प्रचण्ड दिल्ली यात्रा : बेइजिङ र वासिङ्टनको स्याडो बक्सिङमा दिल्लीको कोर्स करेक्सन

प्रचण्ड दिल्ली यात्रा : बेइजिङ र वासिङ्टनको स्याडो बक्सिङमा दिल्लीको कोर्स करेक्सन

A+ A A-

घटना एक
नवनियुक्त भारतीय राजदूत नवीन श्रीवास्तव ११ असार ०७९ मा काठमाडौं ओर्लिए । त्यसको पाँचौँ दिन १६ असारमा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीलाई ओहोदाको प्रमाणपत्र बुझाए । शीतल निवासमा प्रमाणपत्र बुझाएको एकाध घण्टामा श्रीवास्तव बालुवाटार पुगेर प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवासँग भेटवार्ता गरे । ओहोदाको प्रमाणपत्र बुझाएकै दिन परराष्ट्रमन्त्री नारायण खड्कालाई वेवास्ता गरेर प्रधानमन्त्री देउवालाई भेट्न पुगे ।

त्यसको भोलिपल्टदेखि श्रीवास्तवको घरदैलो सुरु भयो । प्रमुख दलका नेतादेखि मन्त्रीलाई पालैपालो परिचायत्मक संवाद गरे । काठमाडौंमा श्रीवास्तवको घरदैलो देखिरहँदा नयाँ दिल्लीस्थित नेपाली राजदूत शंकर शर्माको हविगत हेर्न लायक थियो । श्रीवास्तव काठमाडौंमा राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, मन्त्रीदेखि हरेक दलका नेताको घरघर पुगिरहँदा दिल्लीमा रहेका शर्मा ३ महिनादेखि परराष्ट्रमन्त्री एस. जयशंकरको दर्शनका लागि कुरिरहेका छन् ।

११ कात्तिक ०७८ मा भारतका लागि राजदूतमा प्रस्ताव गरिएका शर्मालाई भारतले एग्रिमो पठाउन मात्रै ३ महिना लगाइदियो । एग्रिमो पठाउन ढिलाइ गर्नुको कूटनीतिक अर्थ चाँहि असन्तुष्टिसँग जोडिन्छ । एग्रिमोका लागि ३ महिना लगाएको दिल्लीले चैत दोस्रो साता दिल्ली पुगेका शर्माको ओहोदाको प्रमाणपत्र पनि समयमा बुझिदिएन ।

त्यही कारण १८ चैत ०७८ मा दिल्ली पुगेका प्रधान्मन्त्री शेरबहादुर देउवासँगै भ्रमण दलमा सहभागी हुन पाएनन् । डेढ महिनापछि २८ वैशाख ०७९ मा बल्ल राष्ट्रपति रामनाथ कोविन्दले ओहोदाको प्रमाणत्र बुझे । तर, तीन महिनादेखि शिष्टाचार भेटका लागि विदेशमन्त्री जयशंकरले समय नै दिएका छैनन् ।

घटना दुई
सर्वोच्च अदालतले २८ असार ०७८ मा परमादेशमार्फत केपी ओलीलाई हटाएर कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवालाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्न फैसला गर्‍याे । अदालतले संविधानको धारा ७६ को उपधारा ५ अनुसार नियुक्त भएका देउवालाई २९ असारमै शपथ गराउन आदेश दिएको थियो । सदाझै शपथलगत्तै भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको बधाई र भ्रमणको निम्तो आएन प्रधानमन्त्री देउवालाई ।

स—साना निर्णयलगत्तै प्रतिक्रिया जनाउने भारत देउवाको नियुक्तिमा मौन बस्यो । ३ साउन ०७८ मा देउवाले विश्वासको मत लिएपछि भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीले देउवालाई बधाई दिए । सदाझै बधाईसँगै यसपटक भ्रमणको निम्तो भने दिएनन् । त्यसको प्रस्टै संकेत थियो, भारत प्रधानमन्त्रीमा देउवाको आगमनले खुसी छैन ।

दिल्लीको चिसो मन बुझेका देउवाले सम्बन्ध न्यानो बनाउने निकै प्रयास गरे । त्यसका लागि ६ भदौमा नेता प्रकाशशरण महतको निम्तामा भारतीय जनता पार्टी ( विजेपी)का विदेश विभाग प्रमुख विजय चौथाइवाले काठमाडाैं निम्त्याइए । जनै पूर्णिमाकाे अवसरमा काठमाडौं ओर्लिएका चौथाईवालेलाई पूजाको थालीसहित स्वागतमा उभिएकी प्रधानमन्त्री पत्नी आरजु राणाले रक्षाबन्धन बाँधेर ‘राखी कूटनीति’ अपनाइन्, जसको सोझो स्वार्थ थियो भारतीय साथको खोजी ।

चौथाईवालेको काठमाडौं आगमनले दिल्लीको मन पग्लिएको देखिएन । थप प्रयासका लागि देउवाले २१ असोज ०७८ मा प्रकाशशरण महतको नेतृत्वमा तीन नेता दिल्ली पठाए । विजेपी र सरकारसँग महतको टोलीले सम्बन्ध कति न्यानो बनाउनसक्यो प्रष्ट भएन । तर, दिल्ली देउवालाई स्वागतका लागि हतार गर्ने पक्षमा नरहेकाे पाइयाे, जति देउवालाई हतार थियो ।

त्यहीकारण फेरि देउवाले पत्नी आरजु राणालाई विशेष दूतको रुपमा दिल्ली पठाए । गुजरातमा पुस अन्तिम साता हुने भनिएको एक कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री देउवा सहभागी हुने गरी निम्तो त आएको थियो । तर, त्यो राजकीय भ्रमण भने थिएन । भारत देउवाको भ्रमणलाई औपचारिकसम्म बनाउन तयार देखिए पनि राजकीय स्वीकार्न चाहेन । देउवा भ्रमणलाई अफिसियल बनाउन दिल्लीले नरुचाउनु र भारतमा कोभिड बढ्नु एकसाथ भएकोले उक्त भ्रमण अन्तिममा रद्द भयो ।

अनेकन प्रयासपछि ९ महिनापछि बल्ल १८ चैत ०७८ मा प्रधानमन्त्री देउवाकाे दिल्ली यात्रा संभव बन्यो । यद्यपी, दिल्लीले देउवा यात्रालाई राजनीतिकभन्दा बढ्ता धार्मिक बनाइदियो । संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक र सांस्कृतिक संगठन (युनेस्को) को निम्तामा २ जेठ ०७८ मा लुम्बिनी आएका मोदीले काठमाडौं आउन रुचि देखाएनन् । सरकारले काठमाडौं बोलाउन भरमग्दुर प्रयास गरेको थियो ।

यी दुई घटनाको प्रष्ट संकेत थियो, दिल्ली देउवाको आगमनप्रति सन्तुष्ट छैन । र, भारत तत्काल राजनीतिक संवाद अगाडि बढाउन चाँहदैन । तर, जब काठमाडौंमा वासिङ्टन र बेइजिङको बाक्लो र बलियो चहलपहल बढ्न थाल्यो त्यसपछि दिल्लीको रणनीति फेरिन थालेको कूटनीतिक वृत्तमा चर्चा हुन थालेको छ । ३१ असारमा सत्तारुढ दल माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्डलाई पठाइएको निम्ता पनि त्यसैसँग जोडिएको चर्चा छ ।

बीजेपीको कोर्स करेक्सन
दिल्ली लामो समय राखेको दूरी निरन्तर कम गर्ने प्रयासमा लागेको छ । त्यसका लागि दिल्ली अहिले कूटनीतिक र राजनीतिक दुवै संयन्त्रमार्फत सम्बन्ध विस्तारको प्रयासमा देखिन्छ । कूटनीतिज्ञ विजयकान्त कर्णको विश्लेषणमा बीजेपी कोर्स करेक्सनको प्रयासमा रहेको छ । बीजेपीले विगतमा कूटनीतिक संयन्त्रमार्फत नेपालसँग सम्बन्ध कायम राख्न चाहेको थियो तर त्यो प्रयाप्त नदेखिएका कारण बीजेपी राजनीति संयन्त्रसँग संवाद बाक्लो बनाउने प्रयासमा लागेको हो ।

कर्ण भन्छन्, ‘दिल्लीले सत्तारुढ दलका नेता प्रचण्डलाई निम्ता गर्नुलाई त्यसैसँग जोड्नुपर्ने हुन्छ । विगतमा कांग्रेसको कांग्रेस आईसँग अनि एमाले, माअ‍ोवादीको सम्बन्ध पनि भारतीय कम्युनिष्ट पार्टीसँग मात्रै बलियो थियो । यी दुवै दलको सम्बन्ध बीजेपीसँग थिएन । अहिले बीजेपीले त्यही अभाव महसुस गरेर कूटनीतिक संयन्त्रका अलवा राजनीतिक संवाद पनि बढाएको हो ।’

दिल्ली कोर्स करेक्सनमा लागेकाे हो कि होइन्, भन्ने त केही हप्तामा संकेतहरू देखिनेछन् । यद्यपी, वासिङ्टन र बेइजिङको बाक्लो र बलियो चहलपहललाई दिल्लीले रुचाएको छैन । त्यसअर्थमा प्रचण्डमार्फत काठमाडौंको खास सन्देश सुन्न चाहेको संकेतका रुपमा पनि प्रचण्ड भ्रमणलाई लिइन्छ । दिल्ली अहिले वासिङ्टनका पोल्टामा पुगेको भए पनि काठमाडौंमा वासिङ्टनको गतिविधिलाई दिल्ली स्वीकार गर्ने अवस्थामा छैन ।

त्यसकारण सबै दलसँग समदूरीको सम्बन्ध राख्नुपर्ने वाध्यतामा पनि दिल्ली रहेको छ । पूर्वराजदूत राजेश्वर आचार्यको विश्लेषणमा पनि दिल्ली पछिल्ला दिनमा वासिङ्टन र बेइजिङको स्याडो बक्सिङप्रति खुसी त छैन नै चुप लागेर पनि बसेको छैन । आचार्य भन्छन्, ‘अमेरिका र चीनको नेपालमा सक्रियता बढ्दा उनीहरूभन्दा सानो शक्तिको भएको भारत कमजोर देखिएको मात्रै हो, चुप लागेर बसेको छैन ।’

आचार्यले भनेजस्तै चुप नलागेको भारतले प्रचण्डलाई बोलाएर सक्रियताको सन्देश दिन चाहेको हो । चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीका नेता लिउ जियाञ्जाओ काठमाडौबाट फर्किएको पर्सिपल्ट प्रचण्ड दिल्ली उडेका छन् । लिउ वाम गठन्धनको प्रयासका लागि काठमाडौं ओर्लिएको चर्चा चलिरहेको छ । भारत पनि यो गठबन्धनप्रति खुसी छैन । दिल्लीमा रहँदा प्रचण्डले भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र माेदीसँग भेटवार्ता गर्ने छन् ।

त्यसो भए, चीन र भारतको स्वार्थ मिलेको हो त ? कूटनीतिज्ञ कर्ण भन्छन्, 'भारतले रियालाइज गरिसकेको छ कि गठबन्धन बनाउने वा भत्काउनेभन्दा पनि राजनीतिक र कूटनीतिक सम्पर्क बाक्लो बनाएर सत्तामा रहनेसँग समदूरीमा सम्बन्ध राख्न चाहेको छ । अर्थात् भारत नेपालमा सरकार बनाउने र ढाल्ने खेलमा लाग्दा उत्पत्न प्रतिक्रियाका कारण कोर्स करेक्सनको प्रयासमा लागेको छ ।'

यद्यपी, प्रचण्ड आउने चुनावपछि प्रधानमन्त्री बन्न चाहेको बताइरहेका बेला चुनाव मिति घोषणाको सम्मुखमा दिल्ली जानुलाई कतिपयले प्रचण्डकाे दिल्लीसँग सम्बन्ध विस्तार र विश्वासको वातावरण बनाउने प्रयास ठान्छन् । देउवा पत्नी आरजु राणा पनि दिल्लीमै भएको दुई नेतालाई एकसाथ राखेर गठबन्धन र आउने चुनावपछिको सरकारका लागि विश्वासको वातावरण बनाउनकै लागि भारतीय प्रयास भएको पनि विश्लेषण भइरहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असार ३१, २०७९ १८:३८