यसकारण बाढीले डुब्छ काठमाडाैं

A+ A A-

नेपालमा बाढी, पहिरो, डुबानजस्ता समस्या प्रत्येक वर्ष आइपर्छन् र ठूलो परिमाणको मानवीय, भौतिक र अन्य क्षति पुर्याउँछन् । हजारौं नागरिक घरबारविहीन बन्छन् । यो वर्ष पनि मनसुन सुरु भएसँगै पहाडी भेगमा पहिरो र तराईमा डुबानले हजारौं नागरिकलाई पीडित बनाएको छ ।

पहाडमा पहिरोको समस्या नौलो होइन । तराईका धेरै भाग सीमा क्षेत्रमा भारतले कसेका बाँधका कारण डुब्ने गरेका छन् । यो पनि खासै नौलो होइन । तर, पछिल्ला केही वर्षयता मुलुकको संघीय राजधानी नै डुबानमा पर्न थालेको छ । काठमाडौं पहिरोको खतरामा छैन । तर, डुबानमा पर्न थालेको छ । यद्यपि, काठमाडौं कुनै भारतीय बाँधका कारण डुबानमा परेको भने होइन । काठमाडौं डुब्नुमा भने भूमाफिया र कतिपय सरकारी कर्मचारी जिम्मेवार छन् ।

राजधानीभित्रका खोलानदी मिचेर घर बनाउँदा डुबानको समस्या बढेको हो । राजधानीमा खोला अतिक्रमण मात्रै भएका छैनन् । खोला नै गायव पारिएका छन् । यसरी गायव पारिएको खोलामध्य एक हो, टुकुचा । काठमाडौंको बीच भाग हुँदै बग्ने टुकुचालाई भूमाफियाले बेचिदिए । अहिले टुकुचामाथि पानी होइन, गगनचुम्बी भवनहरु छन् । ‘अनि खोला घरमा नपसेर कहाँ जाओस् त ?’ काठमाडौं–७ गणेस्थानका का ५७ वर्षीय रामभक्त महर्जन भन्छन्, ‘खोलालाई रोक्न खोज्नु विपत्ति निम्त्याउनु हो भन्ने कुरा भुलेपछि क्षति भइहाल्छ नि ।’

कहाँ–कहाँ थिचियो टुकुचा ?

टुकुचा खोला काठमाडौंको बीच भाग हुँदै बग्दछ । बुढानिलकण्ठबाट सुरु भएको टुकुचा बालुवाटार, हात्तीसार, प्रदर्शनीमार्ग हुँदै थापाथली नजिक बाग्मतीमा गएर मिसिन्छ । यसलाई ‘ईच्छामती’ पनि भन्ने गरिन्छ । कुनै समय काठमाडौंको ठूलो खोलाको रुपमा परिचित टुकुचाअहिले निकै साँघुरिएको छ । कतिपय ठाउँमा खोला गायव छ ।

बुढानिलकण्ठबाट सुरु भएको टुकुचा खोला बालुवाटार गैह्रीधारासम्म सानो भए पनि भेट्न सकिन्छ । गैह्रीधारादेखि उत्तर ढोकाको बाासघारीबाट नाराणहिटी परिसर प्रवेश गर्छ । नारायणहिटीभित्र टुकुचालाई निर्बाध बग्न दिइएको छ । वि.सिं. २०२२ सालमा बनेको गेटबाट छिरेको खोला एकैचोटी कमलादीमा देख्न सकिन्छ । त्यहाँबाट जयनेपाल हलको बीचमा खोला गायब छ । यो बीचमा खोला कहाँबाट कसरी बगेको छ देख्न सकिँदैन । र, यहाँ खोला माथि विभिन्न व्यापारिक संरचना निर्माण गरिएको छ । खोलाको अस्तित्व नै मेटाइएको छ ।

कसले खायो खोला ?

२०२१ सालमा भएको नापीमा काठमाडौं प्लाजा–जय नेपाल हल क्षेत्रमा टुकुटा खोला भएको उल्लेख छ । तर, अहिले नापी कार्यलयसँग २०२१ सालको नक्सा नै छैन । त्यसपछि यहाँ २०३३ सालमा नापी भएको थियो । जसको नेतृत्व नापी अधिकृत राजेन्द्रप्रसाद मराठाले गरेका थिए । उनले नारायणहिटी दरबारभित्र र कमलादीमा पनि पनि टुकुचा देखाएका छन् तर हात्तीसार क्षेत्रमा टुकुचा गायव पारिदिएका छन् ।

यसले भू–माफियालाई जग्गा हडप्न झनै सजिलो बनायो । त्यसको फाइदा उठाउँदै खोलालाई नक्साबाट गायव बनाउँदै व्यक्तिको नाममा ल्याए । जयनेपाल हलदेखि कमलादीसम्मको व्यक्तिको नाममा दर्ता गरिएको ३०० मिटर क्षेत्रमा अहिले एसबिएल डेभलपर्स, सिद्धार्थ बैंक, लक्ष्मी बैंकको कार्यालय र जय नेपाल हलको पार्किङ छ । सँगै अन्य विभिन्न व्यापारिक कार्यालय निर्माण भएका छन ।

जय नेपाल हलको ठीक मुनिबाट गल्फ ट्राभलको छेउ हुँदै लक्ष्मी बैंक, साख हाउस, सिद्धार्थ बैंक रहेको भवनलगायत स्थानबाट भूमिगत रूपमा बगेको छ । मालपोत कार्यालयको अभिलेखअनुसार टुकुचा खोलाले चर्चिएको ४२२८ नम्बरको कित्ता ओमकारशमशेर जबरा, ४२२७ नम्बरको कित्ता एसबिएल डेभलपर्स, १७१० नम्बरको कित्ता गौरी श्रेष्ठ र १७११ नम्बरको कित्ता महेश्वरराज वैद्यको नाममा छ ।

भूमिसम्बन्धी ऐन २०२१ तथा मालपोत ऐन २०३४ र मालपोत नियमावली २०३६ अनुसार खोला कसैले छोप्न नपाउने उल्लेख छ । र, कसैले छोपेको, वा अतिक्रमण गरेको भए पूर्ववत् अवस्थामा फर्काउनुपर्ने भनिएको छ । उपत्यका विकास प्राधिकरणले खोला वरपर संरचना निर्माण गर्दा सिमानाबाट ४ मिटर छोड्नुपर्ने प्रावधान राखेको छ । तर, चार मिटर छोड्नु त परको कुरा, यहाँ त खोला नै गायव पारेर संरचना निर्माण गरिएको छ । काठमाडौं महानगरपालिकाले २०६६ देखि अतिक्रमित जग्गाको खोजी थाले पनि अहिलेसम्म उपलब्धि भने शून्य देखिएको छ ।

टुकुचाजस्तै काठमाडौका अधिकांश खोला मिचिएका छन् । खोला आसपासका जग्गा अतिक्रमण गरेकै कारण राजधानीका विभिन्न ठाउँ डुबानमा पर्ने गरेका छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन ७, २०७६ ००:४१