बाघले मान्छे खान थालेपछि स्थानीयवासी त्रसित- बर्दिया निकुञ्जका अधिकारी भन्छन्- आफैँ सचेत हुने हाे

बाघले मान्छे खान थालेपछि स्थानीयवासी त्रसित- बर्दिया निकुञ्जका अधिकारी भन्छन्- आफैँ सचेत हुने हाे

फाइल तस्वीर

A+ A A-

गत भदौ ४ गतेको कुरा हो । सुर्खेतको भेरीगङ्गा नगरपालिका–५, गेरवानीका ४८ वर्षीय रामबहादुर चन्द र ६७ वर्षीय कवि ओलीको बाघको आक्रमणबाट मृत्यु भयो । मध्यवर्ती क्षेत्रमा पर्ने जङ्गलमा बाँस काट्न गएका उनीहरूले बाघको आक्रमणबाट घटनास्थलमै ज्यान गुमाए ।

निकुञ्जसँग जोडिएको जङ्गलमा मानिसलाई आक्रमण गरेको घटना सेलाउन नपाउँदै बुधबार बिहानै सल्यानको कालीमाटी गाउँपालिका–७, बाटुलेमा बाघ प्रवेश गर्‍याे । बाघले स्थानीय तुल्सीकुमारी घर्तीका दुई गोरु मार्नुका साथै एकलाई घाइते बनायो । सोही दिन बराहताल–३, लेखगाउँमा पनि १ बाख्रा मार्‍यो ।

दुई वर्षअघि पनि १४ पुसमा बराहताल गाउँपालिका–३, लेखगाउँमा ४५ वर्षीया चन्द्रा नेपालीको बाघको आक्रमणबाट मृत्यु भयो । घरनजिकै बारीमा घाँस काट्न गएकी नेपालीले बाघको आक्रमणबाट घटनास्थलमै ज्यान गुमाइन् । नेपालीको मृत्यु भएको केही दिनपछि सोही ठाउँकी अमृता बरालसहित दुई जनालाई बाघले गम्भीर घाइते बनायो ।

माथि उल्लेखित घटना प्रतिनिधिमूलक हुन् । उल्लेखित बस्तीहरू बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जअन्तर्गत पर्ने मध्यवर्ती क्षेत्रमा पर्दछन् । केही वर्षयता बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका वन्यजन्तु निकुञ्ज बाहिरका बस्तीहरूमा पस्न थालेपछि सुरक्षा चुनौती थपिन थालेको हो ।

बाघको संख्या बढ्यो भनेर देशले गौरव मनाइरहँदा बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज वरपरका बस्तीका बासिन्दाले भने त्यसको मूल्य चुकाउन बाध्य भएका छन् । त्यसो त निकुञ्जबाट बाहिरिने जनावरलाई रोक्न ठोस योजना नहुँदा निकुञ्जलाई थप चुनौती बढेको हो । मानिसहरूसँगै पशुचौपायाले पनि बाघको आक्रमणबाट ज्यान गुमाइरहेका छन् ।

गत ३ आर्थिक वर्षको यकिन तथ्यांक नभए पनि निकुञ्ज सिमावर्ती क्षेत्रमा पर्ने सुर्खेतका बराहताल गाउँपालिका, भेरीगंगा नगरपालिकाका, दक्षिणी क्षेत्रका बस्तीहरूमा करिब एक हजारभन्दा बढी चौपाया बाघले मारेको छ ।

पछिल्लो समय निकुञ्ज छाडेर बाघ, भालु, चितुवा, बदेल, मृग, जरायो, दुम्सी लगायतका वन्यजन्तु बस्ती प्रवेश गर्न थालेपछि स्थानीय बासिन्दा थप त्रसित बन्न थालेका छन् । प्रायः निकुञ्जको दक्षिणी क्षेत्रमा भेटिने बाघ उत्तरतर्फ उक्लिन थालेपछि मध्यवर्ती क्षेत्रका बासिन्दा त्रसित भएका हुन् ।

बराहताल गाउँपालिका–३ का वडाध्यक्ष शेरबहादुर पुन पछिल्लो समय वन्यजन्तु र मान्छेबीच द्वन्द्व बढ्दै गएकाले निकुञ्जले समयमै सावधानी अपनाउनुपर्ने बताउँछन् । बाघको त्राससँगै अन्य वन्यजन्तुबाट समेत हैरानी व्यहोर्नु परेको पुन बताउँछन् । ‘बाघको डर त छँदै छ बदेल, मृग, जरायो, घोरल, दुम्सीबाट पनि बाली जोगाउनै मुस्किल हुन थाल्यो’, पुन भन्छन्, ‘ज्यान जोखिममा राखेर खेतीबाली जोगाउन रातभर जाग्राम बस्नुपर्ने बाध्यता छ ।’ वन्यजन्तुको आक्रमण कम गर्न निकुञ्जसँग ठोस योजना नभएको भन्दै राहत मात्र दिएर दिर्घकालीन समस्या समाधान नहुने उनको भनाइ छ ।

निकुञ्जका वन्यजन्तुलाई बस्तीमा आवागमन रोक्नका लागि विद्युतिय घेरवार, पहुँच मार्ग विस्तारको माग स्थानीय बासिन्दाले गरे पनि कुनै सुनुवाइ भएकाे छैन । दिनानुदिन वन्यजन्तुले दुःख दिन थाले बस्तीको नै विकल्प खोज्नुपर्ने बाध्यता आउन सक्ने वडाध्यक्ष पुनले बताए ।

स्थानीयवासीले निकुञ्जबाट बाहिरिने वन्यजन्तुको सुरक्षाको व्यवस्था मिलाउन निकुञ्ज कार्यालय, सम्बन्धित स्थानीय सरकार, सल्यान र सुर्खेत जिल्लाका प्रशासन कार्यालयमा ज्ञापनपत्र बुझाइएको पुनको भनाइ छ ।

त्यस्तै, भेरीगङ्गा नगरपालिका–५ का वडाध्यक्ष प्रेमबहादुर सारुले बाघ बस्ती छिर्न थालेपछि स्थानीय बासिन्दा त्रसित बन्दै गएको बताए । ‘एउटा बाघलाई निकुञ्जले नियन्त्रणमा लिए पनि अरु थुप्रै बाघ छन्, यहाँ मानिसमा त्रास बढेको छ, बस्ती बाहिर निस्किन डराइरहेको अवस्था छ,’ उनले भने, ‘निकुञ्ज प्रशासनले बाघलाई बस्तीमा जान नदिन निगरानी बढाउनुपर्छ, बाघ उकालो चढिरहेकाले निकुञ्जले यसतर्फ पनि ध्यान दिनुपर्छ ।’

गेरवानीकै स्थानीयवासी केशव चन्दले पनि निकुञ्जले बाघको निगरानीमा बेवास्ता गरेको आरोप लगाए । उनले भने, ‘निकुञ्जमा बाघको संख्या धेरै छ, मानिसको शिकार खोज्दै जतिबेला पनि गाउँ आउने जोखिम बढ्यो, बाघलाई बस्ती प्रवेशमा रोक्न निकुञ्जले निगरानी बढाएको देखिँदैन ।’

गेरवानीमा २ जनालाई आक्रमण गरेको ३ दिनपछि बाघ गेरवानीसँगै जोडिएको सल्यानको कालीकाटी गाउँपालिकाको बाटुले गाउँ पुगेको थियो । सोही बाघलाई गत बुधबार निकुञ्ज कर्मचारी, निकुञ्ज सुरक्षार्थ खटिएको नेपाली सेना, राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोषका कर्मचारी, प्रहरी र स्थानीयवासीले नियन्त्रणमा लिएका थिए ।

निकुञ्ज कार्यालयका अनुसार सल्यानबाट नियन्त्रणमा लिइएको अस्वस्थ पाटेबाघ १२ वर्ष बुढो हो । बुढो एवं शारीरिक रूपले अशक्त बाघले जङ्गलमा शिकार गर्न नसकेपछि मानिस र पशु चौपायाको खोजी गर्ने निकुञ्जका कर्मचारी बताउँछन् । जसलाई निकुञ्जले ‘समस्याग्रस्त बाघ’का रूपमा उद्वार गर्दै बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जमा राखेको छ ।

यता बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत विष्णु श्रेष्ठ ‘बफर जोन’मा बसोवास गर्ने नागरिक आफू पनि सचेत हुनपर्ने बताउँछन् । ‘वन्यजन्तुले मानिसलाई आक्रमण गर्ने दुई कारण हुन्छन्, पहिलो जनावरलाई असुरक्षित महसुश भएमा र दोस्रो अशक्त र समस्यामा परेको अवस्था’, श्रेष्ठ भन्छन्, ‘आजसम्म निकुञ्जका वन्यजन्तुले रातको समयमा आक्रमण गरेको रेकर्ड छैन, निकुञ्ज क्षेत्र, मध्यवर्ती क्षेत्र, सामुदायिक वन जहाँ भए पनि वन्यजन्तुको आक्रमण दिउँसोको समयमा भएकाले सचेत भएमा आक्रमणबाट बच्न सकिन्छ ।’

निकुञ्ज कार्यालयले मानव वन्यजन्तुबीचको द्वन्द्व कम गर्न विभिन्न योजना अगाडि सारिएको श्रेष्ठ बताउँछन् । निगरानी गस्ती बढाउने, बफर जोनका नागरिकलाई सचेत गराउने, आयआर्जनमा सुधारका लागि होमस्टे सञ्चालनमा ल्याई मानवीय चहलपहल बढाउने जस्ता योजना अगाडि सारिएको प्रमुख श्रेष्ठको भनाइ छ । जसका लागी प्रभावित क्षेत्र बबई, तेलपानी, हर्रे र राजकाँडाका नागरिकलाई तालिम दिएर होमस्टे सञ्चालनको तयारी रहेको उनको भनाइ छ । पर्यटन प्रवर्द्धन गर्दै स्थानीयलाई आयआर्जनमा जोड्ने र मानवीय उपस्थिति बढाएर वन्यजन्तुको आवागमन कम गराउने उद्देश्य निकुञ्जले राखेको छ ।

त्यस्तै, स्थानीयस्तरमा जनावरलाई मनपर्ने खेतीबाली परिवर्तन गरी अदुवा, बेसार लगायतका खेतीमा जोड दिइएको श्रेष्ठको दाबी छ । हर्रेदेखि कर्णाली चिसापानीसम्म पहुँच मार्ग निर्माण गर्ने योजना अगाडि सार्ने लक्ष्य राखेको भन्दै चालु आर्थिक वर्षमा १३ वटा रणनीतिक योजना बनाएको जनाइएको छ । प्रमुख संरक्षक अधिकृत श्रेष्ठले उक्त योजनाअनुसार कार्यक्रम सञ्चालन गरी वन्यजन्तुबाट हुने क्षति न्यूनीकरण गर्ने बताए । तर, स्थानीय सो कुरा मान्न तयार छैनन् ।

बराहताल गाउँपालिका–१ का वडाध्यक्ष बमबहादुर बडुवाल निकुञ्जले विकल्प दिनुपर्ने बताउँछन् । बडुवाल भन्छन्, ‘मध्यवर्ती व्यवस्थापन समिति गठन गरेर राहतका नाममा १५ हजार पर्ने बाख्राको मूल्य ५ हजार दिइनुलाई न्यायाेचित मान्न सकिँदैन ।’

‘वन्यजन्तु संरक्षण हामी सबैको दायित्व हो, संरक्षणका नाममा क्षति कम गर्ने योजनाबिना हामी कसरी सुरक्षित हुने’, उनी भन्छन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ १०, २०७९ ०८:४४