‘चेन्ज एन्फा’को नाराबाट उदाएका कर्माले सकेनन्, अब पंकजको पालो

A+ A A-

१३औँ दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) का बेला पंकज नेम्वाङ र नवीन पाँडे पोखरामा सँगै थिए । सागअन्तर्गत केही खेलमध्ये फुटबल पोखरामा थियो । सायद त्यही बहानामा दुवै जना त्यता पुगेका थिए ।

दुई दशकभन्दा बढी एन्फामा रजगज गरेका गणेश थापाविरुद्ध जेहाद छेड्न सुरु गरिएको ‘चेन्ज एन्फा’ अभियानका त्रिनेत्र थिए कर्मा, पंकज र नवीन । नेपाली मूलका जर्मन नागरिक नवीन पाँडे विश्व फुटबल राजनीतिका बारेमा सूक्ष्म जानकारका हैसियतमा कर्मा र पंकजको बलियो सहयात्री बनेका थिए । यद्यपि यो गठजोड धेरै चलेन । कर्मा निर्वाचित भएपछि यी दुवै सारथिलाई बीच बाटोमै छोडेर एक्लै हिँड्न रुचाए । त्यसले पंकज र नवीनको मित्रता थप प्रगाढ बन्यो । सायद यतिबेलासम्म उनीहरू कर्माविरुद्ध क्याम्पेन गर्दै हिँड्न थालिसकेका थिए, आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्न उनीहरू जिल्ला दौडाहामा थिए । उता कर्मा भने पंकजलाई सकेसम्म स्थान नदिने रणनीतिमा थिए ।

मेरो भेट पोखरा स्टेडियममा हैन, दोबिल्लास्थित सहारा फुटबल एकेडेमी परिसरमा भयो । सहारा वास्तवमा अनाथ बालबालिकाको सहारा हो । फुटबलमार्फत अनाथ बालबालिकालाई शिक्षाको मूलधारमा ल्याउने पवित्र उद्देश्य लिएर सहारा अघि बढेको छ । सहाराकर्मी दत्तचित्त भएर अनवरत लागिरहेका छन् यस अभियानमा । तसर्थ सहारा पवित्रताको प्रतिक हो । सामूहिक भाव, आपसी एकता र समर्पणको त्रिवेणी हो । सायद पोखरा पुगेपछि जोकोही दोबिल्ला पुग्न रुचाउँछन् । सहारा खेलकर्मीका लागि मात्र हैन, समाजसेवा रुचाउनेका लागि पनि उत्कृष्ट दृष्टान्त बनेको छ । अझ त्यसमा अनिल गुरुङ जत्तिको स्टारडम बोकेको खेलाडी जन्माउने सहारा पुग्न नेम्वाङ र पाँडे यत्तिकै पनि लालायित भएको हुनुपर्छ ।

अनाथ आश्रयस्थल सहारा भवन प्रवेश गर्दा नेम्वाङले दुवै घुँडा टेकाएर पवित्र माटोमा निधार स्पर्श गराए । मन्दिरमा भक्तजन केही माग्न गएजसरी । उनले के मागे, मैले सोधिनँ । सहाराको अवलोकनपश्चात् उनी साँच्चिकै गम्भीर देखिए, र गफिए । ‘नेपाली फुटबललाई संस्थागत भएको हेर्न मन छ, सबै नेपालीको फुटबल बनाउने इच्छा छ,’ उनले भने, ‘कुनै दिन नेतृत्वमा आइयो भने सहाराको सहारा बन्नेछु ।’

त्यसपछि पंकजसँग मेरो भेट भएन । तर, त्यो भेटमा मलाई लाग्यो, नेम्वाङ फुटबललाई साँच्चिकै माया गर्छन् । फुटबल जोगाउने सहाराको आशीर्वाद थाप्ने जुन जमर्को गरे, निकट भविष्यमा यो आशीर्वाद उनलाई अवश्य लाग्नेछ ।

त्यहाँबाट फर्केपछि उनले के सोचे, के गरे ? मसँग खासै वार्तालाप भएन । सायद एन्फा नेतृत्वमा पुग्न विभिन्न जाल बुन्न व्यस्त भए । किनकि, फुटबलको राजनीति विचित्रको छ । नेपालमा मात्र हैन, विश्वमै फुटबल निकै शक्तिशाली छ । फुटबलमा सब थोक छ । पद, पैसा र प्रतिष्ठा । विश्व राजनीतिको शक्तिशाली राष्ट्र अमेरिकाको राष्ट्रपतिको आकांक्षालाई इग्नोर गर्न सक्ने सामर्थ्य फिफा नेतृत्वसँग छ । जबर्जस्त संसारकै ध्यानाकृष्ट गराउन सक्ने विश्वकप फुटबलको आकर्षण, लोकप्रियताका अगाडि अमेरिका पनि मौन रहन बाध्य हुन्छ । यथार्थ यही हो ।

फुटबल संसारको सर्वाधिक लोकप्रिय खेल हो । यसमा शंका छैन । नेपालमा पनि सर्वाधिक लोकप्रिय खेलमध्ये एक हो । भलिबलपछि सायद सर्वाधिक खेलिने खेल फुटबल नै होला । चर्चा, ग्ल्यामर र आर्थिक पाटोका हिसाबले फुटबल निकै अगाडि छ । तसर्थ संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा समेत खेलको राजा फुटबल नै हो । मनाङ मर्स्याङ्दीविरुद्ध थ्री–स्टार वा भारत र नेपालबीचको खेलमा दशरथ रंगशालामा खचाखच दर्शक भरिएको परिदृश्यले यसलाई पुष्टि गर्छ । चर्चा, लोकप्रियता र शक्ति अभ्यासको हिसाबले क्रिकेट र भलिबल अझै पनि फुटबलभन्दा निकै पछाडि छन् । नेपाली खेलकुदको सर्वोच्च निकाय राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्‌को बजेटको करिब ५० प्रतिशत वार्षिक बजेट एक्लो एन्फासँग छ । राखेपले २ अर्ब बजेट परिचालन गर्दा एन्फा एक्लैले झण्डै १ अर्ब रकम चलाउँछ । यसले पनि एन्फाको बलियो स्थितिलाई चित्रण गर्छ ।

यति ठूलो संस्थाको नेतृत्वमा भखैरै पंकज नेम्वाङ आएका छन् । एन्फाको नेतृत्व निकै आकर्षक पद हो । सायद गणेश थापाले यसको आकर्षण निकै उच्च बनाएका हुन् । नेपाली खेलकुदमा गणेश थापा ‘सेलेब्रिटी’ खेलनेताका रूपमा स्थापित भए । उनले झण्डै दुई दशकभन्दा बढी नेतृत्वमा बिताए । फिफाको तारो नबनेको भए गणेश थापालाई ढाल्न त्यति सजिलो थिएन, कसैले आँट गर्न सक्ने अवस्था थिएन । तीतो यथार्थ यही हो ।

फिफाले आर्थिक अनियमितामा गणेश थापालाई फुटबल गतिविधिमा प्रतिबन्ध लगाएपछि पंकज वा कर्मा आकांक्षी बनेका हुन् । जेहोस, कर्माले पनि सातदोबाटोस्थित एन्फा मुख्यालयको भव्य कार्यकक्षमा कमान्डरको हैसियतमा रहने आकांक्षा पूरा गरे भने सत्ता र शक्तिकेन्द्रको अभ्यासबीच चार वर्ष एन्फा हाँकिसकेका कर्माछिरिङ शेर्पालाई ६ मतले हराउँदै पंकज नेपाली फुटबलको सबैभन्दा शक्तिशाली पदमा पुगेका छन् ।

नेपालमा फुटबलको जति चर्चा छ, नेपाली फुटबल टिमले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा जस्तो प्रदर्शन गरिरहेको छ, व्यवस्थापन पक्ष भने निकै कमजोर मानिन्छ । त्यसैलाई परिवर्तन गर्दै सुशासन, आर्थिक पारदर्शिता, सामूहिक नेतृत्व, विकेन्द्रीकरणको नारा निकै लोकप्रिय बने । अब यसलाई स्थापित गर्ने चुनौती नवनिर्वाचित एन्फा नेतृत्वसँग छ ।

एन्फामा आउन देशभरका फुटबलकर्मीको जोस, जाँगर, उत्साह हेर्दा यिनीहरूले ‘चेन्ज एन्फा’ नारालाई कायापलट गरिदिनेछन् । यिनीहरूको मिहिनेत सही योजना छनोट गरी खेलको विकास, खेलाडी उत्पादन र सुशासनमा गर्ने हो भने नेपाली फुटबललाई दक्षिण एसियाली स्तरभन्दा माथि उक्लन खासै समय लाग्ने छैन । तर, पदका आकांक्षी र समर्थकहरूको मिहिनेत चुनावकै बेला मात्रै देखिने गरेको छ । त्यसैले नयाँ अध्यक्ष नेम्वाङलाई आफ्नो चारवर्षे कार्यकालमा नेपाली फुटबललाई सही दिशामा अगाडि बढाउन चुनौतीका चाङ देखिएका छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय फुटबल महासंघ (फिफा) ले भ्रष्टाचार अभियोगमा फुटबल गतिविधिबाट प्रतिबन्ध लगाइएका गणेश थापाले यसपटक पंकजलाई समर्थन गरे । थापा समर्थकहरू पंकज क्याम्पमा देखिएका छन् । तानाशाही ढंगले २२ वर्षसम्म एन्फालाई एकलौटी चलाएको आरोप खेप्दै आएका थापाविरुद्ध एन्फामा आर्थिक पारदर्शिता र सुशासन नभएको भन्दै २०७० सालमा कर्माछिरिङ शेर्पा नेतृत्वमा पंकजहरूसमेत सम्मिलित टिमले आन्दोलन गरेका थिए । त्यो आन्दोलनले कर्मालाई एन्फा अध्यक्ष बनायो । कर्माले पनि चार वर्षसम्म पहिले उठान गरेका मुद्दालाई सम्बोधन गर्न नसक्दा थापाविरुद्ध आन्दोलनका सहयात्री नेम्वाङ उनै शेर्पालाई हराएर एन्फाका नयाँ अध्यक्ष भएका हुन् ।

खेलकुदमा काम गर्न सकेसम्म खेलाडी पृष्ठभूमि सुनमा सुगन्ध मानिन्छ । गणेश थापाको हकमा पनि यही भयो । गणेश थापा आफ्नो समयका उम्दा खेलाडी थिए । उनको प्रभाव दक्षिण एसियामै थियो ।तसर्थ, फुटबलको बागडोर सम्हाल्दै गर्दा थापालाई फुटबल राजनीतिको उकालो चढ्न गाह्रो भएन । उनी दक्षिण एसियाली फुटबल महासंघको अध्यक्ष, एएफसी उपाध्यक्षहुँदै फिफा विश्वकप अनुशासन समिति सदस्यसम्म बन्न पुगे । सम्भवतः नेपालका लागि यो दुर्लभ अवसर हो । यसैको प्रभाव थापाले नेपाली फुटबलमा भरमग्दुर लगाए ।

नेपाली फुटबलमा जे–जति देखिइने गरी काम भएका छन्, थापाकै कार्यकालमा भएका हुन् । दुई दशकमा थापाले जसरी एन्फालाई हाँके, आफ्नो व्यक्तित्व पनि निकै उँचो बनाउन सफल भए । नेपालमा फुटबलको पर्यायवाचीजस्तै भए । राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध यति विस्तार गरे, जुन सबै जानकार नै छन् ।

फुटबल राजनीति संसारभर निर्मम छ । थापा पनि फुटबल राजनीतिको सिकार भएकै हुन् । उनीपछि जोजो अध्यक्ष भए, एक कार्यकालभन्दा बढ्ता नदेखिने लक्षण पनि देखिएको छ । थापापछि नरेन्द्र श्रेष्ठ, कर्माछिरिङ दुवै एक कार्यकाल मात्र एन्फा मुख्यालयमा हर्ताकर्ता बन्न पाए । कर्माले इच्छा गर्दागर्दै पनि दोहोरिन पाएनन् । थापाको जति फुटबल विरासत नभएर हो कि वा समग्र फुटबलकर्मीलाई रिझाउन नसकेर हो, कर्माको इच्छा पूरा हुन सकेन ।

नरेन्द्र श्रेष्ठ पनि आफ्नो जमानाका राम्रै खेलाडी थिए । कर्मा भने खेलाडी पृष्ठभूमिभन्दा पनि तरुण दलको राजनीतिहुँदै खेलकुदमा प्रवेश गरेका हुन् । हिमालयन शेर्पा क्लबको चर्चा र सफलताले कर्माप्रति आशा जगाएको थियो । यी अघिल्ला अध्यक्षहरूभन्दा पंकजको फुटबल परिचय त्यति अग्लो छैन । सुरुवाती दिनबाटै व्यवस्थापकीय क्षेत्रमा हात हालेका पंकजले दुई दशक नेपाली फुटबललाई नजिकैबाट नियालेका छन् । सामान्य खेलाडी भए पनि राजनीतिक परिवारबाट आएका नेम्वाङ आफैँ पनि एन्फाको कार्यसमितिमा प्रवेश गरेको दुई दशक भयो । उनी कार्यसमितिमा निरन्तर छन् । सदस्य, उपाध्यक्ष, वरिष्ठ उपाध्यक्षहुँदै नेपाली फुटबलको सबैभन्दा शक्तिशाली पदमा पुगेका उनी एन्फामा खेल विकास, योजना लागू गर्ने, नीति नियम कार्यान्वयन गर्ने बाटोका बारेमा जानकार छन् ।

नेपालको समग्र खेलकुदमा जस्तै एन्फामा पनि इमानदार, कर्तव्यनिष्ठ फुटबलकर्मीभन्दा पनि लोभीहरूको जमात ठूलो छ, यसमा पंकज उत्तिकै जानकार छन् । जिल्ला क्लबदेखि केन्द्रसम्मकै पदाधिकारीहरूमा पछिल्लो समय देखिएको भत्ता, कमिसन र अनावश्यक विदेश भ्रमणको मोह बढ्दो छ । यसलाई व्यवस्थापन गर्ने चुनौती उनीसामु छ ।

नेपालको समग्र खेलकुदमा जस्तै एन्फामा पनि इमानदार, कर्तव्यनिष्ठ फुटबलकर्मीभन्दा पनि लोभीहरूको जमात ठूलो छ, यसमा उनी उत्तिकै जानकार छन् । जिल्ला क्लबदेखि केन्द्रसम्मकै पदाधिकारीहरूमा पछिल्लो समय देखिएको भत्ता, कमिसन र अनावश्यक विदेश भ्रमणको मोह बढ्दो छ । यसलाई व्यवस्थापन गर्ने चुनौती पंकजसामु छ ।

नेपालमा पहिलोपटक निकै तामझामका साथ सुरु गरिएको फ्रेन्चाइज अवधारणाको नेपाल सुपर लिगसम्बन्धी समस्या समाधान पनि उनका लागि ठूलै चुनौती देखिनेछ । अझ नेपाली कांग्रेसकै प्रभावशाली नेताका रूपमा देखिएका विनोद चौधरीको स्वामित्वमा रहेको चौधरी ग्रुपअन्तर्गत नेपाल सुपर लिग कांग्रेस प्रोडक्ट पंकजलाई व्यवस्थापन गर्न जति सजिलो छ, उत्ति नै अप्ठ्यारो पनि छ ।

आर्थिक मामिलामा फिफा र एएफसीले एन्फालाई विश्वास गर्दैनन् । फिफाको कन्ट्रोल फन्डिङ सिस्टममा एन्फा चलिरहेको छ । जसलाई नियमित अवस्थामा फर्काउनुपर्नेछ । नेपालमा गैरकानुनी रहेको सट्टेबाजी (बेटिङ) का लागि तथ्यांक उपलब्ध गराउने गरी स्वीस कम्पनी इम्पावर स्पोर्ट्ससँग गरेको सम्झौताका कारण विवादित विषय सुल्झाउनु पनि थप चुनौती छ ।

आठ वर्षअघि चर्को रूपमा उठाइएको सुशासन, आर्थिक पारदर्शिता, सामूहिक नेतृत्व, विकेन्द्रीकरणका मुद्दा एन्फामा अहिले पनि ज्युँका त्युँ छन् । त्यही भएरै होला, मतदाताले कर्मालाई मन पराएनन् । पंकजले आफ्नो कार्यकाल स्वर्णिम बनाउने इच्छा हो भने यी मुद्दा किनारा लगाउनुको विकल्प छैन ।

कर्माविरुद्ध खुलेर लागेका गणेश थापापक्षीय फुटबलकर्मी व्यवस्थापन पनि चुनौती हुन सक्छ ।

मुलुक संघीयतामा गइसके पनि फुटबल काठमाडौं केन्द्रित छ । शहीद स्मारक लिगले मोफसलको भावनालाई सम्बोधन गर्न सकेको छैन । झण्डै आधा मतदाता उपत्यकाबाट हुँदा बाँकी अरु जिल्लाबाट छन् । तर, लिग खेल्ने ९० प्रतिशत खेलाडी काठमाडौंबाहिरका छन् । त्यसैले फुटबलमा राष्ट्रिय लिग आवश्यक बनेको हो, जसले मोफसलको भावना पनि बोक्छ ।

एन्फाको २१ सदस्यीय कार्यसमितिमा १२ जना नेम्वाङ प्यानलका हुँदा बैठकमा एजेन्डा पारित गर्न सायद गाह्रो नहुन सक्छ । यद्यपि राम्रो कामका लागि शेर्पा प्यानलका निर्वाचित सात जना पनि बाधक नहोलान् ।

टिमलाई कसरी समन्वय गरेर अघि बढाउँछन्, यसले नै नेम्वाङको सफलता बताउनेछ ।

खेलाडी उत्पादन, महिला फुटबलको विकास र कार्यक्रम, पूर्वाधार निर्माण, उमेर समूह र राष्ट्रिय टिमलाई राम्रो बनाउने तथा उत्कृष्ट प्रशिक्षकको व्यवस्था गर्ने कार्य त एन्फाको नियमित जिम्मेवारी नै हो । कुवेती प्रशिक्षक अब्दुल्लाह अल्मुताइरी एक ऊर्जाशील प्रशिक्षकका रूपमा देखिएका छन् । ‘एसियाको आशा’ कतारको सहयोगमा नेपाल आएका अलमुताइरीसँग सम्बन्ध सुधार गरी अगाडि बढ्दा स्वयम् कतारसँगको सम्बन्ध पनि सुमधुर बन्नेछ । त्यसले नेपाली फुटबललाई दीर्घकालमा फाइदा नै हुनेछ ।

समस्यामाथि समस्याका खातले गर्दा भन्न सकिन्छ कि एन्फाको आकाशमाथि बादल मडारिएको छ । त्यही प्रतिकूल अवस्थामा पंकजले उडान भरेका छन् । नेम्वाङसामु आर्थिक पारदर्शिता, सुशासन, सामूहिक नेतृत्व र विकेन्द्रीकरणको नारालाई व्यवहारमा लागू गर्ने अवसर र बाध्यता दुवै छ । साथै, एन्फाभित्र आर्थिक अनुशासन कायम गर्दै सुशासन स्थापित गर्न सके भने उनको उडान सुरक्षित अवतरण हुनेछ । किनभने, एन्फामाथि मडारिएको बादलमा चाँदीको घेरा पनि प्रस्टै देखिन्छ । नेम्वाङले जति छिटो त्यो बुझ्छन्, त्यति नै उनी सफल हुने सम्भावना बढेर जान्छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असार २१, २०७९ ०९:०५