्न छाडेर कि त जनताका साथी र सेवक बन कि इतिहासका यी पश्चगामी अवशेषहरूद्वारा वनवास लखेटिने दिन कुरिबस । किमधिकम् ?

प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज १६, २०७९ १५:१०