गार्मेन्ट व्यवसायी सालिकराम सुवेदी आउँदो दसैँलाई लिएर उति उत्साहित छैनन् । गत वर्ष यही समयमा उनले दसैँलाई पुग्ने लत्ताकपडा बनाएर बजारमा पुर्याइसकेका हुन्थे । दसैँकै लागि भनेर असारदेखि सुवेदीको गार्मेन्टमा भ्याइनभ्याइ हुन्थ्यो । माग पूरा गर्नकै लागि तीजअघि नै कपडा बनाउन सुरु गर्ने उनलाई यस वर्ष न त कपडा बनाउने, न बजारबाट पैसा उठाउने चटारो नै छ ।
‘पोहोर साल यो बेला पैसा उठाउन बजारमा पुग्थेँ, अहिले ऋण खोज्न साथीभाइकोमा पुग्दैछु,’ उनले सुनाए ।
दसैँका लागि उपत्यकाको माग धान्न मात्रै पनि उनी असारदेखि नै काम सुरु गरेर असोजको पहिलो सातामा काम बन्द गरिसक्थे । तर, यस वर्ष गत वर्षहरूमा जस्तो लत्ताकपडाको माग नआएपछि उनी कर्मचारी र आफ्नो दसैँ कसरी टार्ने भन्ने चिन्तामा छन् ।
उत्पादनकर्ता मात्रै नभएर होलसेल व्यवसायीदेखि खुद्रे व्यवसायीसम्मलाई दसैँ असोजअघिबाटै लागिसक्छ । वर्षभरिको कमाइ यही तीन महिनामा हुने भएकाले पनि व्यवसायीहरू २४ घण्टा लागिपरेर व्यवसाय गर्न तल्लीन भइरहेका हुन्छन् । तर, यस वर्ष भने दसैँ आइसक्दासम्म पनि बजार सुनसान देखिएको व्यवसायीहरू बताउँछन् ।
१५ वर्षदेखि असन चोकमा कपडा व्यवसाय गर्दै आएका सूर्यमान महर्जन यो वर्ष सुरुवातबाटै बजार सुनसान रहेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘कोभिडको समयमा पनि अहिलेजस्तो सुनसान थिएन बजार ।’ सूर्यमान ऋण नपाएपछि चीनबाट आउनुपर्ने लत्ताकपडा नआउँदा पनि यस वर्ष व्यापार गर्न नसकेको दु:खेसो गर्छन् ।
यता १२ महिना भिडभाड भइरहने रन्जना मार्केटमा पनि यस वर्ष चहलपहल बढेको छैन । गार्मेन्ट व्यवसायी सुवेदी उपत्यकाका ठूला बजार महाबौद्ध, असन, बौद्ध, न्युरोड क्षेत्रका व्यवसायीले दसैँका लागि लत्ताकपडाको माग नै थोरै गरेको बताउँछन् । भन्छन्, ‘हामीकहाँ होलसेल व्यवसायीहरूबाट माग भएपछि लत्ताकपडा बन्ने हो । गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष ३० प्रतिशत मात्रै उत्पादन भएको छ ।’
उत्पादनकर्ता सुवेदी र व्यापारी महर्जन दुवै पर्याप्त कमाइ नहुँदा वर्षभरि कसरी व्यवसाय चलाउने भन्ने चिन्तामा छन् । सुवेदी भन्छन्, 'सहकारी र बैंक दुवैले ऋण दिँदैनन्, उत्पादनको पैसा उठाउन हिँड्नुपर्ने बेलामा ऋण माग्न हिँड्नुपरेको छ ।’
मन्दीकै कारण व्यापार नभएपछि गार्मेन्ट नै बन्द गर्नेमा पर्छन् अर्का एक व्यवसायी प्रमोद शर्मा । पसल र गार्मेन्ट दुवै सञ्चालन गर्दै आएका उनले यो दुई महिनामा न त पसलमा उपभोक्ता पाए, न गार्मेन्टमा माग नै । पसलमा सामान किन्ने उपभोक्ता घटेसँगै व्यवसायीबाट लत्ताकपडाको माग पनि घटेपछि उनले विगत दुई महिनायता गार्मेन्ट सञ्चालन गरेका छैनन् । भन्छन्, ‘बजारबाट पैसा उठेदेखि गार्मेन्ट फेरि सञ्चालन गर्थें ।’
नेपाली तयारी पोशाक संघका अनुसार नेपालको ६० प्रतिशत तयारी कपडाको बजार स्वदेशी उत्पादनले धान्दै आएको छ ।
कोभिडपछि नेपाली उत्पादन बजारमा खरिदबिक्री हुन थाले पनि सरकारले कर्जामा सहुलियत नदिँदा साना गार्मेन्ट र व्यवसाय दुवै बन्द हुने क्रम बढ्दो छ ।
न्युरोडमा शिखर ब्रान्डको जुत्ता बेच्दै आएका पवन हमाल कोभिड संक्रमण सकिएर बजार खुले पनि व्यापार नभएपछि पसल नै बन्द गर्नुपरेको दु:खेसो गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘४/५ महिना त ऋण खोजेरै भएपछि पसल चलाएँ । त्यसपछि पनि ग्राहकहरू नआएपछि बन्द गर्ने निणर्यमा पुगेँ ।' उनले गत भदौमा मात्रै न्युरोडमा रहेको पसल बन्द गरेका थिए ।
उपभोक्ताको क्रयशक्ति घटैकै हो ?
त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा अर्थशास्त्र विषय पढाउँदै आएका डा. रमेशचन्द्र पौडेल लगातार तीन वर्ष कोरोना संक्रमणले अस्तव्यस्त बनेको अर्थतन्त्रमा उपभोक्ताको क्रयशक्ति पनि कमजोर बन्न पुगेको बताउँछन् । ‘उपभोक्ताको खर्च गर्ने क्षमता कमजोर भएको छ । यसले आउने चाड उपभोक्ताका लागि सजह देखिँदैन,’ उनले भने ।
पौडेल आगामी दिन स्थिति थप भयावह बन्न सक्नेमा चार कारण प्रस्तुत गर्छन् । पहिलो– कोरोना संक्रमण घटेपछि पनि बजारमा उत्साह नदेखिनु, दोस्रो– आर्थिक गतिविधिहरू सहज रूपमा सञ्चालन नहुनु, तेस्रो– विप्रेषणमा आधारित अर्थतन्त्र बन्नु र विप्रेषण कोरोना संक्रमण सकिइसक्दासमेत पर्याप्त मात्रामा बढ्न नसक्नु, चौथो– बैंकिङ प्रणालीमा देखिएको तरलता अभावका कारण देशको अर्थतन्त्र मात्रै नभएर सर्वसाधारणको समेत आर्थिक अवस्था कमजोर बन्नु ।
यसै कारण पनि सर्वसाधारणले लगानी गर्न नपाउनेदेखि चाहिएको उपभोग्य सामग्रीसमेत सहजै किन्न नसक्ने अवस्था निम्तिन सक्ने डा. पौडेल बताउँछन् ।
नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले सार्वजनिक कार्यक्रममै नेपाली बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले सहजै कर्जा दिन नसक्ने अवस्था आउँदै गरेको औँल्याएका थिए । उनले भनेजस्तै यतिबेला बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा तरल सम्पत्तिको अभावकै कारण कर्जा प्रवाहलाई निकै सुस्त बनाएका छन् । यो भनेको सर्वसाधारणले सजिलै ऋण लिन नपाउने अवस्था हो ।
गभर्नर अधिकारीले दुई महिनाअघि भनेको उक्त भनाइअनुसार अहिले बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले कर्जायोग्य रकम कम भएको भन्दै सर्वसाधारणलाई सहज रूपमा ऋण दिँदैन । जसको सिधा असर उत्पादनमा परेको छ । गार्मेन्ट व्यवसायी सुवेदी बैंकले ऋण नदिँदा पनि आफूहरूले उत्पादन घटाउने गरेको बताउँछन् ।
उनी भन्छन्, ‘होलसेल व्यवसायी र हामी उत्पादनकर्ताले छोटो समयका लागि भनेरै ऋण निकालेर उत्पादन गर्छौं र व्यवसायीले पनि त्यसरी नै उत्पादनलाई बजारमा बिक्री गर्छन् । बिक्री भइसकेपछि मात्रै हाम्रो पैसा बजारबाट उठ्ने हो ।'
बजारबाट पैसा उठेर पुनः बैंकलाई बुझाउने र फेरि चाहिएमा त्यसरी नै ऋण लिएर उत्पादन गर्दै आएको सुवेदीको भनाइ छ । यो वर्षको सुरुवातबाट त्यो क्रम रोकिन पुग्यो । बैंकहरूले ऋण दिएनन् र सहकारीले बचतसमेत फिर्ता नगर्ने अवस्था सिर्जना भयो । यसले उत्पादनकर्ता मात्र नभई व्यवसायी पनि मर्कामा परे । परिणामस्वरुप अहिले न बजारमा पर्याप्त सामान छन्, न त किन्ने ग्राहकहरू नै ।
प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज ४, २०७९ १७:२२
