पूर्णिमाको रातमा मात्रै बनाइने हिमालयन सिङ्गिङ बल

A+ A A-

काठमाडाैंको बौद्धमा बस्दै आएका शान्तरत्न शाक्य पूर्णिमाका दिन आफ्नो पुर्ख्यौली घर पाटनढोका पुग्छन् । उक्त दिन उनी साँझ नपर्दै घर पुगेर चन्द्र उदाएपछि पूजा आराधना गर्छन् । पूजा सकिँदा चन्द्रमा झुल्किसक्छ । अनि सुरु हुन्छ, उनको काम ।

त्यो रात उनको पुरानो घरबाट एउटै शैलीमा टाकटुकटाकटुक आवाज गुञ्जिरहन्छ । त्यो आवाजले उनको परिवार मात्रै नभएर छरछिमेकीहरूसमेत सुत्न सक्दैनन् । तर, आवाजबारे कुनै गुनासो पनि गर्दैनन्, उनीहरू । बरु उनलाई ‘कसा:’ भन्छन् । कसा: अर्थात् दुःख दिने मान्छे ।

शान्तरत्न कसा:को अर्थलाई दुई तरिकाले बुझाउँछन् । पहिलो दुःख दिने मानिस र दोस्रो काँसको काम गर्ने मानिस । उनी दुवै परे । यसरी उनी शान्तरत्न शाक्यबाट कसा: बने ।

‘रातभरि आउने आवाजले छिमेकीले सुत्न पाउँदैनन् । त्यही भएर दु:ख दिने मानिसलाई कसा: भनिन्छ । म पनि कसा: हो,’ उनी भन्छन् ।

त्यही दुःख दिने नामलाई किन नचिनाउने ? उनले अठोट लिए, पुस्तौँदेखि कसा: बनेर काम गर्दै आएका जिजुबाको कामलाई विश्वभर फैलाउने । अन्तत: उनले २०३८ सालमा ‘कसा:’लाई ब्रान्ड बनाउने निर्णय लिए ।

जिजुबाजेले बनाउँदै आएको काम, बाजे र बाजेबाट बुबाले गर्न सुरु गरेको काम उनले ९ वर्षको उमेरमै हात लिए । सानै उमेरमा बुबा बितेपछि आमाले सम्हाल्दै आएको परम्परागत काम उनलाई पनि हस्तान्तरण भयो । पुरानै शैलीले गर्दा कसा: पारिवारिक नाममै सीमित हुन्थ्यो । तर, उनी सीमितताभित्र बस्न चाहेनन् ।

नयाँ शैली किन नअपनाउने ? ‘हिलिङ’ र व्यापारको फ्युजन गरेर उनी नेपाली हिमालयन ‘सिङ्गिङ बल’ चिनाउन लागिपरेका छन् । उनले सुरु गर्नुअघि तिब्बतीयन ब्रान्डका बल पनि आइसकेका थिए । ती बलबाट कतिले थेरापि गरेर लाभ लिन्थे त कति नसकेर छोड्थे ।

हातमा सीप र हजुरबुबाले हरेक पूर्णचन्द्रमा बनाउने विशेष खालको बलबारे उनमा ज्ञान पनि थियो । हजुरबुबाकै पथलाई पछ्याउँदै उनी पूर्ण चन्द्रमा आएको दिन पुरानो घर पाटन धाउन थाले ।

माग बढ्दै गएपछि उनी एक्लैले बनाउन सम्भव भएन । त्यसपछि उनले ३० जनाको समूह बनाएर व्यवसायमा परिणत गरे । महिनाको एक दिन मात्रै बन्ने बल उनीसहितको टोलीले रातभरमा २० वटा तयार पार्छन् ।

चन्द्रलाई शान्ति र शीतलताको प्रतीक मानिने हुँदा यस खालको सिङ्गिङ बल बनाउँदा चन्द्रमाको प्रकाश सजिलै पर्नुपर्छ । चन्द्रमाको प्रकाशले बलमा शीतलता प्रदान गर्ने मान्यता नेवारी समुदायमा रहँदै आएको बताउँछन् शान्तरत्न ।

‘फुल मुन अर्थात् पूर्णिमाको दिन पूर्णचन्द्रको प्रकाश पर्ने गरी बनाइन्छ । यसले ध्वनि साधना गर्दा लाभदायक बन्नुका साथै यस बल बजाउँदा आउने ध्वनिले मानिसको शरीरको हिलिङ पावर बढाउँछ,’ उनी भन्छन् ।

सुन, चाँदी, तामा, फलाम, टिन (राङ), (जस्ता) जिंक, लिड, पारो गरी आठ प्रकारका अष्ट धातुको प्रयोग गरेर हातले बनाइने उक्त बलबाट फरक किसिमको आवाज निकालिने गरिन्छ ।

पछिल्लो समय तिब्बतीयन थेरापिको रूपमा चर्चा कमाइरहेको साउन्ड थेरापि तिब्बतीयन नभएर नेपाली भएको बताउँछन् उनी । ‘साउन्ड थेरापि नेपाली हो, तर हामीले यसको महत्त्व जानेनौँ । हामीले नै बेच्ने बल परापूर्वकालदेखि तिब्बतमा बिक्री हुन्थ्यो । उनीहरूले त्यसैलाई थेरापिको रूपमा प्रयोग गरे, ’ उनी भन्छन् ।

हुन त शान्तरत्नका जिजुबुबाले समेत यस प्रकारको बल बनाएर कहिले सुत्केरी उठाउन बलमा खाना खान लगाउँथे त कहिले रोगले थलिएका व्यक्तिहरूको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन प्रयोग गर्थे । काँसको काम गर्ने उनलाई धेरैले वैद्यको रूपमा पनि चिन्ने शान्तराज बताउँछन् ।

तर, उनी वयस्क भइसक्दा जिजुबाजेले बनाउँदै आएको बल तिब्बतीयन ब्रान्डको रूपमा बजारमा आएपछि चकित परे । ‘तिब्बतीयन ब्रान्ड थाहा पाएपछि म हिमालयन सिङ्गिङ बल भनेर विश्वलाई चिनाउन यो व्यवसायमा आइपुगेँ,’ उनी भन्छन् ।

सुरुमा उनले बाबुबाजेले बनाएजस्तै तामा फलामजस्ता धातुहरूको मिश्रणबाट बलहरू बनाए । तर, सेरामिकतर्फ ढल्किरहेको बजारले उनको व्यवसाय थप धराशायी बन्दै गयो ।

साउन्ड थेरापिमा मानिसको आकर्षण बढ्दै गएपछि उनले आफू बिरामी हुँदा हजुरबुबाले टाउको राखेर बलबाट आवाज निकालेर थेरापि गरेको सम्झिए ।

‘हजुरबुबाले गर्दा हाम्रो बिमार ठीक हुन्थ्यो । त्यो सम्झेपछि फरक ध्वनि र त्यसको झङ्कारले हिलिङ पावरलाई बढाउने खालको विशेष बल किन नबनाउने भनेर सुरु गरेको हो,’ उनी भन्छन् ।

यत्तिकैमा हजुरबुबाले पूर्णचन्द्रको दिन पूजा गरेर बनाउने बल सम्झिएपछि उनी त्यही बनाउन लागे । हजुरबुबाले दिएको सीपमा उनले थोरै पढेको ज्ञान पनि हालेर फुल मुन तयार पारे । चन्द्र आकारको उक्त बलमा विशेष खालको झङ्कारयुक्त आवाज पनि आयो । उनले बलको नाम जुराए ‘फुल मुन बल’ अनि ब्रान्ड बनाए ‘कसा:' ।

आज त्यही कासा ब्रान्डको फुल मुन बल हिमालयन सिङ्गिङको रूपमा विश्वका विभिन्न देशमा गइरहेको छ । उनले बनाएको विशेष प्रकारको फुल मुुन प्रतिकिलो १२ हजारदेखि २० हजारसम्मा खरिदबिक्री हुन्छ ।

विशेष गरी अध्यात्ममा चिन्तन गर्न चाहने, हाडजोर्नी, माइग्रेनजस्ता बिरामी भएका व्यक्तिहरूले खरिद गर्छन् ‘कसा:' ब्रान्डको फुल मुन बल ।

नेपालमा साउन्ड थेरापि विकासकै क्रममा रहेका कारण पनि शान्तरत्नको ८० प्रतिशत उत्पादन विदेश नै निर्यात हुन्छ । उनले यसरी वर्षमा ५० लाखभन्दा माथिको कारोबार गर्दै आएका छन् । आठ जनाभन्दा बढीलाई उनले रोजगारी दिएका छन् ।

ब्रान्डको रूपमा स्थापित हुँदै गर्दा शान्तरत्नलाई कसा: नामले नै दु:ख दिइरहेको छ । कसा: नाम आफैँमा गलत नभए पनि उनको ट्रेडमार्क चोरेर बजारमा थुप्रै कसाहरू जन्मिरहेका छन् । उनी पछि परिरहँदा उनकै नाम र उनकै चिह्न प्रयोग गरेर फुल मुन बल बनाउनेहरू अघि लागेको गुनासो गर्छन् शान्तरत्न । भन्छन्, 'बजारमा कासा ब्रान्डका डुब्लिकेट सामानहरू प्रशस्तै भेटिन्छन् । यसले मेरो उत्पादनको गुणस्तरमाथि प्रश्न उठिरहेको छ ।’

झट्ट हेर्दा उस्तै देखिए पनि कासा ब्रान्डको फुल मुन बल जहाँतहीँ पाइँदैन । शान्तरत्नले सीमित स्थानमा मात्रै बेच्दै आएका छन् भने उत्पादनको ८० प्रतिशत विदेश निर्यात गर्दै आएका छन् ।