कफी उत्पादनदेखि सर्भसम्मको तालिम दिइरहेका मानबहादुर

A+ A A-

मोरङ उर्लाबारीका मानबहादुर श्रेष्ठ काठमाडौँ आएको २७ वर्ष भयो । विराटनगरको महेन्द्र मोरङ क्याम्पसबाट स्नातकसम्मको औपचारिक अध्ययन गरेका उनी ०५३ सालमा काठमाडौँ आए । घरबाट अमेरिका जाने सपना बोकेर काठमाडौं छिरेका उनी विभिन्न कारणले त्यता जाने परिस्थिति बनेन । बीएसम्म पढेको छोरो घरबाट अमेरिका जान हिँडेको खबरले अभिभावकहरू खासै खुसी थिएनन् ।

तर, मानबहादुरले घरपरिवारमा सुनाए– काठमाडौँमै बसेर केही पेसा, व्यवसाय गर्ने । सुरुमा उनलाई काठमाडौंमा कुन पेसा, व्यवसाय गर्ने रोज्न सजिलो थिएन । अमेरिका जानकै लागि उनले काठमाडौँको हिमालयन जाभामा कफी बनाउने तालिम लिएका थिए ।

उनलाई सुरुमा कफीको कामबारे थाहा थिएन । अमेरिका जान र त्यहाँ रेस्टुरेन्टमा काम गर्नकै लागि उनले बारिस्टा ट्रेनिङ लिएको उनलाई हिजोजस्तो लाग्छ । हिमालयन जाभामा तालिम लिएर झण्डै सात वर्ष काम गरेपछि उनले दरबारमार्गको एक क्याफेमा दुई वर्ष काम गरे । यस्ता विविध अनुभव लिएका उनी हाल कफीको नर्सरी राख्नेदेखि क्याफे, रेस्टुरेन्टमा कफी कसरी सर्भ गर्नेसम्मको तालिम दिने तहमा पुगेका छन् ।

‘हाम्रो पारिवारिक पृष्ठभूमि कृषि भएकाले कफी उत्पादन हुने स्थानका बारेमा धेरथोर जानकारी थियो । यसको बजार र काम गर्ने तरिकाबारे पनि जानकारी भएकाले तालिम लिने क्रममा पनि गाह्रो भएन,’ उनले शिलापत्रसँग भने ।

हिमालयन जाभामा तालिम

सन् १९९९ देखि २००५ सम्म काठमाडौँको हिमालयन जाभामा उनले प्रशिक्षार्थी भएर काम गरे । हिमालयन जाभाको पहिलो ब्याच हुन् उनी । कफीको विशेषता, कफीका प्रकार र कुन प्रकारको कफीको माग कस्तो हुन्छ भन्ने सबै कुराहरू उनले सोही बेलामा सिके ।

‘कफीक्षेत्रमा मेरो करियर हिमालयन जाभाबाट सुरु भएको हो,’ उनले सुनाए । हाल उनी नयाँ बानेश्वरमा बारिस्टा ट्रेनिङ स्कुल व्यवस्थासहितको क्याफे चलाइरहेका छन् । नेपालका विभिन्न क्षेत्रका विद्यार्थीलाई तालिम दिइसकेका उनी नेपालमा रहेका बेरोजगार युवालाई कफी नर्सरीदेखि क्याफे, रेस्टुरेन्टमा तयार गरेर सर्भ गर्दासम्मको तालिम दिन लागिपरेको सुनाउँछन् ।

‘हालसम्म मैले ५ हजारजना स्टुडेन्टलाई ट्रेनिङ दिइसकेको छु । धेरैजसो ललितपुरमा विद्यार्थीलाई ट्रेनिङ दिएको छु । गोरखा र काठमाडौँनजिकका धेरै ठाउँ पुगेर मैले ट्रेनिङ दिएको छु,’ उनले भने, ‘नेपालमा बेरोजगार रहेका युवालाई मैले कफीसम्बन्धी तालिम दिइरहेको छु । म अझै धेरै विद्यार्थीलाई कफीसम्बन्धी तालिम दिन चाहन्छु । कफीसम्बन्धी तालिम लिएपछि युवाहरू रोजगारीकै लागि विदेश जानुपर्दैन । नेपालमै काम पाइन्छ । अथवा विदेश जानुपरे पनि यो तालिम लिएकाले विदेशमा पनि राम्रो तलब पाउने मैले देखेको छु । तर, युवालाई विदेश पठाउने मेरो उद्देश्य होइन । नेपाली युवाले यहीँ काम गर्नुपर्छ । मेरो परिवारका सबै सदस्य नेपालमै कफी क्षेत्रमै काम गरिरहेका छौँ । मेरो परिवारै यही पेसामा लागेको छ ।’

हाल उर्लाबारी र बानेश्वरको कफी ट्रेनिङ स्कुलमा चार जना ट्रेनर र रेस्टुरेन्टमा पाँच जना गरेर नौ जनालाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिइरहेका छन् उनले । पछिल्लो समय नेपालमा क्याफे स्थापना गर्ने युवाको संख्या बढेकाले कफीको बिक्री र बजार बढिरहेको उनले बताए ।

‘कफी हाउसलाई अहिले दोस्रो घर भनेर चिनिने गरेको छ । पहिलो घर भनेको आफ्नै घर भइहाल्यो दोस्रो घर भनेको कफी सप, क्याफेहरू नै हो । साथीभाइसँग भेटौँ भन्दा पनि हामी क्याफे वा कफी घरको लोकेशन दिन्छौँ । त्यसैले नेपालमा क्याफे, कफी सपको संख्या बढिरहेको छ भन्न सकिन्छ,’ उनी भन्छन् ।

नेपाली बजारमा कफी र कफी संस्कार

नेपालमा कफी कल्चर सुरु भएको एक दशक पनि नबित्दै कफीपारखीको संख्या यो मात्रामा देखिनु निकै राम्रो भएको उनी बताउँछन् । ‘नेपालमा अहिले कफी फेसनका रूपमा देखिएको छ । कफी संस्कारका रूपमा जाने हो भने अझै १० वर्ष लाग्न सक्ने देखिन्छ,’ उनले भने, ‘नेपालमा जब कफी लभर्सहरू चिनीबिनाको कफी पिउन सुरु गर्छन्, अनि मात्र नेपालमा कफी संस्कृति सुरु भएछ है भनेर बुझ्न सकिन्छ ।’

विदेश गएर आउने अधिकांशमा कफी पिउने बानी बसेको हुन्छ । नेपालमा भने स्वस्थ्यवर्द्धक रूपमा कफी पिउन जान्नेको संख्या न्यून रहेको मानबहादुर बताउँछन् । नेपालमा वार्षिक रूपमा आठ टन कफी उत्पादन हुँदै आएको छ तर बजारको माग भने १८ टनसम्म रहेको उनले बताए ।

उत्पादन र मागबीचको कफी भने विदेशबाट आयात गरिरहनुपरेको उनले बताए । नेपालमा उत्पादित कफी विश्वबजारमा माग हुने गरेको छ । तर, नेपाली बजारका अधिकांश व्यापारीले नेपालको कफीमा भारतबाट सस्तो र गुणस्तरहीन कफी ल्याई मिसाएर बिक्री गर्ने गरेको उनले बताए ।

‘भारतबाट कम गुणस्तरको कफी ल्याएर मिसाएर बिक्री गर्दा नेपाली कफीको पहिचान संकटमा पर्छ, त्यसैले नेपाली कफीको पहिचान नबिगार्न सबैले ध्यान दिनुपर्छ,’ उनले भने, ‘नेपाल सरकारले, कफी विकास बोर्डले कफीको गुणस्तर कायम राख्न र उत्पादन बढाउन ध्यान दिनुपर्छ ।’ कफी उत्पादक किसानले उत्पादनको उचित मूल्य पाउन नसकेको तर किसानबाट कफी किनेर बिक्री गर्ने बिचौलियाले भने धेरै नाफा कमाइरहेकोे उनको भनाइ छ । अहिले नेपालका हरेक क्षेत्रमा कफीको अधिक माग रहेको उनले बताए ।

विदेशको अनुभव र नेपाल

हालसम्म उनले जापान, थाइल्यान्ड, इथियोपिया, ब्राजिल, यूएईमा गएर कफी रोस्टिङ, कफी प्लान्टिङ, उत्पादन तालिम, कफी खेती तालिमसम्मको अनुभव लिएका छन् उनले । ‘तर, मैले विदेशमा गएर पैसा कमाऊँला भन्ने कहिल्यै पनि सोचिनँ । नेपालमै गएर कफीकै काम गर्छु भन्ने सोचेको थिएँ,’ उनले भने । विदेशमा लिएको ट्रेनिङ र अनुभवका आधारमा अहिले काम गरिरहेका छन् मानबहादुर ।

कफी तालिम दिनका लागि यो क्षेत्रमा कम्तीमा १० वर्ष काम गरेको अनुभव हुनुपर्ने उनी बताउँछन् । तर, नेपालमा भने यो क्षेत्रमा केही वर्ष काम गरेका, केही मेसिन चलाउन जानेकाहरू नै तालिम दिन लागिरहेका छन् । यसले नेपाली बजार र कफी उत्पादन क्षेत्रमा भ्रम सिर्जना गरिरहेको उनलाई लाग्छ ।

‘यो खालको कल्चरले गर्दा कफीको बारिस्टा ट्रेनिङबाट स्किल डेभलोपमेन्ट हुन सकिरहेको छैन,’ उनी भन्छन्, ‘कफी ट्रेनिङका लागि कफी विकास बोर्डले कदम चाल्नुपर्ने देखिएको छ । जसरी शैक्षिक क्षेत्रमा एसईई लेभललाई पढाउने टिचर कम्तीमा प्लस टु उत्तीर्ण हुनुपर्छ तर नेपालको कफीक्षेत्रमा भने भर्खरै एसईई पास गरेकाले एसईई दिनेलाई पढाएकोजस्तै भइरहेको छ । ट्रेनिङले पढेर, अनुभव र ज्ञानका आधारमा नभई युट्युब हेरेको भरमा विद्यार्थीलाई तालिम दिइरहेको अवस्था छ । यसले गर्दा दक्ष विद्यार्थीहरू निस्कन एकदमै गाह्रो भइरहेकोे अवस्था छ ।’

प्रशिक्षकको स्किल टेस्ट गरेर मात्रै कफीको तालिम दिने व्यवस्था भए मात्र कफीको नर्सरी लगाउनेदेखि क्याफेमा सर्भ गर्नेसम्म दक्षता भएका विद्यार्थी नेपालमै देख्न सकिने उनी बताउँछन् ।

लट्टे आर्टको विशेषता

कफी पिउनु मानिसका लागि आवश्यकता मात्र नभएर सोख पनि रहको मानबहादुरको बुझाइ छ । थकाइ, आलस्य, निन्द्राबाट पुनर्ताजगी पाउनका लागि मानिस कफी पिउँछन् । तर, जब मानिस क्याफे या रेस्टुरेन्टमा कफी पिउन पुग्छन्, त्यहाँ कफीसँगै त्यसको डिजाइनिङले पनि निकै अर्थ राख्ने मानबहादुर बताउँछन् । ‘कफी पारखीका लागि लट्टे आर्टले धेरै प्रभाव पार्छ । यसमा भरिने सेम्बोलको पनि निक्कै महत्त्व हुन्छ,’ उनले भने ।

कफी के हो ?

कफीक्षेत्रमा लामो समय काम गरेका मानबहादुर आफू कफीसँग परिचित मात्र होइन, अभ्यस्त नै भएको बताउँछन् । उनका अनुसार कफी दुई प्रकारका हुन्छन् । एउटा हाई अल्टिच्युटमा उत्पादन हुने र एउटा लो अल्टिच्युटमा उत्पादन हुने कफी । बजारमा पाइने कफी नेचुरल हुँदैन । त्यसमा धेरै मात्रामा क्याफिन मिसाइएको हुन्छ ।

जति उचाइमा कफी उत्पादन भयो, त्यति नै क्याफिनको मात्रा घट्दै जान्छ । कफी नेचुरल प्रोडक्ट हो तर बजारमा पाइने धेरैजसो कफीमा केमिकल मिसाइएको हुन्छ । सामुद्रिक सतहदेखि आठ सय मिटरसम्मको उचाइमा पाइने कफी अरबिक जातको हो ।

इलामको साक्फारा भन्ने स्थानमा कफीखेती गर्ने लक्ष्य छ उनको । ‘त्यहाँका किसान दाजुभाइलाई पनि सहयोग मिल्नेगरी काम गर्न लागिरहेको छु,’ उनले भने ।

नेपालमा कफी मेकिङ ट्रेनिङ

उनले नेपालमा सन् २००८ देखि कफी मेकिङको ट्रेनिङ दिँदै आएका छन् । सुरुमा कफी ट्रेनिङ लिएर विदेश जानेको लहर चलेको मानबहादुर सुनाउँछन् । ‘सुरुमा मैले तीन वर्षजति ट्रेनिङ गराएँ,’ उनले भने, ‘अहिलेसम्म मैले कफीसम्बन्धी तालिम दिएको ११ वर्ष भयो ।’

अहिले पनि मानबहादुरसँग कफी ट्रेनिङ लिन आउने विद्यार्थीको संख्या उल्लेख्य रहेको उनी बताउँछन् । ‘हामीले सामाजिक सञ्जालमा विज्ञापन गरेर ट्रेनिङका लागि विद्यार्थी बोलाएका छैनौँ । पुरानै विद्यार्थीले गरेको सिफारिसका आधारमा सिक्न आइराख्नुभएको छ,’ उनले भने ।

सीटीईभीटीको कोर्समा पनि कफीकोे तालिमसम्बन्धी ज्ञान समावेश गराउन आफूले भूमिका खेलेको मानबहादुर बताउँछन् । ‘तर, पढेसँगै व्यावहारिक ज्ञानको पनि उत्तिकै खाँचो हुन्छ । सीटीईभीटीमा १ महिनाको कोर्स हुन्छ, त्यतिले मात्र विद्यार्थीलाई पर्याप्त ज्ञान मिल्दैन,’ उनले भने ।