भारतले चामल निर्यातमा कर लगाउँदा नेपालमा कस्तो असर पर्छ ?

A+ A A-

भारतबाट आजदेखि आउने चामल महँगीएर आउने भएको छ । भारत सरकारले यो वर्ष कम धान उत्पादन भएको भन्दै धान र चामल निर्यातमा कडाइ गरेको हो । भारतले १७० देशमा निर्यात गर्दै आएको चामलमा २० प्रतिशत कर लगाउने भएपछि नेपालमा पनि त्यसको असर देखिने भएको हो ।

भारतले सेतो र खैरो चामलमा २० प्रतिशत निर्यात कर लगाउँदै कनिका निर्यातमा भने प्रतिबन्ध नै लगाएको छ । रोयर्टसका अनुसार भारत सरकारले विश्व बजारमा खाद्यन्न संकट आउने प्रक्षेपणसहित अन्न भण्डारका लागि यो कदम चालेको हो । यसअघि भारतले चिनी र गहुँ निर्यातमा कडाइ गरेको थियो ।

गहुँ नेपालमा पर्याप्त उत्पादन हुने हुनाले भारतले गरेको कडाइको खासै असर परेको थिएन । नेपालको मागको ८० प्रतिशत गहुँ स्वदेशी उत्पादनले नै धान्दै आएका कारण गहुँको प्रतिबन्धको असर बजारमा परेन । तर, चामलको हकमा भने ठीक विपरीतको स्थिति छ ।

पछिल्ला वर्ष धान, चामल, कनिकालगायतको आयात निरन्तर बढिरहेको छ । पाँच वर्षअघि करिब ५ लाख ४० हजार मेट्रिकटन आयात भएकोमा गत वर्ष ८ लाख ९० हजार मेट्रिकटन पुगेको छ । यसपाली त्योभन्दा धेरै धान र चामल आयात हुन सक्ने सरकारी आँकलन छ ।

अहिले नेपालले धान र चामल किन्न बर्सेनि एक खर्ब रुपैयाँभन्दा धेरै विदेश पठाउँछ । नेपालले आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा ५० अर्ब रुपैयाँको धान र चामल विदेशबाट किनेको थियो । अघिल्लो आर्थिक वर्ष ३३ अर्ब रुपैयाँ रहेकोमा धान चामलको आयात एकै वर्षमा १७ अर्ब रुपैयाँले बढेको हो । यसबाहेक कनिका, धानको बिउलगायतमा पनि ठूलो रकम बाहिरिने गरेको छ । एकातिर नेपालले किन्ने धान र चामलको परिणाम बढिरहेको छ भने अर्कातिर अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा धानको मूल्य पनि बढिरहेको छ । यसको अर्थ बर्सेनि धान र चामलका लागि नेपालले खर्च गर्नुपर्ने पैसा बढिरहेको छ ।

नेपालले आफूलाई चाहिने धानमध्ये सबैभन्दा धेरै भारतसँग किन्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार भारतबाट ९ खर्ब ७१ अर्ब ६० करोड रुपैयाँको सामान आयात भएको छ । भारततिर नेपालको निर्यात भने जम्मा १ खर्ब ६ अर्ब रूपैयाँ मात्रै छ । अर्थात् भारतसँगको व्यापारमा नेपालले ८ खर्ब ६५ अर्ब रुपैयाँ घाटा व्यहोरेको छ । धान र चामलमा मात्रै ५० अर्ब रुपैयाँ बाहिरिएको छ । राष्ट्र बैंकका अनुसार भारतबाट धानको आयात एकै वर्षमा ५१ प्रतिशतले बढेको छ ।

गत वर्ष मौसमी झरीका कारण धान उत्पादन घटेपछि चालु वर्षमा चामल आयात बढ्ने आँकलन गरिएको थियो । तर, भारत सरकारले निर्यात कडाइ गर्न कर बढाएपछि नेपालीले चर्को मूल्य तिरेर चामल किन्नुपर्ने अवस्था र्सिजना भएको छ । यसले नेपालीको भान्सा थप महँगो बनाउने देखिएको हो ।

यसअघि विश्व व्यपार संघले विश्व बजार चरम आर्थिक संकटमा फस्ने संकेत गर्दै भविष्यमा भोकमरी निम्तने संक्ने जोखिम औँल्याएको थियो । यसैलाई आधार मान्दै पछिल्लो समय भारत युरोपलगायतका देशहरूले अन्न निर्यातमा कडाइ गर्दै सञ्चितितर्फ लागेका छन् । भारतले पनि सञ्चितिकै निम्ती गहुँ, चिनी चामललगयतमा कडाइ गरेको हो ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयका प्रोफेसर डा. रमेशचन्द्र पौडेल विश्व आर्थिक मन्दीबाट बच्न अब सरकारले उत्पादन क्षेत्रमा बढी लगानी गर्नुपर्ने दिन आएको बताउँछन् । भन्छन्, 'यसअघि देखिएका विश्वव्यापी आर्थिक मन्दीले नेपाललाई असर नगर्नुको कारण नेपाल आयातमा परनिर्भर थिएन । तर, अहिले आयातमा परनिर्भर छ ।'

विश्वबजारले भोकमरी लाग्न सक्ने आँकलनसहित निर्यातलाई कडाइ गरिरहँदा नेपाल सरकारले भने अन्न जोहोका निम्ती अहिलेसम्म कुनै कदम चालेको छैन । सरकारले यसअघि पनि गहुँ र चिनी आयातमा समस्या आएपछि भारत सरकारसंग समन्वय गरेर समस्या समाधान गर्ने बताएको थियो । यद्यपि, गहु र चिनीमा अहिले पनि आयात सहज छैन ।

नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद् (नार्क) का अनुसन्धानकर्ता गैह्रेधानको उत्पादन दोब्बर बनाउने भनिए पनि त्यसका लागि आवश्यक कार्यक्रम र बजेट भने नभएको बताउँछन् । ‘धानको उत्पादन दोब्बर बनाउन त्यहीअनुसारको योजना, कार्यक्रम, बजेट र जनशक्ति चाहिन्छ । यसका लागि जति गम्भीरतापूर्वक लाग्नुपर्ने हो, त्योचाहिँ भएको छैन,’ ती अनुसन्धानकर्ताले भने ।

हुन पनि धानको उत्पादकत्व दोब्बर गर्नु सजिलो लक्ष्य होइन भन्ने हाम्रो धान उत्पादनको इतिहासले बताउँछ । यसअघि नेपाललाई धानको उत्पादन दोब्बर बढाउन ५० वर्ष लागेको थियो ।

वि.सं. २०३१ सालमा ५० करोड मूल्य बराबरको धान निर्यात गरेको नेपालले त्यसयता भने निरन्तर आयात बढाउँदै लगेको पाइन्छ । कुनैबैला विश्वकै धान निर्यातकर्ताको सातौँ नम्बरमा पर्ने नेपाल अहिले ८० प्रतिशत आयातमा निर्भर छ ।

०३१ पछि केही वर्ष धान उत्पादन निरन्तर घटेको देखिन्छ । ०३२ देखि ०३८ सम्म २२ लाखदेखि २५ लाख मेट्रिकटन धान फलेको थियो । तर, आर्थिक वर्ष ०३८/३९ मा भने उत्पादन ह्वात्तै घटेको देखिन्छ । उक्त साल नेपालमा जम्मा १८ लाख मेट्रिकटन धान फलेको थियो । नेपालमा धान आयातको सुरुवात पनि यही वर्षबाट भएको थियो । त्यस वर्ष नेपालले भारतबाट ३४ हजार १ सय ४७ मेट्रिकटन धान आयात गरेको थियो ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ २४, २०७९ १४:५७