कोसीमा दुई किनारका फरक दृश्य : एकातिर दुःख, अर्कोतिर ‘शकुन’

A+ A A-

कोसी किनारको क्षेत्र बर्खायाममा अलिक बढी अशान्त हुन्छ । अशान्त बन्ने कारण बेलाबेला कोसीले देखाउने रौद्र रूप हो । हिउँदमा शान्त देखिने कोसी बर्खाको उर्लंदो भेल भयानक बन्छ । करिब ७ किमीसम्मको चौडाइमा कोसीले आफ्नो आयतन फैलाउँछ । यही आयतन बढेकै बेला हो, कोसी बस्तीमा छिर्ने ।

२ भदौ, २०६५ मा कोसीले पूर्वी तटबन्ध भत्कायो । पूर्वी तटबन्ध भत्काएर गाउँ छिरेको कोसीले ३ हजार ६ सय परिवारलाई उठिबास लगाएको थियो । हजारौँ बिघा खेतीयोग्य जमिन कोसीले आफ्नो बनाएको थियो, त्यतिबेला ।

०६५ मा मात्र हैन, गत साउन १९ गते मात्र पश्चिम तटबन्ध भत्काएर उदयपुर र सुनसरीको गाउँ छिर्‍यो । करिब २ हजार ५ सय परिवार विस्थापित भएका छन् अहिले । धेरै पीडितहरू अझै पनि पालमुनि बसिरहेका छन् भने केही स्थानीयहरू अझै जोखिम मोलेर कोसी किनारकै घरमा बस्दै आएका छन् ।

जोखिम मोलेरै बस्दै आएकामध्येका एक हुन्, जयप्रकाश यादव । यादवको घर कोसी पश्चिम किनारको चिलिया टप्पुमा पर्छ । उनको घरको ५० मिटरको दूरीबाट कोसीको मुख्य भँगालो अहिले बगिरहेको छ । तीन वर्षअगाडिसम्म उन्नको घरबाट करिब २ किमी पर थियो कोसी । तर, अहिले घरको आँगनछेउबाटै कोसी उर्लंदै बग्छ ।

घरछेउ कोसी आएपछि बर्खामा यादव त्यति सुत्दैनन् । पानी परेको बेला त यादवको ड्युटी कोसी रुङ्ने हुन्छ । कोसी उर्लेर घरै बगाऊला कि भन्ने त्रासमा हुन्छन् यादव । ‘बर्खामा म त्यति घरमा सुत्दिनँ सर । ऊ बाहिरकै खाट रातभर हुन्छु प्राय: । बुढी र छोराछोरीलाई सुत्न लगाएर म बाहिरै बस्ने गरेको छु,’ यादवले भने ।

यादव दम्पति ।

यादवको अहिले नै उठिबास भने लागेको छैन । तर, छेवैमा रहेको कोसीले घर कहिले आफ्नो बनाउँछ पत्तो छैन । डुम्रीबोटे क्षेत्रबाट कोसी फुटेर घरमा पानी पसेपछि विस्थापित भए होमबहादुर मगर । दुई छोरी र एक छोरा बोकेर मगर दम्पती नगरपालिकाले व्यवस्था गरेको स्कुलमा गएर बसे । नगरपालिकाले खानेबस्ने राम्रै सुविधा दिएको थियो ।

कोसीमा जलसतह घटेपछि मगरको घर उकासिन थाल्यो । नगरपालिकाले वैकल्पिक वासस्थान भने दिन नसक्ने बताएपछि अहिले उनीहरू त्यही कोसी पसेको घरमा फर्किएका छन् । पानी सुकेपछि मगर परिवारसहित अन्य परिवारहरू पनि आफ्नै घर फर्किए । तर, त्यो घरमा कहिलेसम्म बस्ने हुन्, टुङ्गो छैन ।

‘अहिले पानी घटेर घरैमा आएका छौँ सर,’ मगरले शिलापत्रसँग भने, ‘फेरि कोसी आयो भने कता जाने भन्ने त सोचेकै छैन । जाने ठाउँ पनि कहाँ छ र ? अहिले चैँ बस्न हुन्छ कि भनेर घरमै आइयो ।’

०००

यादव र मगरलगायत कोसीका पश्चिमी तटमा रहेका अधिकांश स्थानीयहरूलाई कोसी पस्ने डर अझै छ । हुन पनि कोसीको धार निरन्तर पश्चिमतर्फ बढ्न थालेपछि यहाँका स्थानीयहरू जोखिममा छन् । तर, त्यही कोसीको अर्को किनार भने शकुनमा छ । पश्चिमतिर कोसीले ताण्डव मच्चाइरहँदा पूर्वी किनारमा भने कोसी शान्त छ ।

शान्त यो अर्थमा कि कोसी आफ्नै लयमा छ पूर्वी किनारमा । उर्लंदो बाढी पूर्वी किनारतिर नभएको भने हैन । पश्चिमी किनारका स्थानीयहरूको घरबास उठाइदिने स्थिति भएकाले कोसीले अहिले पश्चिम भागमा दु:ख छोड्दै हिँड्दै छ । तर, पूर्वी किनारमा भने कोसीले खुसी बगाउँदै ल्याउँछ । अर्थात् बाढीमा बगेर आएका काठपात पूर्वी किनारका बासिन्दाका लागि खुसी हो । बर्खाको उर्लंदो भेलमा कोसीसँग पौँठेजोरी खेल्दै काठपात निकालेर स्थानीयहरूले जीविका चलाउँदै आएका छन् ।

photo 21660816169.jpg

त्यही पौँठेजोरी खेल्दै दाउरा निकाल्नेमध्येका एक हुन् अञ्जन कविरथ । उमेरले १७ टेक्दै गरेका अञ्जन बाढीको सङ्केत पाउनेबित्तिकै कोसीतिर दौडन्छन् । कोसीको पूर्वी तटबन्धछेउमा रहेको राजावासमा उनको घर छ । बर्खाको समयमा ठूलो पानी पर्नेबित्तिकै खुसी हुन्छन् उनी । हातमा बाँसको टाँगो बोकेर कोसी पुग्ने अञ्जन कोसीले बगाउँदै ल्याएको दाउरा तानेर घरमा खर्च दिन्छन् ।

दिनमा कतिको दाउरा निस्किन्छ, यकिन भने हुँदैन । ‘पहाडमा ठूलो पानी पर्‍यो र पहिरो गयो भने त हो कोसीमा दाउरा आउने,’ अञ्जनले भने, ‘कहिले एक घण्टामै १ हजारसम्मको दाउरा पनि निस्किन्छ । कहिले दिनभरिमा ५ सयको पनि निस्किँदैन ।’

बाल्ने दाउरा त छँदैछ । बेलाबेला रुख नै पनि बगाएर ल्याउँछ कोसीले । धेरैजसो किनारभन्दा बीच भागबाट ठूला काठहरू बगाउँछ । तर, कहिलेकाहीँ ठूला रुखहरू किनारनजिकबाट बग्दै आउँछन् । अलि ठूलो चिरानी हुने किसिमको रुख देखे भने अञ्जन कोसीमा हामफाल्न पनि पछि पर्दैनन् ।

photo 31660816233.jpg

‘लकडी (ठूलो काठ) हरू कहिलेकाहीँ मात्र भेटिन्छ । त्यसलाई चाहिँ टाँगाले तानेर हुँदैन । जम्प (हामफाल्नु) हान्नैपर्छ । त्यसरी निकाल्न पाइयो भने त १० हजारसम्म मजाले कमाइन्छ,’ उनी भन्छन् ।

पौडिएर दाउरा निकाल्ने अञ्जन मात्र छैनन् कोसीको पूर्वी किनारमा । डुङ्गा नै प्रयोग गरेर दाउरा निकालेर जीविकोपार्जन गर्नेको संख्या पनि निकै छ यस क्षेत्रमा । बराह क्षेत्र– ९ का प्रकाश मण्डल स्थानीय साथीहरूसहित दाउरा खोज्न डुङ्गामा कोसीमा निस्किन्छन् । पौडीमा निपूण हुन्छन् डुङ्गामा दाउरा खोज्न जानेहरू । एउटा डुङ्गामा आठ जनासम्मको टोली दाउराकै खोजीमा कोसी चहार्छन् ।

photo 41660816314.jpg

ठूला किसिमका लकडी अर्थात् फर्निचर बन्न सक्ने काठहरू खोज्न कोसीको बीच भँगालोसम्म पुग्छ मण्डलको टोली । ठूला रुखहरू बग्दै गरेको भेटिए दिनमै ५० हजारसम्म बिक्री गरेको अनुभव टोलीमा रहेका अर्का सदस्य रामु मण्डलको छ । ‘कोसीमा अलि ठूलो बाढी आएको बेला राम्राराम्रा लकडीहरू भेटिन्छन् । आस पनि हुन्छ,’ मण्डल भन्छन्, ‘राम्रो भेटियो भने ५० हजारसम्म कमाइ हुन्छ, तर गएका सबैमा त्यो पैसा भाग लगाउनुपर्छ ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, भदौ २, २०७९ १०:१३