कविताको शक्ति देखेर ‘जिल खाइरहेकी एक्काइसौँ शताब्दी’

A+ A A-

शान्ति प्रियबन्दनाको कवितासंग्रह ‘जिल खाइरहेकी एक्काईसौँ शताब्दी’ अचानक हात पर्‍यो । राजधानीदेखि धेरै पर रहेको कोहलपुरमा हत्तपत्त बजारमा आएका सबै पुस्तक पाउन गाह्रै हुन्छ । सल्यानका शिक्षक मित्र वीरेन्द्र शाहीका लागि काठमाडौंबाट कोही मित्रले पुस्तकको पोको मेरो बसेरामा ल्याएर छोडिदिनुभएको थियो ।

‘यो वीरेन्द्र शाहीको नासो हो, आएपछि दिनुहोला’, मैले हस् भन्दै पोको समाएको थिएँ । स्वाभाविक हो, पुस्तकको पोकोभित्र कुनकुन पुस्तक होलान् भन्ने उत्कट चाहनाले मैले त्यसलाई नखोली बस्न सकिनँ । त्यसै पोकोमा थियो यो पुस्तक– जिल खाइरहेकी एक्काईसौँ शताब्दी ।

पुस्तकको चर्चा सामाजिक सञ्जालमा नियालिरहेको थिएँ । पुस्तक नै हात परेपछि सरसर्ती पुस्तक पढिसिध्याएँ ।

संग्रहको शीर्षकबाटै खिचिएँ म । जिल खाइरहेकी एक्काईसौँ शताब्दी शीर्षक मलाई एकदमै ‘युनिक’ लाग्यो । एक्काईसौँ शताब्दी अर्थात् हामी बाँचिरहेको समय । विज्ञानको चरम विकास भएको युग । विज्ञानले हाम्रो सोच्ने शैली फेरिदिएको छ । जिउने शैली फेरिदिएको छ । कल्पनाभन्दा धेरै माथि उठेर विज्ञानले पृथ्वीको काया फेरिदिएको छ ।

तर, वास्तवमा जिल एक्काइसौँ शताब्दी खाइरहेछ या हामी ? कविताले सोचमग्न बनाउँछ ।

चराले खसेको
प्वाँख कहिल्यै पछ्याउँदैन
उसले त आकाश पो हेर्ने गर्छ
तिमी पनि चरा बन
र आकाश चहार, छोरी ।
(आमाः मेरो विश्वविद्यालय–२१)

एउटी आमाले छोरीलाई अर्ती दिइरहेकी छन् । हिजो समय अर्कै थियो । छोरीलाई सहनुपर्छ भनिन्थ्यो । आजका आमाहरू छोरीलाई कस्तो सल्लाहसुझाव दिनुपर्छ भन्नेमा आफैँ सचेत छन् । मकवानपुर हेटौँडाकी कवयित्री शान्ति प्रियबन्दनाले सचेत ‘समय’ कवितामा उतारेकी छन् ।

उनका कविताहरू निकै माझिएका छन् । कविताहरू झिल्कोजस्तै मानिसको चेतनामा प्रवेश गर्छन् । ती हृदयका कुनाकुना पुग्छन् र पाठकलाई अनौठो शान्ति र तृप्ति महसुस गराउँछन् । निबन्धकारको छवि बनाएकी शान्तिको ‘जिल खाइरहेकी एक्काईसौँ शताब्दी’ पहिलो कविता कृति भईकन पनि अब्बल छ ।

उनले कविताबाटै कथा सुनाएकी छन् । कविताबाटै समाज बदल्ने सूत्र भन्दै गरेकी हुन्छिन् ।

कवयित्री शान्ति प्रियबन्दनाको एउटा कविता छ, जुन पढ्दा हरकोहीले आफ्नै हृदयको गहिराइमा दबेर बसेको बाल्यकाल भेट्छ ?

एउटा डोब देखाउँदै सानेले भन्यो–
'यो मदनको जुत्ताको डोब हुनुपर्छ
त्यसको बाबा भरखर विदेशबाट आएका छन् ।'

अर्को डोब देखाउँदै भन्यो–
'यो निरजको जुत्ताको डोब हुनुपर्छ
एक वर्ष भयो त्यसले जुत्ता किनेको ।'

(नाम – वतन नखुलेको डोब, पेज–२३)

जीवनमा कहिले अभावका गोरेटाहरू आउँछन् । कहिले अतृप्तिका अनिद्रा रातसँग बास बसेर जान्छन् । कहिले अवहेलनाका अनेकन रङहरू देखिन्छन् । कवितामा भएका हरफहरूले खाटा बसेका घाउका पत्रहरूलाई मीठो दुखाइमा बल्झाउँछन् पनि ।

कवयित्री कोमल कविता कोर्छिन् र कठोर हुङ्कार ओकल्न पनि पछि पर्दिनन् । यस्तो लाग्छ, उनी प्रत्येक कवितामा विद्रोह बोल्छिन् । कविताले समाजमा अन्यायका बिरुद्धमा चेतनाको बीज विस्तार पनि गर्ने जमर्को गरेको छ ।

यो पक्षपाती घामविरुद्ध
अर्को एउटा नयाँ घाम
आविष्कार नगरी भा’छैन ।

(पक्षपाती घाम –पेज ३०)

कविताले मानिसभित्रको क्रोध, करुणा, दया, प्रेमलाई पटकपटक सतहमा ल्याइदिन्छ । जस्तासुकै अप्ठ्याराहरू पनि लुकाएर जिन्दगीको गाडा हाँकिरहेका सबाल्टर्न पात्रका कथा कवितामा अटाएका छन् । कोही सपना देखाउँदै आउँछन् बस्तीमा । कोही राहत बाँड्दै आइपुग्छन् दैलामा । मानिसहरू पत्याइदिन्छन् उनीहरूलाई र सामेल हुन्छन् नक्कली मार्गचित्रमा । जब थाहा पाउँछन्, उनीहरूलाई त सिर्फ मोहरा बनाइएको थियो । अनि उब्जिन्छ उनीहरूमा रोष उत्पन्न हुन्छ ।

सरदार, क्रान्ति कहाँ पुग्यो ?
सिंहदरबारमा ?
संसद्‌भवनमा ?
नवधनाढ्यहरूको महलमा ?
(जवाफपाऊँ, सरदार !, ज –३०)

हामी बाँचिरहेको समाज कता जाँदैछ ? हाम्रो संवेदनशीलता किन मर्दैछ ? उनी कवितामार्फत प्रश्न गर्छिन् । मानिस यतिविधि किन ब्यस्त छ ? घाटमा मलामी बन्न जान्छौँ हामी, लास जलुञ्जेल पर्खिने धैर्यता छैन हामीसँग । बाँचुञ्जेल कोही अपमान, तिरस्कार, अभाव र गरिबीले मरेको जान्दाजान्दै भेटी बोकेर सान्त्वना दिन हामी उसको घर पुग्छौँ र सोध्छौँ के कारणले मृत्यु भएको रहेछ ?

कति चोटिलो व्यङ्ग्य ! उनी कवितामार्फत व्यङ्ग्य गर्छिन् । कवयित्री समाजको ढोँगी चरित्रको धज्जी उडाउँछिन् ।

शहर ठाउँको नाम मात्र हो ?
भिडभाडको नाम मात्र हो ?

झुट, धोका र बेइमानीको
सुकिलो बस्ती मात्र हो ?

(शहर एक सवाल –पेज ४६)

कविताले एक झिल्को देखाउने काम गर्छ । अनुभूतिको गहिराइमा गोता लगाउन मद्दत पुर्‍याउँछ कविताले ।

म ठान्थेँ–
आमा उठेपछि मात्रै
धर्तीमा बिहान हुन्छ ।
(कुन माटोले बन्छन् आमाहरू – पेज ७२)

उनी प्रकृतिको नियमितताको प्रशंसा गर्छिन् । चम्किरहेका तारा, उदाउँदो घाम, सरसराउँदो हावा सुसाइरहेको नदी, दर्किइरहेको पानी, तप्किइरहेको बलेसीको प्रशंसा गर्छिन् ।

उनका कवितामा जीवनका सबै रङहरू छन् । जीवनका सबै प्रहरहरू छन् ।

कविता एउटा यस्तो विधा हो, जसले अनुभूतिहरूलाई नदीको प्रबल धारजस्तै विचारको बाटो दिन्छ । कवयित्री शान्तl प्रियबन्दनाका अधिकांश कविताले प्रगतिशील चेतना बोकेको देखिन्छ । उनले मानवताको वकालत गरेकी छन् । लैंगिक विभेदका मुद्दा उठाएकी छन् । नारीमाथि हुने गरेका सबैखाले शोषणहरूका विरुद्धमा उनले बुलन्द आवाज ओकलेकी छन् ।

राँको बन्छु म अब
दनदनाउँछु
पस्छु त्यहाँ त्यहाँ
जहाँ जहाँ छन्
पुरातन
जीर्ण
संस्कारका जङ्गलहरू ।
(राँको – पेज ९७)

समाज जति आधुनिक हुँदै गएको छ, झन्‌झन् किन साँघुरिँदै छ ? विज्ञान र प्रविधिले यत्तिका आविष्कारहरू गरेको छ, र पनि मानिसको जीवन किन सकसपूर्ण बन्दै गएको छ ? पुराना ढर्राहरू नयाँ अवतारमा दिनदिनै किन संस्थागत हुँदैछन् ? उनी समाजसँग, सत्तासँग प्रश्न गर्छिन् ।

एक्काईसौँ शताब्दी
मेरो गाउँ देखेर जिल खान्छ

मेरो गाउँ
एक्काईसौँ शताब्दी देखेर जिल खान्छ

म
दुवैलाई हेरेर जिल खान्छु ।
(जिल खुवाउने गाउँ – पेज १०८)

शान्तिका कविता सरल भएर पनि मन छुने खालका छन् । शब्दको जटिलता कतै छैन । दर्शन थोपरिएको छैन । कवितामा इतिहास छ, वर्तमान पनि छ । दुःखका पहाड छन् । परदेशका पीडा छन् । गाउँका सौन्दर्य छन् । शहरका उकुसमुकुस पनि छन् ।

कविताले उज्यालोको वकालत गरेको छ । प्रेमको पक्षमा बोलेको छ । समग्रमा जीवनको पक्षमा उभिएको छ कविता ।

कविताको कसीमा सबै कविता सपाङ्ग छन् । सबल छन् । कविता, कविताको परिभाषा जस्तै सुन्दर र आत्मीय छन् ।

शान्ति प्रियबन्दनाले कवितामार्फत आफ्ना मनोभावलाई सुन्दर निकास दिएकी छन् । सङ्ग्रहमा खोट लगाउने ठाउँ नै छैन त म भन्दिनँ । 'जिल खाइरहेको एक्काईसौँ शताब्दी’ एउटा अब्बल कविता कृति हो भन्दा अतिशयोक्ति ठानिने छैन ।

आजको समयको शक्तिशाली कवितासङ्ग्रह हो यो । यी कविताहरूले समकालीन समयलाई मात्रै होइन, आउने दर्शकहरूलाई पनि प्रतिनिधित्व गर्ने ल्याकत राख्छ । सुन्दर लेआउट, छपाइ र सेटिङले किताबलाई पनि कविताजस्तै सुन्दर बनाइदिएको छ ।

पुस्तक: जिल खाइरहेकी एक्काइसौँ शताब्दी
लेखक: शान्ति प्रियबन्दना
विधा: कविता
प्रकाशक: रत्न पुस्तक भण्डार
पृष्ठ: ११३
मूल्य: ३००/–

प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन २८, २०७९ १३:००