मोदी भ्रमणलाई किन तीर्थाटनमै खुम्च्याउन खाेजिँदैछ ?

A+ A A-

भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको एकदिने नेपाल भ्रमणले दुईवटा प्रश्न उठाएको छ । एक, मोदीको भ्रमण राजनीतिक हो कि अनुयायी भ्रमण ? दोस्रो, मोदीले नेपाल भ्रमणलाई प्राथमिकता दिएका हुन् कि बेवास्ता गरेका हुन् ? संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक र सांस्कृतिक संगठन (युनेस्को)को निम्तामा २ जेठमा लुम्बिनी आउन लागेका मोदीले काठमाडौं आउन रुचि देखाएनन् ।

अघिल्लो भ्रमणमा लुम्बिनी जान नपाएका मोदीका लागि अहिलेको भ्रमण त्यसबेलाको अधुरो सपना पूरा भएको सम्म त मान्न सकिन्छ । तर, सरकार प्रमुखको भ्रमण राजनीतिकभन्दा अनुयायीजस्तो हुनुचाहिँ नेपाल-भारत सम्बन्धका लागि सन्देहात्मक भने देखिन्छ । २ जेठमा हेलिकाेप्टरबाट लुम्बिनी उत्रिने मोदीलाई प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले स्वागत गर्नेछन् । अनि युनेस्कोले आयोजना गरेकाे बुद्ध जयन्तीसम्बन्धी कार्यक्रममा सहभागी हुनेछन् ।

राजनीतिकभन्दा अनुयायी भ्रमण

नेपाल-भारत सम्बन्धमा केही वर्षयता जटिल मुद्दाले प्रवेश पाएका छन्, जसका कारण नेपाल र भारतबीच राजनीतिक सम्बन्ध तिक्ततापूर्ण बनाएको छ । त्यसलाई साम्य पार्नेभन्दा टार्ने रणनीति भारतले बनाएको देखिन्छ ।

खासगरी, नेपाल र भारत दुवैले प्रकाशन गरेका नयाँ राजनीतिक नक्साका कारण चरम असन्तुष्टि रहेको छ । नेपालले भारतीय नयाँ नक्साको विषयमा दुईपटक कूटनीतिक नोट पठाइसकेको छ, जसमाथि सामान्य छलफल गर्न पनि भारत तयार भएको छैन । अर्थात्, भारत नयाँ नक्सासम्बन्धी विवाद टार्न खोजिरहेको छ ।

ईपीजी प्रतिवेदन बुझ्ने वा नबुझ्ने भन्नेमै भारत प्रस्ट छैन । भारतले अहिले पनि उक्त प्रतिवेदन बुझेर सम्बन्ध सुधारमा लाग्ने प्रयास गरेको छैन । भारतीय बाँधका कारण नेपालको तराई डुबान हुँदै आएको छ, उक्त समस्याको सम्बोधन गर्न पनि भारत तयार भएको छैन ।

त्यति मात्र होइन, भारत नेपालको आार्थिक विषयमा छलफल गर्न पनि रुचि देखाइरहेको छैन । भारतको नोटबन्दीबाट नेपालले अर्बौं रुपैयाँ क्षति ब्यहोर्नुपर्‍याे, जसमा सहजीकरण गर्न भारत तयार भइदिएन । पछिल्ला वर्षमा भारतले आफूलाई चाहिने वा लिनुपर्ने विषयमा संवाद, छलफल गरिहाल्ने तर नेपाललाई दिनुपर्ने विषयलाई भने ‘म्युट’ गर्ने रणनीति अख्तियार गरेको देखिन्छ ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयको अनुसन्धान केन्द्र सिनासका कार्यकारी निर्देशक तथा राजनीतिशास्त्री मृगेन्द्रबहादुर कार्कीको विश्लेषणमा नेपालले राजनीतिक एजेण्डा जर्बजस्तमा राखेकै छ । तर, भारतले त्यसलाई रुचाएको छैन । त्यस कारण उसले नेपालसँग राजनीतिकभन्दा बढ्ता धर्म र संस्कृतिलाई प्राथमिकतामा राखेर सम्बन्ध विस्तार गर्न खोजेको देखिन्छ ।

शिलापत्रसँग कुरा गर्दै कार्कीले भने, ‘नेपालको भावनासँग जोडिने धर्म र संस्कृतिलाई प्राथमिकतामा राखेर सम्बन्ध विस्तार गर्न खोजेका छन् । त्यस कारण अहिले मोदीको नेपाल भ्रमण राजनीतिक भ्रमणभन्दा बुद्धिस्ट अनुयायी भ्रमण हो ।’

राजनीतिक विश्लेषक चन्द्रदेव भट्टको बुझाइमा मोदीकाे लुम्बिनी भ्रमण ‘सफ्ट पावर’ सँग जोडिन्छ । शिलापत्रसँग भट्ट भन्छन्, ‘सरकार प्रमुखले राजनीतिक भ्रमण मात्र गर्छन् भन्ने हुँदैन, मोदीले लुम्बिनी भ्रमणमार्फत सफ्ट पावरलाई बढाउन खोजेको बुझिन्छ, वास्तवमा यसले नेपाल–भारतका साझा सांस्कृतिक सम्पदालाई प्रवर्द्धन गर्छ ।’

हुन पनि नेपाल-भारतबीच बुद्धिस्ट सर्किट निर्माणको साझा योजना छ । त्यसले प्राथमिकता पाउन सकेको छैन ।

मोदीले राजनीतिकभन्दा अनुयायी भ्रमणलाई प्राथमिकता दिनुमा नेपाल र भारतबीच सम्बन्ध सुधार भइनसकेको सन्देशका अलावा गठबन्धन सरकारप्रतिको अविश्वास पनि मानिन्छ ।

भारत अहिलेको गठबन्धन सरकारप्रति असन्तुष्ट रहेको पनि विश्लेषण भइरहेको छ । तर, चुनावलगत्तै काठमाडौं आएर राजनीतिक सन्देश दिन मोदीले नचाहेको पनि देखिन्छ । अहिलेको सरकारसँग राजनीतिक विषयमा भारतले छलफल गर्न नचाहनुमा आउने संघीय चुनावको परिणामसँग जोडिएको विश्लेषक भट्टको अनुमान छ ।

भट्टको विश्लेषणमा संसदको ठूलो दल विपक्षमा रहेको र संघीय चुनाव पनि आउन लागेको अवस्थामा चुनावपछि कस्तो समीकरण बन्छ, त्यसको आकलन नगरी अहिलेकै सरकारसँग राजनीतिक सम्बन्ध विस्तार गर्न मोदीले नचाहेका पनि हुन सक्छन् ।

भूराजनीतिक स्वार्थ

मोदीको लुम्बिनी भ्रमणसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध जति जोडिएको छ, त्यति नै भूराजनीतिक रणनीतिको नाभी पनि गाँसिएको छ ।

पछिल्ला वर्षमा चीनले बुद्ध धर्मलाई प्राथमिकता दिएर लुम्बिनीमा गुम्बाहरू बनाउने तथा आर्थिक सहायतामार्फत सम्बन्ध विस्तार गर्न थालेपछि भारतले पनि लुम्बिनीमा आफ्नो उपस्थिति बलियो बनाउन चाहेको देखिन्छ । त्यसमा विश्लेषक भट्ट पनि सहमत देखिन्छन् ।

०७२ को भुइँचालोमा हनुमानढोका परिसरका संरचना निर्माणमा चीन, अमेरिकादेखि बेलायतलगायत पश्चिमा मुलुकले अवसर पाए तर, त्यहाँ भारत जोडिन पाएको थिएन । त्यसलाई भूराजनीतिक रणनीतिसँग जोड्छन् विश्लेषक भट्ट ।

उनी भन्छन्, ‘लुम्बिनीमा चीनको उपस्थिति बढेको छ । चीनले पनि बुद्ध धर्म र कन्फ्युसियस दर्शनलाई प्रवर्द्धन गरेर सफ्ट पावरमार्फत सम्बन्ध विस्तार गर्न थालेको छ । त्यसले गर्दा लुम्बिनीमा चीनको प्रभाव बढेको छ । त्यस कारण पनि मोदीले लुम्बिनीलाई प्राथमिकतामा राख्न खोजेका हुन सक्छन् ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख २९, २०७९ १४:०७