ऋण तिर्न नसकेपछि धमाधम बन्द हुँदै साना व्यवसाय, आत्महत्यादेखि मानसिक समस्या झेल्दै व्यवसायी

ऋण तिर्न नसकेपछि धमाधम बन्द हुँदै साना व्यवसाय, आत्महत्यादेखि मानसिक समस्या झेल्दै व्यवसायी

A+ A A-

बैंकको ऋण लिएर व्यवसाय सञ्चालन गरेका मध्यपुर ठिमीका किराना व्यवसायी सुदीप अधिकारी २०७७ भदौमा परिवारसहित घरमै मृत भेटिए । प्रहरीले अनुसन्धान गर्दै जाँदा बैंकको ऋणले अधिकारी मानसिक तनावमा रहेको फेला पार्‍याे ।

प्रहरीका अनुसार सुदीपले व्यवसाय बढाउने नाममा कृषि विकास बैंकबाट २३ लाख ८५ हजार रुपैयाँ ऋण लिएका थिए । तर, व्यवसायबाट ऋण चुक्ता गर्न सकेनन् । ऋण नतिरेपछि बैंकले उनी रहेको मध्यपुर ठिमीस्थित निकोशेराको घर लिलाम हुने अवस्थामा पुग्यो । बैंकको ऋण व्यवसायबाट नउठेपछि मानसिक तनावमा रहेका उनले परिवारको हत्या मात्रै गरेनन्, आफूले समेत आत्महत्या गरे ।

यस्तै, व्यवसायकै कारण मानसिक तनाव झेलिरहेका छन् सिरहाका घनश्याम चौधरी पनि । कोटेश्वर चोकमा चलिरहेको सारथि सप्लायर्सका सञ्चालक चौधरीले पनि वाणिज्य बैंकबाट २०७५ मंसिर ३ गते १४ लाख रुपैयाँ ऋण लिएका थिए । व्यवसाय बढाउने योजनाअनुरुप ऋण लिए पनि व्यवसाय सञ्चालनसमेत गर्न सकेनन् । व्यवसाय विस्तार गर्न भनेर लिएको ऋणले बन्द व्यवसायकै भाडा तिर्दै बस्नुपर्‍याे ।

कारण २०७५ चैतबाट लकडाउन सुरु भएर करिब २ वर्षसम्म सहज रूपमा व्यवसाय सञ्चालन हुन सकेन । यो अवधिमा बन्द व्यवसायको भाडा नै १९ लाख पुग्यो । भाडा र बैंकको ब्याज बढ्दै गएपछि उनले व्यवसाय नै बेचेर ऋण चुक्ता गर्नुपरेको गुनासो गरे । उनी भन्छन्, ‘हामीले सरकारले दिएको सहुलियत पाउन पनि सकनौँ । बैंकको ब्याज बढेको बढ्यै भएपछि कम्पनी नै बेचेर ऋण तिरेँ ।’

अधिकारी र चौधरी त प्रतिनिधि पात्र मात्रै हुन् । समाजमा व्यवसायमा डुबेर आत्महत्याको बाटो समाएका देखि व्यवसायबाटै पलायन भएका व्यवसायीको संख्या धेरै छ । जसमा अधिकांश व्यवसायी बैंकको ऋणमा डुबेका देखिन्छन् । ऋणमा डुबेर लिलामीको अवस्थामा पुगेका व्यवसायीहरूको संख्या झण्डै २० हजार भन्दा धेरै भएको कर्जा सूचना केन्द्रको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

केन्द्रका अनुसार चालु आर्थिक वर्षको वैशाख महिनादेखि १३ साउनसम्ममा मात्रै २ हजार १ सय १० वटा व्यवसाय तथा उद्योग ऋण नतिरेर कालो सूचीमा परिसकेका हुन् ।

कर्जा सूचना केन्द्रका सीईओ अनल आचार्य खराब ऋणीमा पर्नेमा साना तथा मझौला उद्योग व्यवसायी धेरै रहेको बताउँछन् । तथ्यांकमा हेर्ने हो भने पनि २०७७/०७८ को तुलनामा गत आर्थिक वर्षमा यस्तो संख्या दुई गुणाले बढेको छ । गत आर्थिक वर्षको तीन महिना १३ दिनमा नै २१ सय व्यवसाय कालो सूचीमा थप भएका हुन् । तथ्यांकलाई केलाउने हो भने पछिल्लो समय हरेक एक दिनमा १० भन्दा बढीको संख्यामा व्यवसायीहरू कालो सूचीमा पर्ने गरेका छन् । केन्द्रका सीईओ अनलचन्द्र अधिकारी समयमै ऋण चुक्ता नगर्दा बैंक तथा वित्तीय सस्थाहरूले ऋण असुल्न कालोसूचीमा पठाउने गरेको बताउँछन् ।

घरेल तथा साना उद्योग विभागका अनुसार हालसम्म २ लाख ४० हजारवटा साना तथा मझौला व्यवसाय दर्ता भएका छन् । राष्ट्रिय व्यवसायी महासंघका निवर्तमान अध्यक्ष नरेश कटुवाल कुल दर्ता भएका व्यवसायमा ६० प्रतिशत व्यवसाय बन्द भइसकेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘कोभिडमा व्यवसाय बन्द गर्नुपर्दा र बैंकको ऋणले थिचिएर पनि ६० प्रतिशत साना व्यवसाय सञ्चालनमा आउन सकेका छैनन् ।’

यसरी धमाधम साना तथा मझौला व्यवसायहरूले ऋण नतिर्नुमा अहिले बजारमा देखिएको तरलता समस्या पनि कारक भएको मान्छन् पूर्व बैंकर तथा विश्लेषक अनलराज भट्टराई । उनी भन्छन्,‘पैसाको चक्रिय कारोबार घटेको छ । बैंकहरूमा पैसाको अभाव हुँदा व्यवसायीले न त व्यवसाय बढाउन पाएका छन् न बैंकबाट ऋण निकाल्न नै । यसले ब्याज समेत चुक्ता नगर्ने ऋणिको संख्या बढाएको देखिन्छ ।’

त्यसो त पैसा अभाव भएको कारण देखाउँदै बैंकहरू धमाधम ऋणिहरूबाट लिएको धितो लिलामी गर्न लागिपरिरहेका छन् । निर्वतमान अध्यक्ष कटुवालले महासंघमा यसरी लिलामी भएको गुनासो बोकेर आउने व्यवसायी बढेको बताए । ‘बैंकहरूले धमाधम लिलाम गर्ने र दुई तिन महिना ब्याज नतिर्दै लिलाम गर्ने धम्की दिएपछि व्यवसायीहरू आत्तिन थालेका छन् । यसले भोलिका दिनमा थप व्यवसायहरू बन्द नहोलान् भन्न सकिँदैन’, उनले भने ।

तयारी पोशाक व्यवसाय संघका अध्यक्ष चण्डिप्रसाद अर्याल कोरोना संक्रमणले २ वर्षसम्म देश लकडाउनमा जाँदा अधिकांश साना व्यवसाय धराशायी बनेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘लामो समयसम्म व्यवसाय बन्द गरेर भाडा मात्रै तिरिरहेका साना व्यवसायीलाई बैंककाे ऋण नै गलाको पासो बनेको छ । सरकारले दिएको सहुलियत पनि सहज नपाउने र ऋण पनि तिर्न नसक्ने भएर अधिकांश व्यवसाय बन्द भएका छन् ।’

सहुलियतमा पहुँचवालाकै पहुँच

तयारी पोशाक व्यवसाय महासंघका अध्यक्ष आचार्य सरकारले कोभिड संक्रमणबाट प्रभावित साना तथा मझौला उद्योगलाई सहुलियतपूर्ण कर्जा कार्यक्रम ल्याए पनि प्रभावकारी नभएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘सहुलियतपूर्ण कर्जामा पनि राजनीति देखियो । असली उद्योगी व्यवसायीहरूले कर्जा पाएनन् ।’

राष्ट्रिय व्यवसायी महासंघका निर्वतमान अध्यक्ष कटुवाल पनि पहुँचका आधारमा गैर व्यवसायीहरूले नक्कली व्यवसाय खडा गरेर सरकारले दिएको सहुलियपूर्ण कर्जा लिँदा साना व्यवसायी मर्कामा परेको गुनासो गरे । भन्छन्, ‘असली व्यवसायीले सहुलियत ऋण पाएकै छैनन् । अनि यस्तो ऋण नपाएपछि बैंकको ब्याज कसरी तिर्ने ?’

कोरोना संक्रमणलगत्तै भएको लकडाउनले व्यवसायमा क्षति पुगेको भन्दै नेपाल सरकारले पुनर्कर्जा र सहुलियतपूर्ण कर्जाको व्यवस्था गरेको थियो । गत आर्थिक वर्षमा बैंकहरूबाट लघु, घरेलु, साना तथा मझौला उद्यम/व्यवसाय र उत्पादनशील क्षेत्रका नाममा २४ हजार ३ सय ५ ऋणीहरूले पुनर्कर्जा पाएको राष्ट्र बैंकको तथ्यांक छ । अर्थात् १ वर्षमा १ खर्ब १५ अर्ब ६८ करोड पुनर्कर्जा स्वीकृत भएको देखिन्छ ।

सहुलियतपूर्ण कर्जामा पछिल्लो १ वर्षमा १ लाख ४७ हजार १४७ ऋणिलाई २ खर्ब १५ अर्ब ९१ करोड कर्जा वितरण गरेको राष्ट्र बैंकको तथ्यांक छ । यसर्थ लगानी पर्याप्त भए पनि असल व्यवसायीहरूमा नपुगी पहुँचका अधारमा नक्कली व्यवसायी बनेर सहुलियतपूर्ण ऋणको फाइदा उठाएको व्यवसायीको गुनासो छ ।

कागजमा मात्रै व्यवसाय

कर्जा सूचना केन्द्रको तथ्यांकमा एकभन्दा बढी कम्पनीहरूको नाममा एकै व्यक्तिले कर्जा लिएको भेटिन्छ । जस्तो फूलपातीदेवी कलवारको नाममा चारवटा उद्योगबाट ऋण लिएको देखिन्छ र ती चारैवटा कालो सूचीमा परेका छन् । उनले पशुपति दाल उद्योग, पशुपति काष्ठ उद्योग, पशुपति तेल उद्योग र माइती काष्ठ उद्योगको नामबाट ऋण लिएर नतिरेको देखिएको हो ।

त्यस्तै, दामोदर शर्माको नाममा पनि आर एन्ड डी इन्टरप्राइजेज, आर एन्ड डी केमिकल उद्योग, आर एन्ड डी स्टेसनरीबाट ऋण लिएर नतिरेको तथ्यांकमा उल्लेख छ । यसरी एकभन्दा बढी उद्योगहरूको नामबाट ऋण लिएर नतिर्ने अधिकांश उद्योगी व्यवसायी नक्कली रहेको मान्छन् व्यवसायी कटुवाल । भन्छन्, 'एकै व्यक्तिले कागजमा मात्रै हुने गरेर ४/५ वटासम्म व्यवसाय देखाएर ऋण लिने र तिर्न आनाकानी गर्छन् । यसले कालो सूचीमा पर्ने ऋणीहरूको संख्या बढी देखिएको हो ।’

पूर्वबैंकर तथा विश्लेषक अनलराज भट्टराई बैंकिङ प्रणालीमा देखिएको तरलता अभावले पनि यो समस्या निम्त्याएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'बजारमा क्यास फ्लो कम छ । यसअघि व्यापार व्यवसायका नाममा गएको कर्जा ठूलो मात्रामा घरजग्गा तथा शेयर बजारतिर मोडिँदा पनि त्यसको असर खराब कर्जामा परेको हो ।’

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन १७, २०७९ ११:३५