पाेखरेली वैज्ञानिककाे आविष्कार- कोइरालाज डब्बल इफेक्ट

A+ A A-

सन् २०१६ को कुरा हो । ३७ वर्षीय वैज्ञानिक डा. निरञ्जन कोइराला जैविक-रसायनशास्त्रमा विद्यावारिधि गर्दै थिए । दक्षिण कोरियाको सनमुन युनिभर्सिटीमा विद्यावारिधि गर्दै गरेका कोइरालाले खोजबिनका क्रममा औषधि विज्ञानमा अनौठो आविष्कार गरे ।

‘कुनै पनि प्राकृतिक वस्तु या औषधिलाई मिथाइलेसन र ग्लाइकोसाइलेसन प्रक्रियामा लैजाने हो भने यसले औषधिको आयु बढाउँछ । अर्थात् प्राकृतिक औषधिको घुलन शक्ति, स्थिरता र जैविक गुण यसले बढाउँछ’, कोइरालाले पत्ता लगाए ।

जुन विधिलाई आज संसारभर वैज्ञानिकहरूले ‘कोइरालाज डब्बल इफेक्ट’ नामले चिन्छन् ।

उक्त कामको डाक्टर कोइरालाले कोरियन इन्टेलेक्चुअल प्याटेन्ट अफिस (केआईपीओ) मा चारवटा ‘प्याटेन्ट’समेत दर्ता गराउन सफल भएका थिए । फलस्वरूप उनलाई सनमुन युनिभर्सिटीले इन्टरनेसनल स्टुडेन्ट अवार्डले सम्मानित गरेको थियो । नेपाल सरकारद्वारा युवा विज्ञान तथा प्रविधि पुरस्कार, बायोकेमिस्ट्रीमा योगदान गरेबापत भारतबाट युवा वैज्ञानिक पुरस्कारसमेत उनले हात पारे ।

अचेल डा. कोइराला गण्डकी प्रदेश विज्ञान तथा प्रविधि प्रतिष्ठान, पोखरामा अनुसन्धान वैज्ञानिक तथा प्रवक्ताको रूपमा कार्यरत छन् । साथै काठमाडाैंको नोबेल कलेजको जैविक रसायन विभागीय प्रमुखका रूपमा पनि उनी काम गरिरहेका छन् । काेइराला बायोटेक्नोलोजी सोसाइटी अफ नेपाल (बीएसएन) का आजीवन सदस्य, फाइटोकेमिकल सोसाइटी अफ एसिया (पीएसए) को सदस्यसँगै इन्टरनेसनल एसाेसियसन् अफ डाइटिक न्यूट्रिसन (आईएडीएनएस) नेपालका निरीक्षक पनि हुन् । हाल उनले नेपालका विभिन्न विश्वविद्यालयमा स्नातक, स्नातकोत्तरका विद्यार्थीहरूलाई थेसिस सुपरभाइजर गर्दै आएका छन् ।

यति मात्रै होइन, देशविदेशका अनगिन्ती जर्नलमा उनी सम्पादकको रूपमा पनि काम गर्छन् ।

चार प्याटेन्ट, १४०० भन्दा बढी ‘साइटेसन’, पाँचवटा किताबी अध्याय, पचासभन्दा बढी जर्नल आर्टिकल, अन्तर्राष्ट्रिय ख्यातिप्राप्त जर्नलहरू प्रकाशित गरेका डा. कोइरालाको प्राज्ञिक प्राप्तिले वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा लेखनमा इँटा थपिदिएको छ ।

सन् २०१७ मा उनले अर्को इँटा थपे । जब उनले गैरनाफामूलक अनुसन्धान संस्था डा. कोइराला रिसर्च इन्स्टिच्युट फर बायोटेक्नोलोजी एण्ड बायोडाइभर्सिटी (डा. KRIBB) स्थापना गरे । सो संस्थामार्फत जडीबुटीहरूमा गरेको अनुसन्धान प्रतिष्ठित अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलहरूमा प्रकाशित भएका छन् । उनको बीसभन्दा बढी देशका वैज्ञानिक तथा प्राध्यापकहरूसँग सहकार्य भइसकेको छ । उक्त संस्थाले स्वदेश तथा विदेशमा अनुसन्धान गर्न इच्छुक विद्यार्थीहरूलाई राम्रो प्लेटफर्म उपलब्ध गराउँदै आएको छ ।

सन् २०१८ मा उनी ‘पोस्ट डक्टरल’ गर्न मेक्सीको गए । त्यस्तै, सन् २०१९/२० मा पुनः पोस्ट डक्टरल यूएम मकाओ ट्यालेन्ट प्रोग्रामअन्तर्गत ‘इन्भारोमेन्टल बायोटेक्नोलोजी ल्याबोरेटरी’मा एनारोबिक कोडिजेसनमार्फत बायोग्यास उत्पादनको वृद्धिसँग सम्बन्धित अनुसन्धान गरे । यद्यपि कोभिड-१९ को प्रभावका कारण उनी बीचमै नेपाल फर्कन बाध्य भए ।

अनुसन्धानमा गहिरो रुचि राख्ने कोइरालाजस्ता वैज्ञानिक आज देशको आवश्यकता रहेकाे त्रिभुवन विश्वविद्यालय केन्द्रीय रसायनशास्त्र विभागका प्रा.डा. मोतिलाल शर्मा बताउँछन् । ‘जुन देशले नयाँ प्रतिभाहरूलाई स्थान दिँदैन, त्यो देशको कुनै भविष्य हुँदैन’, शर्मा भन्छन्, 'कोइरालाजस्ता प्रतिभाशाली व्यक्तिलाई देशले मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ ।'

डा. कोइराला सानै उमेरदेखि अनुसन्धानमा रुचि राख्थे । उनी बाल्यकालदेखि नै जिज्ञासु थिए । यतिसम्म कि, भैँसीको थुनमा ठूलाे प्वाल पार्दा धेरै दूध आउँछ कि भन्ने लागेर उनी थुनमा ठूलो प्वाल पार्नेसम्मको उट्पट्याङ सोच्थे ।

तर अचम्मको कुरा, हिजोआज अनुसन्धान, लेखरचनामा डुबिरहने कोइराला सानो छँदा भने पढाइमा फिटिक्कै रुचि राख्दैनथे । चार वर्षको हुँदा उनी स्कुल जान नमानेर बाइकबाट हाम पनि फालेका थिए । तर कक्षा ८ देखि भने उनको पढाइमा क्रमिक सुधार आयो । २०५८ सालमा उनले विशिष्ट श्रेणीमा एसएलसी पास गरे ।

डा. कोइराला वैज्ञानिक माइकल फराडे र लुइस पास्चर फर्मेन्टेसन, भ्याक्सिन अनि थ्योरी अफ बायोजेनेसिसबाट निक्कै प्रभावित थिए ।

थाहा छैन, जिज्ञासाको गोरेटोमा हिँड्दाहिँड्दै कति जिज्ञासुहरू ‘निरञ्जन कोइराला’ हुन सक्लान् ?

कोइरालाजस्ता पात्रहरूमाथि सरकारले कतिञ्जेल बहानाबाजी गर्ला ? गरिरहला ? कोइरालाजस्ता पात्रहरूले बगाएको पसिनाका नहरहरूले धेरैका आशाहरू फस्टाउन सक्छन् । याे अनुसन्धन क्षेत्रमा फैलिन सक्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन २८, २०७९ ०७:२५