के हो शेयरबजारमा हुने अन्तरदिवसीय कारोबार ? किन कार्यान्वयनको माग गर्दैछन् लगानीकर्ता ?

के हो शेयरबजारमा हुने अन्तरदिवसीय कारोबार ? किन कार्यान्वयनको माग गर्दैछन् लगानीकर्ता ?

A+ A A-

इन्ट्रा डे कारोबारलाई एक शब्दमा बुझ्नुपर्दा एकै दिन शेयर किनबेच दुवै गर्न सकिने व्यवस्था नै इन्ट्रा डे ट्रेडिङ हो । यसलाई अन्तरदिवसीय कारोबार पनि भनिन्छ । यो विशेषगरी लामो समयका लागि लगानी गर्ने लगानीकर्ताले भन्दा बढी छोटो समयमा धेरै नाफा निकाल्ने लगानीकर्ताले प्रयोग गर्न सक्छन् । अर्थात् अन्तरदिवसीय कारोबारमा लगानीकर्ताभन्दा कारोबारी ट्रेडर्स बढी हुन्छन् ।

यो व्यवस्थाअन्तर्गत तपाईंले एक दिनमै एउटा कम्पनीको शेयर किनेर सोही दिन नै बेच्नुपर्ने हुन्छ । नेपालमा अहिले शेयर किन्नासाथ बेच्न पाउने प्रावधान छैन । अझ शेयर बेचेबापतको भुक्तानी त २ दिनपछि मात्र पाउने व्यवस्था छ । टी प्लस टु को कार्यान्वयन भइसके पनि आफूले बेचेको शेयरबापतको पैसा हप्तौँसम्म कुर्नुपर्ने बाध्यता यथावत् नै रहेको बेला लगानीकर्ता तत्काल अन्तरदिवसीय कारोबार सञ्चालनमा ल्याउनुपर्ने माग गरेका हुन् । यदि माग पूरा भएको खण्डमा भने एकै दिनमा तपाईंले गरेको कारोबार र पाउनुपर्ने शेयर अथवा पैसा दुवै क्लियर हुनेछ । यसलाई शेयरबजारमा छोटो समयमा बिक्री अर्थात् सर्ट सेलको व्यवस्था पनि भन्न सकिन्छ ।

यस्तो कारोबारकोे उद्देश्य भनेको शेयरमा स्वामित्व लिनभन्दा पनि मूल्यान्तरमा हुने लाभ लिनु हो । यस्तो कारोबार गर्नेसँग साथमा शेयर नभए पनि शेयर बिक्री गर्न सक्नेछन् ।

कुनै दिन बजार घट्न लागेमा यस्ता कारोबारीले सुरुमै बढी मूल्यमा शेयर बेचिदिन्छन् । यसरी बेच्दा लगानीकर्तासँग शेयर साथमा हुँदैन, तर त्यही दिन बजार घटेपछि भने किनेर त्यसअघि बिक्री गरेको शेयर फिर्ता गरिदिन्छन् ।

एक दिनमा शेयर कारोबारीले यस्तो किनबेच पटक–पटक गरेको हुन्छ भने बजार बन्द हुँदा आफूले बेचेको र किनेको शेयर बराबर बनाएर हिसाब मिलाउँछन् । कारोबारको यस्तो प्रक्रियालाई मार्जिन इन्ट्रा डे स्क्वायर अफ पनि भनिन्छ । अर्थात् यस्तो कारोबारको लेनदेनको हिसाब मिलान त्यही दिन नै हुनुपर्छ । यस्तो कारोबारमा एकै दिन बजार घट्दा किन्ने र मूल्य बढेपछि बेच्नेसमेत गर्न सकिन्छ ।

कारोबारमा लगानीकर्ताभन्दा कारोबारी ट्रेडर्सले शेयर किनबेच गर्छन् भने शेयर किनेर राख्ने, नामसारी गर्ने, लाभांश लिने वा कम्पनीमा प्रतिनिधित्व गर्ने वा चुन्ने प्रक्रियामा संलग्न भने हुँदैनन् । छोटो समयमा कसरी फाइदा लिने, त्यही मात्रै उद्देश्य रहन्छ ।

शेयरबजार विश्लेषक प्रकाश तिवारी इन्ट्रा डे ट्रेडिङ ल्याउन नेपालले होमवर्क प्रशस्तै गरेर मात्र कार्ययोजना अगाडि सार्नुपर्ने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘इन्ट्रा डे ट्रेडिङले बजारलाई अझ व्यवस्थित गर्छ तर आवश्यक होमवर्क गर्नुभन्दा पनि वाहवाही बटुल्न योजना अगाडि सार्ने गरिन्छ । यसले योजनाको प्रभावकारिता देख्न सकिँदैन ।’

विश्लेषक तिवारी सरकारले सुरुमा राफसाफ प्रक्रियालाई चुस्त बनाउँदै समयमै भुक्तानी गर्ने व्यवस्था नगरेसम्म इन्ट्रा डे ट्रेडिङ ल्याउनुको कुनै अर्थ नरहेको तर्क गर्छन् । त्यसो त अहिले इन्ट्रा डे ट्रेडिङलाई लिएर सबैले आ–आफ्नै धारणा बनाउँदै आएका छन् । कतिपयले यो व्यवस्थाबाट लगानीकर्ताको लगानी जोखिममा पर्न सक्ने बताइरहँदा उनी भने लगानी जोखिम नहुने बताउँछन् ।

तिवारी भन्छन्, ‘यो ट्रेडिङले जोखिम भन्ने हुँदैन । लगानीकर्तालाई नयाँ प्रविधि वा व्यवस्था अँगाल्न असहज भए पनि दिर्घकालीन रूपमा सुरक्षित नै मानिन्छ । अझै कर्नरिङको जोखिम थप घट्ने हुन्छ । तर, नियमनकारी निकायले हचुवाको भरमा ल्याउँदा भने त्यसको प्रभावकारिता रहँदैन ।’

इन्ट्रा डे ट्रेडिङ कार्यान्वयनमा ल्याउँदा अक्सन मार्केटको व्यवस्था गर्दै सेटलमेन्ट कसरी गर्ने भन्ने कुराहरूलाई सूक्ष्म ढंगले अध्ययन गरेर मात्र ल्याउनुपर्ने विश्लेषक तिवारीको तर्क छ ।

नेपाली शेयरबजारमा इन्ट्रा डे ट्रेडिङ सुरु गर्नुपर्ने कुरा उठेसँगै नेपाल स्टक एक्सचेन्जले कार्यान्वयनमा लान सकिने सम्भावनासहितको प्रतिवेदन यसअघि नै आइसकेको छ । नेप्सेका प्रवक्ता मुराहरी पराजुलीले इन्ट्रा डे कारोबारको सम्भावनासहित प्रतिवेदन धितोपत्र बोर्डमा बुझाइसकिएको जानकारी दिएका हुन् ।

पराजुली भन्छन्, ‘तयार भएको प्रतिवेदन अब धितोपत्र बोर्ड र मन्त्रालय दुवैबाट पारित भएपछि मात्रै यो कार्यान्वयनमा जान्छ । हामीमा धेरै कानुनी उल्झनहरू छन् । त्यसैले लम्बिने सम्भावना पनि छ ।’

पराजुलीका अनुसार प्रतिवेदनमा अन्तरदिवसीय कारोबारको व्यवस्थाले विदेशी लगानीकर्तालाई नेपाली पुँजीबजारमा आकर्षित गर्न सकिने उल्लेख छ । नेपालमा धितोपत्र ऐन २०६३ मा इन्ट्रा डे कारोबारलाई लक्षित गरी कुनै कानुन नभएकाले पनि नयाँ कानुनको विकास गर्नुपर्ने देखिएको उनको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, असार १९, २०७९ १७:२७