सरकारले राष्ट्रिय विभूति घाेषणा गरेका जयपृथ्वीबहादुर सिंह काे हुन् ?

A+ A A-

मानवतावादी राजाका रूपमा विश्वभर प्रसिद्धी कमाएका बझाङ्गी राजा जयपृथ्वीबहादुर सिंहलाई सरकारले राष्ट्रिय विभूति घोषित गरेको छ । सोमबार बसेको मन्त्रिपरिषद्को बैठकले सिंहलाई राष्ट्रिय विभूतिमा थप गर्ने निर्णय गरेको हो ।

सिंहले नेपालको शिक्षा र न्यायिक तथा प्रशासनिक सुधारका क्षेत्रमा ठूलो योगदान पुर्‍याएको भन्दै उनलाई राष्ट्रिय विभूति घोषणा गर्नुपर्ने माग लामो समयदेखि राखिँदै आएको थियो । शेरबहादुर देउवा नेतृत्वकाे गठबन्धन सरकारले साेमबार याे माग पूरा गरिदियाे ।

काे हुन् जयपृथ्वीबहादुर सिंह ?

विसं १९३४ भदौ ७ मा जन्मिएका जयपृथ्वी नेपाली भाषाको पहिलो किताब ‘अक्षरांक शिक्षा’ का लेखक हुन् । उक्त किताबमा उनले गणितका साधारण हिसाब, तत्कालीन चलनचल्तीमा रहेको नापतौल, वर्ष, महिना, दिन, ऋतु, अंग्रेजी महिनाका नाम आदि कुरा समावेश गरेका थिए ।

शासनमा रहँदा जयपृथ्वीले शिक्षालाई खुबै महत्त्व दिएका थिए । उनले बझाङबाट आठ जना विद्यार्थीलाई काठमाडौँमा पढ्न पठाएका थिए । सामान्य शिक्षा आर्जन गरेपछि ती आठै जनालाई बझाङका विभिन्न अड्डा, स्वास्थ्य र शिक्षण संस्थामा जागिर दिएका थिए । त्यसपछि पनि उनले केहीलाई अध्ययनकै लागि भारत पठाएका थिए ।

साथै उनले काठमाडौँको नक्सालको आफ्नै घरमा सत्यवादी पाठशाला पनि खोलेका थिए । पछि उनले सत्यवादी प्राथमिक पाठशाला बझाङमा सारे । बझाङकाे यो पहिलाे विद्यालय थियो ।

जयपृथ्वीले बझाङमा आर्थिक सुधारका नाउँमा भूमिसुधारको व्यवस्थापन गरे । उनैले वैज्ञानिक ढंगबाट नापीको व्यवस्था पनि गरे । औषधालय पनि उनैले स्थापना गरे । खग औषधालय र जयपृथ्वी धर्म औषधालय त्यस भेकको पहिलो औषधालय थियो । उनले त्यहा कोलकाताबाट चिकित्सक पनि ल्याएका थिए । उनले काठमाडौँबाट त्यहाँ धोबी र च्यामे पनि पुर्‍याएका थिए ।

विसं १९६५ सालमा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरसँगै उनी बेलायत पनि गए । त्यसैबखत त्यहाँका राजाले उनलाई कर्नेलको दर्जा दिएका थिए । साथै उनी अमेरिकाको भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली थिए । रुसको भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली पनि जयपृथ्वी नै हुन् ।

जयपृथ्वीले मानवतावादी संस्था खोल्ने अभियान चलाएका थिए । उनी जुनजुन देशमा जान्थे त्यहाँ मानवतावादी भाषण गर्थे । पछि उनैको संरक्षकत्वमा एसियाका विभिन्न राष्ट्रमा मानवतावादी संघहरू पनि खुले । साथै उनले मानवतावादी पुस्तकहरू पनि प्रकाशित गरेका छन् । विश्व एकता उनको मुल मन्त्र थियो । संयुक्त राष्ट्रसंघ यिनैको समेत प्रभावले स्थापना भएको हो भन्ने दाबी पनि गरिन्छ ।

उनले गोर्खापत्रमार्फत पनि राष्ट्रियता र जनजागरणको गीत गाइरहे । उनले सन् १९२८ को मार्च ८ मा निर्वासित जीवनकालमै दक्षिण भारतको बैंगलोरमा मानवतावादी क्लबको उद्घाटन गरेका थिए । सोही वर्ष मानवतावाद भन्ने पुस्तक लेखेका थिए । ह्युमानिस्ट अर्थात मानवतावादी भन्ने अखबार पनि उनले सञ्चालन गरे । उनै जयपृथ्वीलाई सरकारले ढिलाे गरी राष्ट्रिय विभूति घाेषित गरेकाे छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असार ७, २०७९ ०७:२१