गर्भकालीन डायबिटिज आमा र बच्चा दुवैलाई घातक, जोगिन के गर्ने ?

A+ A A-

विश्व मधुमेह महासंघका अनुसार नेपाल, भारत, पाकिस्तान र बंगलादेशमा ३५ प्रतिशत महिलामा गर्भकालीन मधुमेह (डायबिटिज) को समस्या छ । संसारकै हकमा प्रत्येक चार जनामध्ये १ जना महिलामा गर्भकालीन मधुमेह देखिने गरेकाे छ । नेपालमै भएका विभिन्न अध्ययनहरूले कुल गर्भवतीमध्ये करिब १० देखि ३५ प्रतिशतमा गर्भकालीन डायबिटिज हुने देखाएका छन् ।

रगतमा सुगर (चिनी) को मात्रा बढी हुनु मधुमेह हो । अनि गर्भवती भएको अवस्थामा हुने मधुमेह गर्भकालीन हो । शरीरमा इन्सुलिनले पर्याप्त रूपमा काम गर्न नसक्दा गर्भकालीन डायबिटिजको समस्या हुने गर्छ । पेटभित्र रहेको बच्चा विकसित हुने क्रममा शरीरमा हार्मोन बदलिने र बढी सक्रिय हुने हुन्छ । 'जस्तो कि, एचपीएल, ग्रोथजस्ता हर्मोनले शरीरमा इन्सुलिनलाई निष्क्रिय बनाउने गर्छन्', त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगञ्जका मधुमेह, थाइराइड तथा हर्मोन रोग विशेषज्ञ डा. नरेश पराजुली भन्छन्, 'यसबाहेक खानपान र जीवनशैलीमा असन्तुलन पनि डायबिटिजको मुख्य कारण हो ।'

उनका अनुसार गर्भकालीन डायबिटिज तीन किसिमका हुन्छन् । गर्भ रहनुभन्दा अगाडि नै मधुमेह छ भने त्यसलाई भनिन्छ प्रि–कन्सेप्सन डायबिटिज । गर्भवती भएको अवस्थामा भए त्याे गर्भकालीन डायबिटिज हो । धेरैजसो महिलामा गर्भकालीन अवस्थामा डायबिटिज हुने गर्छ । गर्भावस्थादेखि नै भएको डायबिटिज अत्यधिक देखिन्छ भने त्यो हो तेस्रो किसिमको डायबिटिज ।

गर्भकालीन डायबिटिज आमा र बच्चा दुवैका लागि घातक हुने डा. पराजुली बताउँछन् । यस्ताे अवस्थामा मधुमेह भएमा आगामी गर्भधारणमा पनि यसकाे खतरा बढेर जान्छ । यति मात्र हाेइन, गर्भकालीन अवस्थामा भएकाे डायबिटिजले जीवनभर नछाेड्न पनि सक्छ ।

पहिल्यै बुबाआमामध्ये कसैलाई मधुमेह भएमा, हर्माेनका कारण समस्या भएका, बढी तौल र असन्तुलित जीवनशैली भएका महिलामा गर्भकालीन मधुमेहको खतरा बढी हुने उनकाे भनाइ छ । त्यसैले गर्भवती हुनुअघि आफ्नो ब्लड सुगरकाे जाँच गराएर यसलाई नियन्त्रण गर्ने प्रयास गर्न उनी सुझाउँछन् ।

चिकित्सकहरूका अनुसार गर्भवतीकाे हकमा तीन महत्त्वपूर्ण समयमा सुगर जाँच गर्दा राम्राे हुन्छ ।
१. गर्भ रहेकाे थाहा पाएपछि
२. गर्भ बसेकाे १२ हप्तापछि
३. २४ देखि २८ हप्ताकाे बीचमा

यी महत्त्वपूर्ण तीनै अवस्थामा ब्लड सुगर बढी देखिएमा त्यसलाई गर्भावस्थाको डायबिटिज मानिन्छ ।

गर्भकालीन मधुमेहको अवस्था नियमित जाँच गरेर थाहा पाउन सकिन्छ । किनकि, कहिलेकाहीँ यसको कुनै लक्षण देखिँदैन । तैपनि सामान्यतया यी लक्षण देखिन सक्ने चिकित्सकहरू बताउँछन्:

धेरै तिर्खा लाग्नु,
मुख सुक्नु
बारम्बार पिसाब लाग्नु
थकान हुनु
दृष्टि कमजोर हुनु ।

गर्भधारणपछि सुगर बढी भएको थाहा भएमा वा यसकाे लक्षण देखिएमा लगत्तै उपचार थाल्न डा. पराजुली सुझाउँछन् । भन्छन्, 'तौल बढी छ भने घटाउने, औषधि खाइरहेकाे भए परिवर्तन गर्ने वा कम गर्ने र खानपान अनि जीवनशैलीमा खास ध्यान दिनुपर्छ ।'

उनका अनुसार यस्ताे अवस्थामा दुई तरिकाले उपचार गरिन्छ । औषधि खाएर वा इन्सुलिनको कन्ट्रोलबाट ब्लड सुगर सन्तुलनमा ल्याइन्छ । तर, गर्भावस्थामा औषधिको प्रयोग विशेष अवस्थाबाहेक खासै गरिँदैन । त्यसैले जीवनशैली र खानपानमा ध्यान दिनु नै उपयुक्त विकल्प हाे ।

गर्भावस्थामा मधुमेह भएमा पेटभित्र रहेकाे बच्चामा पनि यसकाे नराम्राे असर पर्छ । 'मधुमेह भएकी आमाबाट जन्मेकी छोरीलाई पनि भविष्यमा डायबिटिज हुने खतरा उच्च हुन्छ । आमाबाट छाेरीमा फेरि छाेरीबाट उसकी छाेरीमा याे समस्या सर्दै जान सक्छ', पराजुलीले भने । बेलैमा ध्यान दिन सकिएन भने यसकाे असर पुस्ताैँपुस्तासम्म जान सक्ने उनी बताउँछन् ।

गर्भकालीन मधुमेह हुँदा ब्लड सुगर सन्तुलन गर्न कठिन नै हुन्छ । तर, प्रेग्नेन्सीमा ब्लड सुगरलाईं सन्तुलनमा राख्न सकिएन भने हाई ब्लड प्रेसर, प्रि–एक्लेम्सिया, प्रि–म्याचुअर्ड डेलिभरी, सिजेरियन डेलिभरी वा जन्मिएको बच्चाको प्रिटर्म डेलिभरी, जन्मेपछि बच्चाको ब्लड सुगर लाे हुने जाेखिम हुने पराजुलीले बताए । 'बच्चाको विकास राम्ररी नहुने, ताैल धेरै बढी वा कम हुने, समयभन्दा अगाडि नै बच्चा जन्मिने, अपांगता भएको जन्मिने, बच्चाको मिर्गौला, ढाड, मुटुमा समस्या हुनेजस्ता समस्या हुन सक्छन्', उनले भने ।

चिकित्सकहरू गर्भाअवस्थामा आमाको ब्लड सुगर बढ्दा मिसक्यारेजकाे खतरा बढी हुने बताउँछन् । 'आमा पहिल्यैदेखि डायबेटिक भएमा HBA1C ६.५ प्रतिशतभन्दा तल हुनुपर्छ', डा. पराजुलीले भने, 'नत्र बच्चामा यसकाे नराम्राे असर पर्छ । बच्चाकाे अंगमै समस्या आउन सक्छ ।' तर, खानपान र शारीरिक ब्यायाममा ध्यान दिए गर्भकालीन मधुमेहकाे जाेखिम कम गर्न सकिने उनी बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असार १०, २०७९ १९:५८