दर्ता गरेर बीचैमा हराउँछन् विदेशी लगानीकर्ता, पर्यटनमा ७ वर्षमा ७ खर्बको स्वीकृति, ६४ अर्बकाे लगानी

दर्ता गरेर बीचैमा हराउँछन् विदेशी लगानीकर्ता, पर्यटनमा ७ वर्षमा ७ खर्बको स्वीकृति, ६४ अर्बकाे लगानी

A+ A A-

आर्थिक वर्ष २०७८/८९ को ११ महिनामा विदेशी लगानीकर्ताले मात्रै नेपालको पर्यटन क्षेत्रमा ८१ अर्ब रुपैयाँबराबरको लगानी गर्न स्वीकृति पाइसकेका छन् । चीनलगायत ११ देशका लगानीकर्ताहरूले चालु वर्षमा नै उद्योग विभागबाट सो रकमबराबरको लगानीका लागि स्वीकृति पाएका हुन् । यस्तो लगानी गत आर्थिक वर्षमा ६८ अर्ब रुपैयाँ थियो ।

यसरी पछिल्लो ७ वर्षमा विदेशी लगानीकर्ताले नेपालको पर्यटन क्षेत्रमा मात्रै सरकारबाट करिब ७ खर्ब ३० अर्ब रुपैयाँबराबरको लगानीका लागि स्वीकृति पाइसकेका छन् । तर, यो अवधिमा लगानी भने जम्मा ६८ अर्ब रुपैयाँ मात्रै भएको उद्योग विभागको तथ्यांक छ । विभागका अनुसार ७ वर्षमा झण्डै ६ खर्ब ६२ अर्बबराबरको लगानी स्वीकृत भएर पनि नेपाल भित्रिन सकेको छैन ।

उद्योग विभागकी सूचना अधिकारी पूर्णिमा उपाध्याय प्रस्तावित लगानी स्वीकृत गराएर पनि लगानी नभित्रिनुमा लगानीकर्ता डाइभर्ट हुनु नै प्रमुख कारण रहेको बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘हामीकहाँ आउने अधिकांश लगानीकर्ता लगानीको प्रस्ताव स्वीकृत भएको १ देखि २ वर्षभित्रमा डाइभर्ट हुने गरेका छन् ।’ उपाध्याय नेपालमा आउने यस्ता लगानीकर्ताको प्रमुख उद्देश्य लगानी गर्नु नरहने बताउँछिन् ।

नेपालमा अन्य कुनै उद्देश्यले लगानीकर्ताको रूपमा भित्रिने लगानीकर्ता बढ्दा स्वीकृत र भित्रिएको लगानीबीचको रकममा अन्तर धेरै भएको उनको भनाइ छ । ‘पछिल्लो १० वर्षयता लगानी गर्छु भनेर स्वीकृति लिने अनि लगानी नगर्ने प्रवृत्ति विदेशी लगानीकर्तामा देखिएको छ,’ उनले भनिन् ।

उद्योग विभागको तथ्यांक हेर्ने हो भने अहिलेसम्म स्वीकृत भएकाे लगानीबापतको रकम र नेपाल भित्रिएको रकमबीच ठूलो खाडल देखिन्छ ।

विभागका अनुसार आर्थिक वर्ष २०६४/६५ मा ३ अर्ब रुपैयाँ लगानी स्वीकृत भएकोमा सो वर्ष ७४ करोड रुपैयाँ मात्र लगानी भित्रिएको छ । तर, २०७२ सालमा भूकम्प गएपछि विदेशी लगानीकर्ताले पर्यटन क्षेत्रमा नै विभिन्न परियोजनाको प्रस्ताव अघि सार्दै १५ अर्ब रुपैयाँ लगानीका लागि नेपाल सरकारबाट स्वीकृति लिए । तर, सो वर्ष पनि १ अर्ब ९४ करोड रुपैयाँ मात्रै भित्रिन पुग्यो ।

यसरी चालु आव २०७३/७४ मा ५ खर्ब ९८ अर्ब रुपैयाँबापतको स्वीकृति लिँदा सो वर्ष १० अर्ब रुपैयाँ लगानी भित्रिएको छ ।

स्वीकृति लिने लगानीकर्ताको संख्या र लगानी रकम दुवै बढेर आर्थिक वर्ष २०७८/७९ सालमा आइपुग्दा ८१ अर्ब रुपैयाँमा आइपुगिसकेको छ । तर, यथार्थ लगानी भने अझ दयनीय अवस्थामा नै रहेको देखिन्छ ।

पछिल्लो दश वर्षको लगानीको कुल रकम जोड्ने हो भने पनि चालु आर्थिक वर्षमा स्वीकृति पाएका लगानीभन्दा कम नै हुन जान्छ । अर्थात् चालु आवमा ८१ अर्बको लगानी स्वीकृत भएको छ भने पछिल्लो दश वर्षमा यसरी स्वीकृत भएर लगानी भएको रकम भने ६८ अर्ब रुपैयाँ मात्रै छ ।

प्रवक्ता उपाध्याय नेपालमा विशेष गरी एक वर्षदेखि पाँच वर्षभित्रमा लगानी भित्र्याएर उद्योग व्यवसाय सञ्चालन गरिसक्ने गरी प्रस्तावहरू आाउने बताउँछिन्। तर, लगानीको १० वर्ष बितिसक्दा पनि स्वीकृति पाएको लगानीमध्ये ९५ प्रतिशत लगानी नेपालमा भित्रिएको पाइँदैन ।

प्रवक्ता उपाध्याय नक्कली लगानीकर्ताको संख्या बढ्दा उल्लेखित लगानी पर्यटन क्षेत्रमा भित्र्याउन नसकेको बताउँछिन् । उनले भनिन्, ‘लगानी स्वीकृत गरेपछि लगानी भित्र्याउनका लागि आयोजना दर्ता गर्छन् तर, पूरा हुन पाउँदैन, बीचैमा छोडिदिने ट्रेण्ड बढेको छ ।’

आव ६३/६४ मा ५५ वटा उद्योग दर्ता भएसँगै नेपालको पर्यटनक्षेत्रमा वैदेशिक लगानीको बाटो विस्तार हुने आशा पलाएको थियो । २०४६ सालबाट नेपालमा पर्यटन क्षेत्रमा लगानी सुरु गरेका विदेशी लगानीकर्ताले सो वर्ष मात्रै १० वटा आयोजनामा लगानीका लागि सरकारसँग अनुमति लिएका थिए ।

त्यसपछिको १० वर्षसम्म हरेक वर्ष १० वटाभन्दा माथिको संख्यामा विदेशी आयोजना नेपालमा दर्ता भएनन् । आर्थिक वर्ष २०६३/६४ मा भने बढेर यस्ता आयोजनाकोे संख्या ५५ पुग्यो । नेपालसँग विदेशी लगानीको ठूलो तिर्खा बढ्दै गएको नयाँ कम्पनी दर्ताले केही बुझाउने आशा गरे पनि त्यसपछिका १० वर्षले उस्तै निराशा देखाउन पुगेको हो । चालु आर्थिक वर्ष २०७८/८९ मा आइपुग्दा यसरी दर्ता हुने कम्पनीहरूको संख्या ५५ बाट १ सय ६ वटामा मात्रै उक्लिएको छ ।

नेपालमा वि.सं. २०७५ सालमा वैदेशिक लगानी भित्र्याउनका लागि भएको लगानी सम्मेलनबाट नेपालमा वैदेशिक लगानी अपेक्षित रूपमा बढ्न नसक्नुमा प्रमुख छवटा कारण औँल्याइएको थियो । पूर्वाधारको अवस्था, झन्झटिलो कानुनी प्रावधान, खस्कँदो अर्थतन्त्र, बढ्दो भ्रष्टाचार, घट्दो विश्वसनीयता र विदेशी लगानीमा बनिरहेका ठूला परियोजनाको टिठलाग्दो प्रगति विवरण ।

तीन वर्ष सकिइसक्दा पनि यही कारण अझै नेपालमा वैदेशिक लगानी भित्र्याउनुका कठिनाइका रूपमा उभिइरहेको पाइन्छ । कुल वैदेशिक लगानीको झण्डै २० प्रतिशत हिस्सा पर्यटन क्षेत्रले ओगट्दै आएको छ ।

‘औद्योगिक व्यवस्था ऐन २०७६’ ले ५ करोडभन्दा माथिको वैदेशिक लगानीलाई मात्रै स्वीकृति दिने व्यवस्था गरेको छ । पर्यटन व्यवसायी उपेन्द्र तिम्सिना यो व्यवस्थाले साना विदेशी लगानीकर्ता लगानीबाट वञ्चित भएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘लगानी आकर्षण गर्नुपर्ने सरकारले लगानीमा सीमा तोकिदिएको छ, यसले लगानीकर्ता नेपालबाट अरु देशतर्फ डाइभर्ट भएका छन् ।’

ट्रेकिङ एसोसिएसन अफ नेपाल (टान)का अध्यक्ष खुम सुवेदीका अनुसार झन्झटिलो कानुनी प्रावधानले स्वीकृति दिएअनुरुप विदेशी लगानी नभित्रिएको बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार १६, २०७९ २०:५५