आँधीखोला बाइस ठाम तर्नुहोला

A+ A A-

'ओइ, यो भाइ त हातमा जुत्ता समाएर, नाङ्गै खुट्टा हिनिच्च ।'

घुँडासम्मको कछाड बाँधेको, पछाडि खादी भिरेको, मेरोजस्तै कोराको सेतो टोपी लगाएको, मभन्दा ठूलो भर्खर जुँगा उम्रदै गरेको एक जना युवाले मतिर हेरेर खिसी गर्दै भन्यो । र, आँसी राखेको खुर्पेटो ‘खल्याङ-खल्याङ’ बजाउँदै फुर्तीसाथ ‘ट्याक-ट्याक’ अखेटामा टेक्दै फटाफट माथि चढ्यो । कति रहरलाग्दो हिँडाइ ।

पसिनाले मेरो ठाडो भोटो लुथ्रुक्कै भिजेको थियो । जुत्ताले रगडेर कुर्कुच्चोमाथि घाउ भएको थियो, रगत निस्केको थियो, जुत्ता लगाउन नमिलेर हातमा समाएको थिएँ । ‘खोच्याङ-खोच्याङ’ गर्दै ढुंगाको छपनीले बनाएको खुड्किलामा टेक्दै बडो मुस्किलले उक्लिरहेको थिएँ म, माइल्दाइको पछिपछि ।

‍‍‍कसैको निम्तो मान्न जानुपर्दा बाले तल गाउँको सार्की दाइले बनाएका जुत्ता लगाउनुहुन्थ्यो । अरू बेला जहाँ जाँदा, जे गर्दा पनि नाङ्गै खुट्टा । हिउँ पर्दा होस् वा तुषारो पर्दा, ढुङ्ग्यानमा होस् वा कड्यानमा, नाङ्गै खुट्टा 'गर्‍याम्..... गर्‍याम्....'।

बाका पैतालाहरूलाई मरेको छाला-मासुको बाक्लो पत्रले छोपेको थियो । कहिलेकाहीँ खुट्टामा काँडा बिझ्यो भने ‘कान्छा मैले आँखाले देखिनँ । काँडा झिक्दिन्चस्’ भन्नुहुन्थ्यो । मैले पनि त्यो बाक्लो पत्र खोल्दै काँडा झिकिदिन्थेँ । बालेबाहेक आमाले, ठूल्दाइले, दिदीले, भाउजूले कसैले पनि जुत्ता वा चप्पल लगाएको देखेको थिइनँ मैले ।

मौरीभिरे हिरे भाञ्जाले काठको फलेँटोमा रस्सी बाँधेर बनाएको चप्पल लगाई खेल्नेबाहेक मैले जुत्ता वा चप्पल भन्ने चीज कहिल्लै लगाएको थिइनँ । माइल्दाइ लाहुरबाट आउँदा कान्छो भाइलाई भनेर एक जोर कपडाका जुत्ता ल्याउनुभएको रहेछ । तराई झर्ने बेलामा माइल्दाइले जुत्ता लगाउन भन्नुभयो । कहाँ हाल्ने हो, कता लगाउने हो, केही थाहा थिएन मलाई । जुत्ता लगाउन पनि आउँदैन्थ्यो । माइल्दाइले मिलाएर लगाइदिनुभएको थियो ।

'कान्छा थाकिस् र ?,' माइल्दाइले मायालु आँखाले मतिर हेर्दै सोध्नुभयो ।

'अँ माइल्दाइ थाकेँ म त । खुट्टा पुनि दुखिच्चन्,' रून्चे स्वरमा मेरो जवाफ फर्कियो ।

'नआत्तिई भाइ, एक्कैछिन हिँडेपछि कार्कीनेटा आउँच, त्यहाँ एकछिन बिसाइ फेरम्ला, अर्नी खाम्ला, त्यसपछि उकालो छैन,' माइल्दाइले मलाई सान्त्वना दिनुभयो ।

‘कार्कीनेटा !’

एकपटक बासित कुलाइन पूजा गर्न भैरवस्थान गएको थिएँ । पूर्वतिर सेता अग्लाअग्ला पहाडका थुप्रा देखाउँदै बाले भन्नु भएको थियो, 'ऊ देखिस् कान्छा, तो हिमाल हो । धौलागिरि, माछापुच्छ्रे, अन्नपुर्न, मानापाथी लस्करै हिमाल हेर् तो ।'

कार्कीनेटाबाट सबैतिर छर्लङ्गै देखिँदोरहेछ । मलाई सबै अनौठो लागिरहेको थियो । बोल्ने कुरा पनि थिएन, बोल्ने जाँगर पनि थिएन । छक्क परेर हेरिरहेँ । सुनिरहेँ ।

फेरि ती सेता पहाडको काखमा काँधजस्तै ठडिएको हिरिया पहाडलाई बाजुङ, राम्जा आदि भन्नुभएको थियो । अनि तिनको दाहिने काँधजस्तो, भन्ज्याङजस्तो ठाउँ देखाउँदै भन्नुभएको सम्झिएँ, 'ऊ... तो कार्कीनेटा हो कान्छा !'

‘‘तेसउता के छ नि बा ?,' मैले उत्सुक हुँदै सोधेको थिएँ ।

‘नाउँ डाँडा, पोखरा ।'

‘तेसउता नि ?'

‘नेपाल,' बाले भन्नुभएको थियो ।

त्यसउता के छ, सायद बालाई पनि थाहा थिएन, मैले पनि अरू प्रश्न गरिनँ ।

‘तिमी गइच्चौ तो बा कार्कीनेटा, पोखरा, नेपाल !,' मेरो जिज्ञासा जाग्यो ।

‘गइच्चु । एक फेरा नेपाल, दुई फेरा पोखरा र कार्कीनेता त कति हो कति,' बाले भन्नुभएको थियो ।

‘कहिले ठूलो हुँला र ती ठाउँ जाऊँला, बालेझैँ ढाकर बोकेर,’ कल्पिरहन्थेँ म ।

आज बा नभए पनि माइल्दाइसित त्यही कार्कीनेता जाँदैछु । फुरुक्क भएँ म ।

हामी माथि डाँडामा उक्लियौँ । ‘यही हो कार्कीनेटा कान्छा !,' माइल्दाइले अगाडि देखाउँदै भन्नुभयो ।

‘सुइय...’ गर्दै अगाडिको चौतारीमा भारी बिसाउनुभयो माइल्दाइले र मलाई पनि बस्न भन्नुभयो । ‘अइया ...,’ राहतको सास फेर्दै बसेँ ढुंगा छापेको चौतारीमा । सरर बगेको हावाले स्वर्गीय आनन्द दिइरहेको थियो । माइल्दाइले खल्तीबाट लाहुरे रूमाल निकाल्नुभयो, आफ्नो पसिना पुछ्नुभयो र त्यसपछि मेरो पनि ।

चौतारीमा वर र पीपलका दुई ठूला रूख थिए । तिनले औधी शीतल छहारी दिइरहेका थिए । तिनको फेदमा दुईवटा पानीका घैँटा थिए र घैँटामाथि एकएक बटुका । माइल्दाइले घैँटाबाट बटुकोमा पानी सार्नुभयो र ‘अलक्कै खा है कान्छा’ भनेर मलाई दिनुभयो । टाउको ठाडो पारेर बटुको (कचौरा)को पानी मुखभित्र खन्याएँ । ‘घट्..घट्..’ एकै सासमा पानी सकियो ।

‘अझै खान्चस्...?’

मैले टाउको हल्लाएर खान्छु भनेँ । फेरि एक बटुको पानी ल्याएर दिनुभयो । त्यो पनि उसैगरी ‘घट्...घट् ..’ पिएँ । माइल्दाइले आफूले पनि तीन बटुका पानी पिउनुभयो र मेरो छेउमा आएर बस्नुभयो ।

'उता हेर तो कान्छा, ऊ तो हाम्रो कुल पूजा गर्ने भैरमथान हो । त्यसको उतापट्टि हाम्रो घर छ, पानीकटेरी,' माइल्दाइले भन्नुभयो । उहाँले औँलाले देखाउँदै भन्नुभयो, 'भैरमथान तल अमलाचौर देखिइच्च, काउले, हाम्रो खुम्रेको खेत, तल बलेवाचौर, हावाजात गिराउन, जिमिरघाट, तोभन्दा माथिको भकुन्ने । ऊ पर बाउलुङ बजार । अनि तल देखिस्, ती गंगाजी हुन् । पापीहरूलाई देख्दिनँ भनेर लुकिच्चिन, भासिइच्चिन् ।'

कार्कीनेटाबाट सबैतिर छर्लङ्गै देखिँदोरहेछ । मलाई सबै अनौठो लागिरहेको थियो । बोल्ने कुरा पनि थिएन, बोल्ने जाँगर पनि थिएन । छक्क परेर हेरिरहेँ । सुनिरहेँ ।

नजिकै ढुंगाको गाह्रो लगाएको, खरले छाएको तर कतै झ्यालढोका नभएको, अगाडिको भाग खुल्लै रहेको एक सानो घर देखियो । यस्तो घर मैले पानीकटेरीतिर देखेको थिइनँ । माइल्दाइलाई मैले त्यो के होला भनी सोधेँ ।

'पाटी-पौवा हो,' माइल्दाइले उत्तर दिनुभयो ।

'को बस्चन् नि त्याँ ?'

'बटुवाहरू र ढाक्रेहरू हिँड्दा-हिँड्दै अँधेरो भयो भने त्यहीँ बास बस्चन्, भात पकाउँचन्, खान्चन्, सुच्चन् ।'

‘हो त हाम्रा बा पनि कतिपटक यही बस्नुभयो होला,’ मैले बालाई यही पाटीमा सुतेको कल्पना गरेँ ।

माइल्दाइले ढाकर खोल्नुभयो । ढाकरभित्रबाट आमाले राखेको टपरीको पोको झिक्नुभयो र सिन्काले खुटेको उघार्नुभयो । आहा, मङ्मङ्ती बास्ना ! टपरीमा घिउमा पकाएका चामल र गहुँका रोटी, घिउमा तारेको आलुको तरकारी र दुनामा टिमुर-तिल-मरौटीको घिउमै भुटेको छोप । सरर मुखबाट पानी रसायो । बिहानै आमाले पकाएको खाना खाएपछि केही खाएका थिएनौँ । भोकले राँको उठेको थियो ।

माइल्दाइले ढाकर खोल्नुभयो । ढाकरभित्रबाट आमाले राखेको टपरीको पोको झिक्नुभयो र सिन्काले खुटेको उघार्नुभयो । आहा, मङ्मङ्ती बास्ना ! टपरीमा घिउमा पकाएका चामल र गहुँका रोटी, घिउमा तारेको आलुको तरकारी र दुनामा टिमुर-तिल-मरौटीको घिउमै भुटेको छोप । सरर मुखबाट पानी रसायो ।

'भाइ भोकायो भने केही खुवाउनू । तैँले त बाटामा अन्यत्रीले पकाएको केही नखाएस् नि माइला,' आमाले घरबाट हिँड्ने बेलामा माइल्दाइलाई सम्झाउनुभएको थियो ।

'खान्नँ आमा, बाको पैँचालीस दिन नहुँदै के खाँदा हुम्,' माइल्दाइले आँसु झार्दै भन्नुभएको थियो ।

मलाई यौटा टपरीमा दुईवटा चिल्ला रोटी र छोप दिनुभयो । अर्को टपरीमा त्यति नै आफूले राख्नुभयो । ‘खा कान्छा’ भन्दै आफूले पनि कपाकप खानुभयो रोटी । मैले पनि एकैछिनमा सकेँ रोटी । त्यसपछि दुवै जनाले दुई-दुई कचौरा पानी पियौँ ।

माइल्दाइले मैले हातमा समातेका जुत्ता पनि आफ्नो ढाकरमा राख्नुभयो, किनभने अब तीभित्र मेरा खुट्टा पस्नेवाला थिएनन् ।

'उठ् कान्छा जाम, अबेला हुन्च । बेर भयो ।'

त्यहाँबाट उठेर हिँड्यौँ हामी ।

माइल्दाइ पनि त्यो बाटो पहिलोपटक हिँड्नुभएको रहेछ । ठाउँठाउँमा रोकिँदै, मान्छेहरूसँग ‘पुतलीखेत जाने बाटो कुन हो, कतिबेला पुगिन्च’ भन्दै सोधिरहनुहुन्थ्यो ।

घरी दायाँ घरी बायाँ फन्फन्ती घुम्दै कार्कीनेटाको फेदीतिर ओर्लियौँ, फेदीमा पुगेर एकछिन बिसायौँ, पानी खायौँ ।

त्यसपछि यौटा खोलो आयो । निकै धेरै मानिसहरू हिँडिरहेका थिए खोलाको तिरैतिर । रित्तो डोको र नाम्लो लिएर पुतलीखेततिर जानेहरू पाइला लामा पार्दै ‘गर्गर्ती’ दौडिरहेका थिए भने उताबाट चरप्प भारी लिएर आउनेहरू ‘सुइँ सुइँ’ गर्दै सुस्तरी हिँडिरहेका थिए । माइल्दाइले पुतलीखेत जाँदै गरेका एक जनासँग त्यो खोलाको नाम सोध्नुभयो । उनले आँधी खोलो हो भनेर चिनाए । घोडा र खच्चडहरू घाँटीमा झुण्ड्याएको घण्टी खिर्लिङखिर्लिङ बजाउँदै ओहोरदोहोर गरिरहेको देखिन्थ्यो । ढाक्रेजस्तै पुतलीखेत जाने रित्तै, फर्किनेको चरप्प पिठ्युँभरि भारी । भेडा च्याङ्ग्राहरूको लस्कर पनि गनिनसक्नु थियो ।

केही मान्छेहरू खोलाको पानीमाथिको ढुंगामा घनले 'ठ्वाङ-ठ्वाङ' हान्दै तल हेर्दै गरेको देखेँ । 'तो के गरेको हो नि माइल्दाइ' भनेर सोधेँ मैले ।

'माछा मारेको हो । ढुंगामाथि घनले हानेसी तोमुनि भएका माछाको कानको जाली फुटेर मर्चन् । कति मीठा हुन्चन् अरे आँधीखोलाका माछा । हाम्ले खान भएन,' माइल्दाइले भन्नुभयो । बाले आँधीखोला तिरैतिर हिँडेको, त्यहाँका मीठा माछा खाएको, अन्धा-अन्धी कुवा घुमेको बयान गरेको झलझली सम्झेँ मैले ।

बाटो उकालो ओरालो थिएन, तेर्सै थियो । तर, घरि वल्लो तिर घरि पल्लो तिर गर्दै चिलाउनेबास, सेती दोभान हुँदै करिब बाइस ठाउँमा आँधी खोलो तर्दै निस्कियौँ पल्लो छेउमा । ‘आँधी खोला बाइस ठाम तर्नुहोला’ भनेको सुन्थेँ, भुक्तभोगीले । हो रहेछ ।

म थाकेर लोत परिसकेको थिएँ । खुट्टा सुन्निएका थिए, पैतालामा फोरा उठेका थिए, खोलाको बालुवा र ढुंगा बिजाइरहेका थिए । त्यहीँ खोलाको बगरमै सुतौँसुतौँ लागिरहेको थियो ।

'धौ भयो कान्छा, बोकम् र मैले,' माइल्दाइले मतिर फर्केर मायालु स्वरले भन्नुभयो ।

धारापानीका लाहुरेहरू आफैँले बोक्न नसकेर भरियालाई भारी बोकाएर घर आउँथे । उहिले त आमाले बलेवा, निफन्नी, वडार, दमेक आउँदा-जाँदा धौ भयो भने मलाई बोक्नुहुन्थ्यो । त्यो दिन पनि मलाई कसैले बोकिदिए हुँदो हो भन्ने नलागेको होइन । पिलिक्क माइल्दाइलाई हेरेँ । कन्नामा (पिठ्युँमा) चरप्प भारी छ । म एघार वर्षको तन्नेरी हुन केही वर्ष बाँकी भएको, मोटोघाटो केटो माइल्दाइको भारीमाथि उक्लिन पनि सुहाउँदैन्थ्यो, माइल्दाइलाई पनि दुःख हुन्थ्यो ।

'भो माइल्दाइ अलिअलि आफैँ हिन्चु ।'

साँझ पर्न थालिसकेको थियो, नजिकैको जंगलमा झ्याउँकिरी 'र्‍याउँ...र्‍याउँ...र्‍याटा... र्‍याटा..ट्याटा' गर्दै कराइरहेका थिए । गुँडमा जानलाई च्याँच्याँ र चुँचुँ गर्दै चराहरू चिरबिराइरहेका थिए । मानिसहरू कसैले गाईवस्तु खेद्दै, कसैले हलो-जुवा काँधमा भिरेर, कसैले घाँस-दाउराको भारी पिठ्युँमा बोकेर घरतिर हिँडिरहेका थिए । फाटेको मैलो टोपी लगाएको, भोटोमाथि खादी भिरेको, मुनि कछाड बाँधेको एक जना मान्छेलाई पुतलीखेत कति टाढा छ र कुन बाटो जाने होला भनी सोध्नुभयो माइल्दाइले । उनले बाटो र बजार औँलाले देखाइदिए ।

'आयो कान्छा पुतलीखेत । देखिस्, ऊ तो झिलीमिली बत्ती बलिच्च नि, तेइ हो पुतलीखेत,' माइल्दाइले मलाई सान्त्वना दिँदै भन्नुभयो । म प्रफुल्लित भएँ ।

ती सेता पहाडको काखमा काँधजस्तै ठडिएको हिरिया पहाडलाई बाजुङ, राम्जा आदि भन्नुभएको थियो । अनि तिनको दाहिने काँधजस्तो, भन्ज्याङजस्तो ठाउँ देखाउँदै भन्नुभएको सम्झिएँ, 'ऊ... तो कार्कीनेटा हो कान्छा !'

खोच्याउँदै खुरुखुरु माइल्दाइको पछिपछि हिँडेँ म । एकछिनमा हामी बत्ती बलेको बस्तीमा पुग्यौँ । सबैजसो खरले छाएका तर बाक्ला घरहरूमा सबैले टुकी बालेर झलमल बनाएका थिए । 'बास पाइन्च,' दुई/तीनवटा घरमा सोध्नुभयो माइल्दाइले । एक जनाले 'पाइन्च' भन्यो र लोकसेवाको मौखिक परीक्षामा झैँ माइल्दाइ र उनको बीचमा प्रश्नोत्तरको दोहोरी सुरु भयो ।

'कुन ठ्याँण आएका हौ, भाइ?'

'पानीकटेरी ।'

'काँ हो पानीकटेरी भन्ने ठाम ?'

'बलेवा, बाउलुङ ।'

'ए, काँ पुग्ने हौ ?'

'तराई ।'

'तराई कुन ठाम् ?'

'बटौली ।'

'बिहानै हिँडेका हौ ?'

'हो, बिहानै अलिअलि खाएर हिँडेको हो ।'

'विचरा बालखलाई कति धौ भयो होला ? किन जान्चौ तो नि बटौली ?'

'भागेको हो (बसाइँ सरेको) । भाउजू तराईतिरै छन्, आमा र दाइ अलि दिनपछि उतै आउँचन् ।'

'अनि कसको टालो गुथिच्चौ तो ?'

'बाको । आज तीस दिन भयो ।'

'कस्मा हौ ?'

'बाहुन ।'

'के बाहुन ? उपाद्दे, कुमाइ, जैसी ?'

'जैसी हजूर ।'

'के थरी हौ ?'

'पाठक ।'

'बाउछोरा हौ ?'

'होइन हजुर, यो मेरो कान्छो भाइ हो, म माइलो दाइ हुम् । यो मभन्दा १७ वर्षले कान्छो छ का । म लाउरतिर जाँदा भक्कर जन्मित्तो ।'

'भित्र आऊ तेसो भे,' ती होटलवाला साहु रहेछन् । हामी ग्राहकलाई भित्र बोलाए ।

त्यो साहुको पिँढीमा ‘सुइअ....’ गर्दै भारी बिसाउनुभयो माइल्दाइले । म पनि बिछाइरहेको गुन्द्रीमा बसेँ ।

'म पुनि जैसी हुम् । टाउकामा टालो गुथिच्चौ, दुःखमा रचौ । हाम्ले पकाको खान्नौ होला ?' साहुले माइल्दाइलाई भने ।

'अहँ खान्नँ । आफैँ पकाउने हो ।'

'घरको मानो ल्याइच्चौ कि यतैको पकाउँचौ ?'

'ल्याएको छैन । यतैको खाने हो ।'

'रूप्पे उत्ति लाउच केरे आफैँ पकाए नि । सुतेको पैसा लाउन्न ।'

'हुन्च । बरू छिटो ल्याउनुस् । धेरै भोक लाइच्च, भाइ धेरै थाकिच्च, म नि थाकिच्चु ।'

'एकछिन बस है, म भित्र गएर सबै चीज ल्यार आम्चु ।'

उनी भित्रबाट आएपछि त्यहीँ छेउमा तीनवटा ढुंगाको चुलो बनाएर आगो फुके । पकाउने खाने भाँडा, पनि यो, डाडु, टपरीमा चामल, नुन, बेसार, तेल र तरकारी ल्याएर राखिदिए । सेतो धोती फेरेर माइल्दाइले खाना पकाउन थाल्नुभयो ।

म झ्याप्प निदाएछु ।

'कान्छा उठ् । भात खाएर सुत्लास् ?' म झकाइसकेछु, माइल्दाइले उठाउनुभयो । दुवै जनाले कपाकप खाना खायौँ । यति मीठो खाना आमाले पकाएको पनि हुँदैन्थ्यो । 'भोक मीठो कि भोजन मीठो ?', आमाले भनेको कथा सम्झेँ ।

खाना खाएपछि माइल्दाइले भाँडा माझ्नुभयो, चुलो पोत्नुभयो । मलाई धुले खुट्टा धुन लगाउनुभयो । पानी हालेपछि खुट्टा बेस्करी चहराए, भतभती पोलेर असह्य पीडा भयो । माइल्दाइले आफ्नो लाहुरे रूमालले खुट्टा पुछिदिनुभयो । मेरा खुट्टा कोलको मुस्लोजस्तै सुम्लिएका थिए । पैतालामा फोरा उठेका थिए, जुत्ताले कुर्कुच्चामाथि घाउ बनाएको थियो, जिउ पनि दुखिरहेको थियो । म बिस्तारामा पल्टेँ, माइल्दाइले साहुसँग अलिकति लोरीको तेल माग्नुभयो र मेरा हात, खुट्टा र शरीरभरि मालिस गरिदिनुभयो, आमाले झैँ पिँडुला दुख्नेगरी । सुस्तरी अराम हुँदै गयो । अनि म भुसुक्कै निदाएँछु ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज २२, २०७९ १२:०४