वेल्डिङको कामका कारण आँखासम्बन्धी गम्भीर समस्या झेल्दैछन् श्रमिकहरू

A+ A A-

सरकारले श्रमिकको सुरक्षाको ग्यारेन्टी गरेको बताउने गरेको छ । तर, व्यवहारमा भने त्यसको कार्यान्वयन हुन सकेको छैन ।

राजनीतिक दलका श्रमिक संगठन र श्रमश्रेत्रमा आवाज उठाउँदै आएका सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाले ‘सेफ्टी फस्ट’ अवधारणालाई अघि बढाएको दाबी गरे पनि वेल्डिङ क्षेत्रमा काम गरिरहेका श्रमिकहरूले त्यस्ता कुनै पनि निकायबाट सुरक्षा सेवा पाउन सकेका छैनन् । यस क्षेत्रका श्रमिकहरू अत्यधिक जोखिम मोलेर काम गरिरहेका भेटिन्छन् ।

ग्रिल उद्योगमा फलाम वेल्डिङ गर्दा प्रयोग हुने मेसिनबाट आउने झिल्का यति शक्तिशाली हुन्छन् कि खाली आँखाले हेर्दा वेल्डिङ गर्ने मानिसको आँखाको ज्योति नै गुम्न सक्ने खतरा हुने नेत्र चिकित्सकहरू बताउँछन् । आँखाको स्वास्थ्यका हिसाबले अत्यन्तै जोखिमपूर्ण रहको फलाम वेल्डिङमा कार्यरत श्रमिकको आँखाको सुरक्षाका लागि सरकार र सम्बन्धित निकायले केही काम गर्न सकेको देखिँदैन ।

‘राति– राति आँखामा आँसु आउँछ’

चितवन रत्ननगरका हीरा मगर काठमाडौंस्थित माछापोखरीमा रहेको एक ग्रिल उद्योगमा काम गर्छन् । उनले यो काम गरेको एक वर्ष भयो । सुरुमा आँखामा कुनै समस्या नभएका उनलाई वेल्डिङको काम गरिरहँदा केही महिनापछि आँखामा समस्या देखियो ।

‘सुरुमा आँखामा कुनै समस्या थिएन । ग्रिल उद्योगमा वेल्डिङको काम गरिरहेको केही महिनामा नै मेरो आँखामा समस्या देखियो,’ त्रिपुरेश्वस्थित आँखा अस्पतालमा भेटिएका उनले भने, ‘अहिले राति आँखाबाट आँसु आउने समस्या देखिएको छ । बिहान उठेको केहीबेरसम्म पनि आँखा खोल्न कठिन हुन्छ ।’

बच्चालाई असर गरेको त्यो घटना

काठमाडौं, बुद्धनगरमा रहेको वेलडन एड्भरटाइजिङ टिम कामका लागि केही समयअघि चितवनको नारायणगढ गएको थियो । त्यसबेला वेल्डिङको काम गरिरहेको ठाउँमा गएर एउटा बच्चाले केही समय त्यहीँ हेरेर बसिरह्यो । काम सकेर सबै आ–आफ्ना घर लागे । बच्चा पनि घरतिर गयो ।

‘ती बच्चाले घर पुगेपछि आँखा दुख्यो भन्न थालेछन् । एक्कासि रुने कराउने गर्न थालेपछि बा–आमाले आँखा जँचाउन लाँदा सुरुमा उनले आँखा देख्दिनँ भन्न थालेछन् । पछि डाक्टरले जाँच गरेर औषधि लगाएपछि ती बच्चाले आँखा देख्न थाले,’ सञ्चालक बुद्ध कार्कीले भने । वेल्डिङ गर्दै गरेको ठाउँमा बच्चाले हेरिरहेको छ भन्नेमा सुरुमा कसैले ख्याल नदिँदा यस्तो समस्या आएको कार्की बताउँछन् ।

‘हामीले काम गर्दा सुरक्षा सावधानी अपनाएका हुन्छौँ । तर, वेल्डिङको काम गर्दा वा सिक्दा सुरुमा आँखामा समस्या देखिन्छ । वेल्डिङ गरेको ठाउँमा गएर आगोको झिल्का हेर्‍यो भने हामीलाई पनि समस्या आउँछ । प्रकाशको झिल्कामा एकोहोरो एकछिन हेर्‍यो भने हेरेको दुई घण्टापछि केही समय आँखा नै बन्द हुन्छ,’ कार्कीले आफ्नो अनुभव सुनाए ।

ग्रिल उद्योगमा काम गर्दै आएका कामदारहरूका अनुसार वेल्डिङ गर्ने क्रममा आफ्ना साथीहरूले आँखामा गम्भीर प्रकारका समस्या बेहोरेको बताउँछन् । काम गर्ने क्रममा आँखामा समस्या आए पनि उपचारका लागि सरकार, संघ–संस्था वा राजनीतिक दलका श्रमिक संगठनहरूबाट आफूहरूले कुनै सहयोग नपाएको कामदारहरू बताउँछन् ।

ग्रिल उद्योगमा मात्र होइन, अन्य उद्योग तथा कलकारखानामा पनि कम उमेर समूहका श्रमिकहरू जोखिम मोलेर वेल्डिङ गरिरहेका देखिन्छन् । सुरक्षा सावधानी अपनाउँदा अपनाउँदै पनि आँखामा समस्या देखिएमा डाक्टरकहाँ गइहाल्नु नपर्ने कार्कीको बुझाइ छ ।

वेल्डिङ गर्दा नजिकैबाट हेर्‍यो वा चस्मा नलगाई हेर्‍यो भने आँखामा समस्या देखिने सञ्चालक कार्कीले बताए । यसरी छेउमा गएर हेर्दा वल्डिङ गर्दा निस्कने धुवाँ आँखामा गएर आँखा पोल्ने समस्याबाट उनी पनि गुज्रिएका थिए ।

वेल्डिङ गर्ने मानिसलाई उज्यालोमा हेरिरहन गाह्रो हुने, आँखा पोल्ने समस्या देखापर्ने यसै उद्योगमा काम गर्दै आएका सञ्जय चौधरीले सुनाए । उनले यस क्षेत्रमा काम गरेको तीन वर्षभन्दा बढी भयो । आफूमा पनि यी प्रकारका समस्या देखा पर्ने गरेको उनी सुनाउँछन् ।

वेल्डिङको काम गरिरहेका सबै जनाले आफ्नो सुरक्षाका लागि चस्मालगायत सुरक्षाका सामान प्रयोग नगर्नु नै समस्याको कारण रहेको देखिएको छ । तर, कहिलेकाहीँ सुरक्षाका साधनको प्रयोग गर्दागर्दै पनि आँखामा समस्या आउने वेल्डिङको काम गर्दै आएका श्रमिकहरू बताउँछन् ।

बुद्धनगरकै दिनेश मेटल वर्कसपमा काम गर्दै आएका दाङका सुवास विष्टले पनि आँखामा समस्या आउने गरेको बताए । ‘दिनभरि वेल्डिङ गरेकाले बेलुका आँखा दुख्ने, पोल्ने गर्छ,’ विष्टले शिलापत्रसँग भने, ‘वेल्डिङ गर्दा निस्कने आगोको झिल्का, धुवाँ आँखामा पसेपछि आँखा धेरै पोल्ने, आँसु बग्ने समस्या छ ।’

यसैगरी, दुई वर्षदेखि दिनेश मेटल वर्कसपमा काम गर्दै आएका सुमन विक आफूलाई अहिलेसम्म आँखामा ठूलो समस्या नदेखिएको तर सामान्य रूपमा आँखा पोल्ने गरेको बताउँछन् । ‘काम सिक्ने बेला सुरु–सुरुमा आँखा दुख्ने गर्थ्यो, पोल्थ्यो, आँखा रातो हुन्थ्यो,’ उनी भन्छन् ‘अहिले त बानी भइसक्यो केही हुँदैन । तर, दिनभरि काम गर्दाचाहिँ रातको समयमा आँखा पोल्ने गर्छ ।’

वेल्डिङको काम गरिरहेका सबै जनाले आफ्नो सुरक्षाका लागि चस्मालगायत सुरक्षाका सामान प्रयोग नगर्नु नै समस्याको कारण रहेको देखिएको छ । तर, कहिलेकाहीँ सुरक्षाका साधनको प्रयोग गर्दागर्दै पनि आँखामा समस्या आउने वेल्डिङको काम गर्दै आएका श्रमिकहरू बताउँछन् ।

यस्ता छन् सावधानी अपनाउनुपर्ने र बच्ने उपाय

वेल्डिङ गर्दा निस्कने प्रकाश र तापको जोखिमबाट बच्न मेसिन प्रयोगकर्ता स्वयम् नै जिम्मेवार हुनुपर्ने नेत्र विशेषज्ञहरू बताउँछन् । आधिकारिक प्रयोगशालाबाट परीक्षण गरिएको चस्मा लगाउने, प्रकाशको झिल्काले नडढाउने खालको पञ्जा र लुगा लगाउने, झिल्काबाट छाला जोगाउन सचेत रहनुपर्ने चिकित्सकहरूको राय छ ।

नेत्र विशेषज्ञहरूका अनुसार वेल्डिङ गर्दा मेसिनबाट निस्कने झिल्कामा परावैजनी प्रकाश (अल्ट्राभ्वाइलेट लाइट) प्रभावित हुने गर्छ । यही किरणले आँखामा असर गर्छ । ‘वेल्डिङ गर्दा आँखा जोगाउन प्रोटेक्टिभ लेन्सहरू लगाउनुपर्ने भए पनि धेरैले यसलाई बेवास्ता गर्छन् । यस कारण आँखामा समस्या देखिन्छ,’ त्रिवि शिक्षण अस्पतालका नेत्र विशेषज्ञ डा. सञ्जीव भट्टराईले शिलापत्रसँग भने, ‘स्पेसल प्रोटेक्टिभ ग्लास भएको चस्मा र लेन्स लगाएर काम गर्दा अल्ट्राभाइलेट किरण आँखामा छिर्दैन । यस्तो चस्माले परावैजनी किरणलाई आँखामा छिर्न दिँदैन ।’

वेल्डिङ मेसिनबाट प्रकाशका साथै हिट भएको झिल्का र धुवाँ पनि निस्कने भएकाले आँखालाई पूरै ढाक्ने खालको फ्रेम भएको चस्मा लगाउनुपर्ने चिकित्सकको सुझाव छ । उद्योग, कलकारखाना, गृह निर्माण आदि क्षेत्रमा वेल्डिङको काम गर्ने क्रममा श्रमिकहरूले सुरक्षाका साधनहरू प्रयोग नगर्नाले आँखामा हानिकारक परावैजनिक प्रकाश आँखामा पर्ने र यसले आँखालाई दीर्घकालीन असर पार्ने डा. सञ्जीवको भनाइ छ ।

कामको समयमा चस्मालगायत सामग्रीको प्रयोगका साथै काम गरिसकेपछि एकपटक राम्रोसँग आँखा पखाल्नुपर्ने डा. सञ्जीव बताउँछन् ।

पाटन सामुदायिक आँखा स्याहार केन्द्रका नेत्र विशेषज्ञ डा.शैलेश प्रधानका अनुसार वेल्डिङको काम गर्ने क्रममा कामदारको आँखामा असर परेर उपचार गर्न उल्लेख्य संख्यामा बिरामी आउने गरेका छन् । वेल्डिङ गर्ने क्रममा आँखामा परेको प्रकाशको झिल्काले सामान्यदेखि जटिल प्रकारका समस्या उत्पन्न हुने गरेको उनले बताए ।

‘वेल्डिङ गर्ने क्रममा देखिएको यस्तो समस्यालाई बेवास्ता गरे भविष्यमा आँखामा जटिल खालको समस्या पनि देखा पर्न सक्छ । त्यसैले आँखामा केही समस्या परे तुरुन्त चिकित्सककहाँ गएर जाँच गराइहाल्नुपर्छ,’ उनले भने । उनका अनुसार खास गरेर १८ देखि ४० वर्ष उमेर समूहका व्यक्तिहरू यस्तो समस्या लिएर आउने गरेका छन् ।

‘ग्रिल उद्योग, फलामसम्बन्धी काम गर्ने कारखाना, भवन निर्माणको काम गर्ने र अन्य मेकानिकल उद्योगहरूमा काम गर्नेहरू वेल्डिङबाट उत्पन्न हुने असरको जोखिममा हुनुहुन्छ,’ डा. प्रधानले शिलापत्रसँग भने, ‘यस्तो समस्याका कारण आँखाको कर्नियामा धेरै ठूलो असर गरे उपचार गर्न धेरै खर्च र समय लाग्ने उनले बताए ।’

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ २८, २०७९ १३:१४