झोले गठबन्धन रहे के, गए के ?

A+ A A-

सुन्न मनै नलागी सुन्दासुन्दा सत्ता गठबन्धनको वाक्कलाग्दो चर्चाले अब त कानै खान थालिसक्यो । तैपनि शासक महलका चर्चाकारहरू थाक्ने कुनै छाँट छैन । मानौँ, गठबन्धनको चर्चा गठबन्धनकारीहरूको प्राणप्रिय भक्तिभजन हो । जसरी धर्मान्धजनहरू नित्य ‘रामनाम सत्य हो’ जप्छन्, त्यसरी नै अटुट जपिरहेछन् गठबन्धनेहरू– 'अनिवार्य गठबन्धन सत्य हो । अनिवार्य गठबन्धन सत्य हो ।’ फरक यत्ति हो, राजनीतिक महलका यी भक्तजनले वैराग्यसूचक गेरु वस्त्र धारण गरेका छैनन्, यिनले सोख र मोजसूचक विलासी वस्त्र धारण गरेका छन् ।

गठबन्धनको गोरेटोमा पाँच दलका एकएक मुखिया–मुखिनी लाइन लागेर उभिएका छन् । दलको आकारअनुसारको रोलक्रममा लाइनबद्ध छन् ती । सबैभन्दा अगाडि छ, सबैभन्दा ठूलो दल कांग्रेस, सबैभन्दा पछाडि छ सबैभन्दा सानो दल राष्ट्रिय जनमोर्चा । यी लाइनबद्ध सबैले झोला भिरेका छन्, गठबन्धनका झुत्रे झोला । दलको आकार हेरी यिनका झोलाको आकार पनि फरक छ । ठूलो, मझौला, सानो, झन् सानो र झनै सानो । यी सिद्धान्त र आदर्श, नैतिकता र इमान, त्याग र समर्पण, लाज र सरम आदि बोक्ने झोला होइनन् । यी हुन्, केवल स्वार्थ बोक्ने झोला । बृहत्तर राष्ट्रिय स्वार्थ होइन, दलगत स्वार्थ होइन, गुटगत स्वार्थ होइन, केवल व्यक्तिगत स्वार्थ बोक्ने झोला । जुन दलको शिखरमा जो छ, त्यही शिखरवासीको निहित स्वार्थ बोक्ने झोला ।

०००

यो गठबन्धन जब बन्यो, इतिहासको त्यो क्षणमा यसको अलिकता लौकिक वा सामूहिक अर्थ थियो, यसको अलिकता सार्वजनिक मूल्य थियो । सत्ता ओली प्रवृत्तिद्वारा सिर्जित बेथिति, कुशासन, भ्रष्टाचार, कमिसन र नातावादको आहालमा चुर्लुम्म डुबेको थियो । विधि र व्यवस्था, संविधान र कानुन, शासकीय मर्यादा र अनुशासनको गर्धनमाथि ओली प्रवृत्तिको विषाक्त तरबार झुण्डिएको थियो । ओली प्रवृत्तिको चरित्र चिनाउने दुईवटा संज्ञा थिए । यो प्रवृत्तिलाई कोही भन्थे ‘भष्मासुर’, कोही भन्थे ‘धुन्धुकारी’ । ओली प्रवृत्तिलाई जसले जुन संज्ञाले पुकारे पनि त्यसको अर्थ थियो– उपद्र्याहा, छाडा, अहंकारी, विनाशकारी, सर्वनाशक तसर्थ यथाशीघ्र त्याज्य ।

सर्वनाशक ओली प्रवृत्तिविरुद्ध आवाज उठ्यो । आवाज दलहरूभित्र पनि उठ्यो, दलहरूबाहिर पनि । आवाज सञ्चारमा पनि उठ्यो, सडकमा पनि । विरोधको आवाजमा दुर्दम दम भर्न समाजका अनेक अङ्ग जुरमुराए । र, बृहत् नागरिक आन्दोलन पनि ओली प्रवृत्तितर्फ चोर औँलो ताकेर उत्रियो सडकमा । सडकमा उत्रिएका बौद्धिकहरूको लाममा बुढोन्मुख देह बोकेर म पनि हाजिर भएँ ।

गठबन्धनको तेस्रो झोलाधारी हो– केही एकीकृत नभएको र हुने किञ्चित् लक्षण नभएको ‘एकीकृत समाजवादी’ । यो झुण्डका झोलाधारी शीर्ष पुरुष हुन्– माधवकुमार नेपाल । यो झोले झुण्डका आफ्नै दुःख छन्, यसका आफ्नै मर्का छन्, यसका आफ्नै गनगन छन् ।

ओली प्रवृत्तिको चौतर्फी विरोधको हुङ्कारले धरती हल्लियो, आकाश थर्कियो । र, सर्वोच्च अदालतले एमालेका खड्गप्रसाद शर्मा ओलीलाई सत्ताको गद्दाबाट धुलोमा खसाल्यो । र, खाली भएको गद्दामा कांग्रेसका शेरबहादुर देउवालाई जुरुक्क उचालेर बसायो । यहाँसम्म पाँचदलीय गठबन्धको निशाना, प्रयोजन र भूमिका ठीकै थियो । सत्ताको कार्यकारी आसनबाट धुन्धुकारीको बहिर्गमन र धुन्धुकारी विरोधीद्वारा बकाइदा सत्ताको आसन ग्रहण ।

गठबन्धन जब सत्तासीन भयो, तत्क्षण गडबडी सुरु भइहाल्यो । गडबडी अर्थात् फेरि उही ओलीप्रवृत्तिकृत बेथिति, उही कुशासन, उही भ्रष्टाचार, उही कमिसन भक्षण, उही नातावाद, उही विधि विनाश र उही नीति उपेक्षा । वास्तवमा सत्ताबाट धुन्धुकारी ओली प्रवृत्ति गयो, सत्तामा धुन्धुकारी ओली प्रवृत्ति रह्यो भनेजस्तो भयो । गठबन्धनको हंसमा ओली प्रवृत्तिको प्रेत घुस्यो र लोकलाई फेरि संघर्षको व्यर्थता महसुस भयो । आखिर सत्तामा यी यावत् दुष्कर्महरूको निरन्तरता हुनु थियो भने यी दुष्कर्महरूको सशक्त स्रष्टा ओली प्रवृत्तिलाई गद्दीच्यूत गर्नु नै किन पर्‍या थियो ?

०००

यो राजनीतिक सत्ता गठबन्धन सिद्धान्त र विचारका अनेक रङका टालाहरूले टालेको झत्तो लुगाजस्तै हो । धुन्धुकारी भनिएका ओली सरले गिज्याएजस्तै– केवल टालाटुली बाटुली मार्काको ! यो टालाटुली संग्रह न हेर्दा सुन्दर देखिन्छ, न यो टिकाउ हुन्छ । गठबन्धन शासन–सत्तामा अल्पकालीन काम चलाउ व्यवस्था हो । काम चलाउ सत्ता गठबन्धन कुरुप र अल्पायु नै भए पनि यसका केही न केही साझा तात्कालिक मूल्य र मान्यता अवश्य हुन्छन् । केवल सत्तासीन हुनु र बाँडीचुँडी खानु मात्र गठबन्धनको प्रयोजन होइन । शिक्षामा के गर्ने, के नगर्ने ? स्वास्थ्यमा के गर्ने, के नगर्ने ? रोजगारी र सुुरक्षामा के गर्ने, के नगर्ने ? कृषि र उद्योगमा के गर्ने, के नगर्ने ? कर्मचारीतन्त्रको परिचालन र उपयोगमा के गर्ने, के नगर्ने ? नियुक्ति र बढुवामा के गर्ने, के नगर्ने ? परराष्ट्र सम्बन्धमा के गर्ने, के नगर्ने ? बाह्य अनुदान र ऋणमा के लिने, के नलिने आदि इत्यादि । तर, अहिले हाम्रोमा भएको टालाटुली बाटुली गठबन्धन विचार र सिद्धान्त तथा मूल्य र मान्यतामा सर्वथा टाट पल्टिएको छ । यो गठबन्धनसँग केही छ भने केवल गठबन्धनका झोलाधारी प्रमुखहरूको निहित स्वार्थ छ । यिनको पदीय स्वार्थ । यिनको द्रव्यीय स्वार्थ । यिनको सानको स्वार्थ । यिनको सौकातको स्वार्थ । यिनको सवारीको स्वार्थ । यिनको सुरक्षाको स्वार्थ । यिनको विलासको स्वार्थ । यिनको मोजमस्तीको स्वार्थ । र, यिनको ब्रह्मलुटको स्वार्थ ।

खुकुलै काइदाले भए पनि तात्कालिक मूल्य र मान्यताका जुइनाहरूले आपसमा बाँधिएको गठबन्धनमा केही न केही आपसी विश्वास र सद्भाव पक्कै हुन्छ । तर, यो टालाटुली गठबन्धमा आपसी विश्वास र सद्भाव शून्य छ । यो गठबन्धन त खासमा आपसी अविश्वास, जालझेल र धोकामा आधारित छ । चरित्रको चुरोका कुरा गर्ने हो भने यो गठबन्धन छट्टु जुवाडेहरूको अखाडाजस्तै हो । अखाडाको प्रत्येक जुवाडेको आफ्नै दाउ हुन्छ । त्यो दाउको एक मात्र तात्पर्य हुन्छ– आफ्नो लाभ, अर्काको बुटिटाट । यो गठबन्धनको कुरा पनि यही हो । आफ्नो लाभ, अर्काको टाट ।

चुनाव आइरहेछ । चुनावको मुखमा झोलाधारी पाँच गठेहरूका तालतालका कुरा सुनिन्छ । यिनका कुराको चुरोमा लुकिबसेका छन् जालका कुरा र झेलका कुरा । पाल्सी कुरा र किर्ते कुरा । धुर्त्याइँ र बेइमानीका कुरा । अर्कालाई बिगार्ने र आफूलाई सपार्ने कुरा । पाँचमध्ये प्रत्येक झोलाधारी गठे एक मुखले भन्छ– मलाई गठबन्धन चाहिँदैन, म एक्लै लड्छु र सानदार जितको बाली उठाउँछु । लगत्तै अर्को मुखले भन्छ– नाइँ, मलाई गठबन्धन नभई हुन्न, नभई हुन्न ।

सत्ता गठबन्धनको लगामधारी लाठे दल कांग्रेसका दुई जिब्रा भन्छन्– म गठबन्धनबिनै उच्च विजय हात पार्छु, गठबन्धन नभए म अप्ठ्यारोमा पर्छु । कांग्रेसलाई डर छ, कम्निस्टहरू एक भए ऊ पहिलेजस्तै करिबन दुई–तिहाइ भिडको स्वामी बन्न सक्छ । र, आफू सत्ताको सिमान्त कुनातिर मिल्किइन्छ । त्यसैले कम्निस्टहरूलाई छक्याएर एक हुन नदिनकै लागि भए पनि कांग्रेसलाई गठबन्धन चाहिएको छ । जर्जरोन्मुख एवं अशक्तोन्मुख शेरबहादुर देउवालाई गठबन्धनको जोडबलले प्रमुख शक्ति बनेर फेरि प्रधानमन्त्री पदमा लिसोझैँ टाँसिइरहनु छ । कांग्रेसको शेखर प्रवृत्ति अलमल र ढुलमुलको दुःखमा छ । ऊ कहिले भन्छ– गठबन्धन व्यर्थ हो, तसर्थ यो हुन्न–हुन्न । कहिले भन्छ– कांग्रेसलाई भुँडे भाग हात लाग्ने गरी गठबन्धन गरे बेसै हुन्छ ।

सत्ता गठबन्धनको लगामधारी लाठे दल कांग्रेसका दुई जिब्रा भन्छन्– म गठबन्धनबिनै उच्च विजय हात पार्छु, गठबन्धन नभए म अप्ठ्यारोमा पर्छु । कांग्रेसलाई डर छ, कम्निस्टहरू एक भए ऊ पहिलेजस्तै करिबन दुई–तिहाइ भिडको स्वामी बन्न सक्छ ।

माओवादी भनिने दोस्रो झोलाधारी गठेको आफ्नै दाउ छ । एक मुखले यो भन्छ– चुनाव म एक्लै लडेर दह्रो भाग जित्छु, चाहिएन मलाई नाथे गठबन्धन । खासमा कांग्रेसछेउ यो माओवादीको ध्वाँस हो, यसको घुर्की हो, यसको मोलमोलाइको कपटयुक्त चाल हो । झोलाधारी पुष्पकमल रसभरि सत्तामा अर्जुन दृष्टि स्थिर गर्दै अर्को मुखले प्वाक्क भन्छन्– आधा बाटोमा प्रधानमन्त्री खान पाइने भए गठबन्धन सदर, नत्र बदर । यो दाबी सिरानी लगाएर पुष्पकमल जुँगा मुसार्दै सुत्छन् । कमरेडश्री जब सपनाबाट ब्युँझिन्छन्– उनको देह पसिनाले तरतरी भएको हुन्छ । कारण हो– सपनामा एक्लै चुनाव लड्दा आफू चिलिम भएको भयावह परिणाम । र, बरबराउँदै कमरेडश्री एकालाप गर्छन्– गठबन्धन चाहिँदैन, गठबन्धन नभई हुन्न ।

गठबन्धनको तेस्रो झोलाधारी हो– केही एकीकृत नभएको र हुने किञ्चित् लक्षण नभएको ‘एकीकृत समाजवादी’ । यो झुण्डका झोलाधारी शीर्ष पुरुष हुन्– माधवकुमार नेपाल । यो झोले झुण्डका आफ्नै दुःख छन्, यसका आफ्नै मर्का छन्, यसका आफ्नै गनगन छन् । गनगनको भाकामा यो झोले दुःख पोख्छ– स्थानीय चुनावमा मलाई धोका भो, तसर्थ म गठबन्धन हाँ, हुँ, आँ...। पानीआन्द्रे घुर्की लाउँदै यो भन्छ– समानुपातिकका भोट सिला खोजेरै म बीस–पच्चीस सिट हात पार्छु, किन चाहियो मलाई धोकेबाज गठबन्धन ? यहाँनेर माधवश्री निधार चाउरी पारेर गम खान्छन्– प्रत्यक्षमा एक सिट पनि नजिते दुनियाँले कुरीकुरी गर्ला । समानुपातिक सिला खोजेर निर्वाह चलाउने नाथे भिखारी भन्ला । यो तर्कनाको तोडले रन्थनिएका माधव कुरो फेर्दै भन्छन्– ल भैगो, गठबन्धन गर्ने हो, तर फेरि धोका दिन पाइन्न नि ।

गठबन्धनको झेलको खेलमा झोलाधारी लघु माधव झुण्ड र उनको पछाडिका अरु झनै लघु दुई झुण्डका दुःख कतिकति । गठबन्धनका ठूला र बलिया कांग्रेस र माओवादी एकान्तमा खासखुस गर्छन् र आफू–आफूलाई साट्टसुट्ट चुनावी सिट बाँड्छन् । सत्ताका नियुक्तिहरू बाँड्छन् । सत्ताको सुस्वादु तर बाँड्छन् । त्यो नग्न धोकाधडी देखेर पछाडिका तीन झोलाधारी रुँदै भन्छन्– अति भो । यो अन्याय सहिन्नँ । यो गठबन्धन मानिन्नँ । तर, गठबन्धनको शरण नपरे चुनावमा आफू जोगी भइने जोखिम सम्झेर आँसु पुछ्दै तत्काल भन्छन्– न न, गठबन्धन चाहिन्छ । तर, फेरिचैँ यसरी धोका दिन पाइन्न । दुई लाठेले फेरि पनि धोका दिन्छन्, र यी बराबिचरा तीन दुखिया फेरि पनि उसैगरी रुन्छन् ।

पाँच झोलाधारी गठबन्धन गर्न विवश हुने एउटा भयकारी कारण छ । त्यो हो– ओली अधीनस्थ एमालेबाट आफ्नो अस्तित्वउपर हुने ज्वलन्त खतरा । यी पाँच झोले भयातुर मुद्रामा आपसमा साउती गर्छन्, 'साथी हो, हामी गठबन्धनको शरण नपरे जण्ड ओली प्रवृत्तिले उर्लिएर कुर्लिंदै सत्ताको डबली कब्जा गर्छ । र, हामीचाहिँ सत्ताको किनारमा उभिएर फुस्रा ओठ चाट्दै हेरेका हेर्‍यै हुनेछौँ ।' तसर्थ..., कुरा गर्दै जाँदा कुराको चुरो करिबन बुझियो होला । यो झोले गठबन्धन विचारमा टाट छ, व्यवहारमा भ्रष्ट छ, आचरणमा सडेल छ, पथमा दिग्भ्रमित छ । त्यसैले दुनियाँलाई ओलीय धुन्धुकारी प्रवृत्तिमा आफैँ पतित भएको यो झोले गठबन्धन रहे के, गए के ?

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, साउन १३, २०७९ ०६:२६