मधेसमा कांग्रेसलाई फाेरमकाे राहत, एमालेमा पहिलेकाे क्षति घटाउने कसरत

A+ A A-

०७४ को स्थानीय चुनावको मत परिणामले मधेस प्रदेशमा कांग्रेस पहिलो दल बनेको थियो । उपेन्द्र यादवको तत्कालीन संघीय समाजवादी फोरम दोस्रो दल भएको थियो भने एउटा पालिका कम जितेर महन्थ ठाकुरको पूर्वदल राजपा तेस्रो, माओवादी चौथो र एमाले पाँचौँ दल भएको थियो ।

५ वर्षअघिको मतपरिणाम अनुसार कांग्रेसले ४० पालिका जितेको थियो भने तत्कालीन राजपाले २५ पालिका, तत्कालीन संघीय समाजवादीले २६ पालिका, माओवादी केन्द्रले २१ पालिका र एमालेले १४ पालिका जितेको थियो । माओवादीबाट निर्वाचित ४ जना पालिका प्रमुख एमालेमा प्रवेश गरेका छन् भने जसपाबाट वीरगञ्ज महानगरका मेयर एमालेमा प्रवेश गरेका छन् । पूर्वराजपा र फोरमबीचको एकताबाट बनेको जसपा पुनः विभाजित हुँदा जनकपुर उपमहागरपालिका, राजविराज नगरपालिकाजस्ता ठूला नगरका मेयर विभाजित पार्टीमा नलागेपछि ती पालिकामा जसपा थप बलियो भएको छ ।

त्यसमाथि कांग्रेससँग तत्कालीन फोरम लोकतान्त्रिकले एकता गरेपछि कांग्रेसको शक्ति पनि थपिएको छ । मधेस प्रदेशका कतिपय पालिकामा कांग्रेस र फोरम लोकतान्त्रिकले हाराहारी मत ल्याएका थिए भने कतिपय लोकतान्त्रिकको सहयोग पाउनेवित्तिकै कांग्रेसले जित्ने पालिकामा देखिएको छ । त्यसैले यी दुई पार्टीको मिलनकै कारण कांग्रेसले पालिकाको संख्या थप्न सक्ने देखिन्छ ।

राजनीतिशास्त्री विजयकान्त कर्ण ०७४ को पछिको मधेसको राजनीतिक समीकरणमा धेरै फेरबदल नहुने आकलन गर्छन् । प्रदेशमा कांग्रेस, जसपा, माओवादी केन्द्रको राजनीतिक शक्तिमा परिवर्तन नआउने आकलन गरेका कर्ण लोसपा र एमालेको राजनीतिक शक्तिमा हुने फेरबदल चाहिँ पाँच दलीय गठबन्धनको भविष्यसँग जोडिएको ठान्छन् ।

कर्ण सत्ता गठबन्धन कायम रही लोसपा पनि थपिएको अवस्थामा मधेसको राजनीतिमा ठूलो ‘गेम चेञ्ज’ हुने दाबी गर्छन् । कर्ण भन्छन्, ‘एमाले अहिले पनि मधेसमा कमजोर शक्ति हो, अहिले जे-जति मान्छे प्रवेश गरे भनिएको छ, त्यसले खास अर्थ राख्दैन । त्यसैले पाँच दलीय गबठन्धनमा लोसपा पनि थपियो भने एमाले धेरै नाजुक अवस्थामा पुग्छ ।’

कांग्रेसलाई फोरमको राहत

मधेस कांग्रेसको आधारभूमि हो । तर, पछिल्ला दिनमा मधेस केन्द्रित दलहरूको प्रभाव विस्तार हुँदै जाँदा सबैभन्दा बढी नेताहरू कांग्रेसबाट मधेस केन्द्रित दलमा प्रवेश गरेका थिए । तर, अहिले परिस्थिति फेरिएको छ । गतिलो जनमत भएका नेता विजय गच्छदारको पार्टी कांग्रेसमा समाहित भएका कारण कांग्रेसका लागि यो चुनाव तुलनात्मक रूपमा सहज बन्ने देखिन्छ । सप्तरीका केही पालिकामा कांग्रेसका उम्मेदवारलाई जिताउन पुग्ने मत फोरम लोकतान्त्रिकका उम्मेदवारले ल्याएका थिए ।

कञ्चनरुपा नगरपालिकामा कांग्रेसका उम्मेदवारले ४ हजार १ सय ७६ मत ल्याउँदा ५ हजार ४२ मत ल्याएर एमाले उम्मेदवार विजयी भएका थिए । जबकि उक्त पालिकामा फोरम लोकतान्त्रिकले २ हजार ३ सय ९० मत ल्याएको थियो । त्यस्तै अवस्था थियो राजविराज नगरपालिकामा । उक्त नगरपालिकामा कांग्रेसका उम्मेदवारले २ हजार १ सय १० मत ल्याएर पाँचौँ भएको थियो ।

चौथो स्थानमा रहेको फोरम लोकतान्त्रिकले २ हजार ५ सय ७ मत ल्याएका थिए । जबकि तत्कालीन राजपाको उम्मेदवार शम्भुप्रसाद यादवले ४ हजार ७ सय ७४ मत ल्याएर विजयी भएका थिए । सर्लाही, रौतहट र बारामा १-१ पालिका जितेको पनि छ । त्यसैले पार्टी एकतापछि मधेस प्रदेशका १ सय ३६ पालिकामध्ये अधिकांशका उम्मेदवार उठाएको फोरम लोकतान्त्रिकको मत अब कांग्रेसले पाउनेछ ।

लोसपा शक्तिको खोजीमा, जसपा जोगाउने प्रयासमा

तत्कालीन राजपा र संघीय समाजवादी फोरमको एकतापछि जसपा बन्दा मधेसमा सबैभन्दा बलियो दल बनेको थियो । आन्तरिक विवादका कारण एकता भएको एक वर्षपछि नै १ भदौ ०७८ मा जसपा विभाजित भयो । जसपा विभाजित भई पूर्वराजपा नेताहरूले लोसपा पार्टी बनाउँदा अधिकांश पालिका प्रमुखहरू जसपामै बसे ।

राजविराज नगरपालिकाका मेयर शम्भुप्रसाद यादव महन्थ ठाकुर नेतृत्वको राजपाबाट निर्वाचित भएका थिए तर ठाकुरले बनाएको लोसपामा लागेका अहिले जसपाबाटै पुनः मेयरको दाबेदार बनेका छन् । त्यही अवस्था देखियो जनकपुर उपमहानरपालिका । मेयर लालकिशोर साह पनि पूर्वराजपा समूहमा फर्किएनन् । जसपामै रहेका साह पनि मेयरका दाबेदार छन् ।

पूर्वराजपाका नेताहरू र जनप्रतिनिधिहरू जसपामै रहने निर्णयले जसपलाई मधेसमा थप बलियो बनाएको विश्लेषण भइरहेको छ । महन्थ ठाकुर कमजोर र उपेन्द्र यादव बलियो बन्ने क्रममा रहेको बताइरहँदा मधेसमा हुने सामुदायिक मतले पनि चुनावमा ठूलो प्रभाव पार्ने बताइन्छ ।

जसपाका नेता मनिष सुमन मधेसको पहिलो र शक्तिशाली पार्टी जसपा नै भएको दाबी गर्छन् । सुमन भन्छन्, ‘स्थानीय जनप्रतिधि र प्रदेशसभा सांसदहरूको संख्याकै हिसाबले हामी अहिले पहिलो पार्टी छौँ, अब झन बलियो बनेर आउँछ ।’

एमाले क्षति कम गर्ने कसरत

धनुषाका माओवादी दुई नेता २१ चैतमा धनुषाका एमाले अध्यक्ष केपी ओलीको निवास पुगेर एमाले प्रवेशको घोषणा गरे । गणेशमान चारनाथ नगरपालिकाकी उपमेयर मीनाकुमार यादव र शहीद रामवृक्ष यादवका भतिज विष्णुदेव यादव ओलीनिवास पुगेर एमाले प्रवेश गरेका हुन् । माओवादी केन्द्रका प्रभावशाली नेता मातृका यादवको जिल्लाका यी नेताको एमाले प्रवेशले विभाजनको क्षतिलाई कम गर्न थोरै राहत भने पक्कै दिन्छ ।

एमाले अहिले त्यही राहतको प्रयासमा छ । ०७४ को स्थानीय निर्वाचनमा माओवादी केन्द्रभन्दा कमजोर देखिएका एमाले विभाजनपछि थप कमजोर भएको छ । त्यसमाथि प्रदेशसभाकै हिसाबमा एमालेभन्दा ठूलो शक्ति विभाजित भई एकीकृत समाजवादीमा बनेको छ । केही पालिकाका प्रमुख र वडाध्यक्षहरूले पनि एकीकृत समाजवादी रोजेपछि मधेसमा चौथो रहेको एमालेलाई त्यही साख जोगाउन पनि हम्मे परिरहेको छ ।

त्यही प्रयासका लागि वीरगञ्ज महानगरका मेयर विजय सरावगीलाई भित्र्याएको छ । पुनः मेयरको टिकट पाउने सर्तसहित जसपा त्यागेर एमालेमा प्रवेश गरेका मेयर सरावगीको वीरगञ्जमा बलियो प्रभाव छ । पार्टीको जग र सरावगीको प्रभावले मेयर हात पर्न सक्ने आकलन एमालेको देखिन्छ ।

२२ चैतमा बहादुरमाई नगरपालिकी उपमेयर गायत्रीदेवी यादव र सखुवाप्रसौनी गाउँपालिकाकी उपाध्यक्ष फूलमति देवी थरुनी एमाले प्रवेश गरेका छन् । अर्थात् ओली निरन्तर शक्ति आर्जनको प्रयासमा जुटेका छन्, जसले गर्दा विभाजित जनमतलाई पूर्ति गर्न सकोस् ।

त्यसो त माअ‍ोवादी केन्द्रका नेता प्रभु साह, ज्वालाकुमारी साहलगायतका नेताहरूको एमाले प्रवेशले शत्रुधन महतो, बंशीधर मिश्रसहित ठूलो पंक्ति बाहिरिएपछि साहहरूको साथले एमाले बलियो बन्ने प्रयास गरिरहेको छ । एमालेले जसपा, माओवादी केन्द्र र कांग्रेसका स्थानीय नेताहरूलाई भित्र्याइरहेको छ ।

शक्ति आर्जनकै लागि एमालेले लोसपाका नेता राजेशमान सिंहलाई पनि पार्टीमा भित्र्याउने प्रयास गरेको थियो । सिंहभन्दा पहिला नै मेयर सरावगी प्रवेश गरेपछि एमालेबाट टाढिएर जसपा प्रवेश गरेका छन् । त्यसले वीरगञ्जमा भने एमालेको शक्ति आर्जनको प्रयासमा ठेस लागेको छ तर उक्त ठेसलाई माओवादीका दुई जना पालिका प्रमुखको प्रवेशले मल्हम लगाएको छ ।

अघिल्लो चुनावमा एमालेले मधेस प्रदेशका पहाडी समुदायको बसोबास भएका पालिकामा बढ्ता प्रभाव देखाएको थियो । जस्तो, बाराको जितपुर, सिमरा उपमहानगरपालिका, सर्लाहीको हरिवन नगरपालिकालगायतमा वियजी भएको थियो । मधेस आन्दोलनका क्रममा एमाले मधेसविरोधी भएको भनेर मधेस केन्द्रित दलले प्रचार गरेका कारण भित्री मधेसमा एमालेप्रति नकारात्मक धारणा बनेको थियो । त्यसैले सप्तरीको कञ्चनरुप र सप्तकोशी नगरपालिका पनि पहाडी समुदायको बाक्लो बस्ती भएका कारण एमालेले जितेको थियो ।

तर, एमालेका मधेस इञ्चार्ज रघुवीर महासेठ चाहिँ अहिले पहिलो शक्ति बन्ने रणनीतिसहित चुनावी अभियानमा लागेको बताउँछन् । महासेठ एमालेका लागि राष्ट्रिय राजनीतिक परिस्थिति प्रतिकूल भएको स्वीकार्छन्, त्यसैकारण बढ्ता प्रयास गरिरहेको बताउँछन् । शिलापत्रसँग महासेठ भन्छन्, ‘हामी अहिले पहिलो शक्ति बन्ने प्रयासमा छौँ । विगतका भ्रम चिरेपछि जनताको आकर्षण पनि बढेको छ ।’

मधेसमा शक्ति आर्जन गर्न एमालेले सीके राउत नेतृत्वको जनमत पार्टीसहित केही मधेस केन्द्रित दलसँग गठबन्धन गर्ने सम्भावना पनि छ । महन्थ ठाकुर नेतृत्वको लोसपा पनि एमालेसँग गठबन्धन गर्न सक्ने सम्भावना रहेको बताइन्छ । महासेठले शिलापत्रसँगको कुराकानीमा चाहिँ दलगत रूपमा भन्दा पनि पालिकास्तरमा सहकार्य हुनसक्ने बताए । उनले भने, ‘अहिलेसम्म गठबन्धनका लागि कुनै प्रयास भएको छैन तर पछि पालिकास्तरमा हुनसक्छ ।’

राजनीतिशास्त्री कर्ण चाहिँ एमालेमा जति पनि नेताहरू प्रवेश गरेको भनिएको छ, त्यसले एमालेलाई राजनीतिक फाइदा नहुने दाबी गर्छन् । कर्ण भन्छन्, ‘प्रत्येक चुनावमा मान्छेहरू नाफा घाटा हेरेर राजनीतिक स्वार्थले पार्टी परिवर्तन गरेका हुन्छन् । ओलीसँग गएका मान्छेका राजनीतिक हैसियत के हो ? भन्नेले ओलीलाई राजनीतिक फाइदा हुन्छ कि हुँदैन भन्ने खुलिहाल्छ ।’

माओवादीमा आन्तरिक लफडा

एमाले र माओवादी केन्द्रबीचको एकताले मधेसको राजनीतिमा माओवादी केन्द्रलाई नै कमजोर बनाएको छ । एकतापछि बनेको नेकपामा समाहितमध्ये केही पालिका प्रमुखहरू विभाजित अवस्थामा एमालेमै रहने निर्णयमा पुगे । जस्तो- पर्सामा माओवादी केन्द्रले ३ वटा पालिका जितेको थियो ।

त्यसमध्ये २ वटा पालिकाका प्रमुख एमालेमा गएका छन् । जसले पर्सामा माओवादी केन्द्र स्वाभाविक रूपमा कमजोर भएको आकलन गर्न सकिन्छ । संघीय सांसद प्रभु साहसँग रौतहटका दुईवटा पालिका प्रमुख पनि एमाले प्रवेश गरेका छन् ।माओवादीको प्रभाव रहेको ठानिने रौतहटमा साहको एमाले प्रवेशसँग कमजोर भएको विश्लेषण भइरहेका बेला पालिका प्रमुख पनि एमालेमा लाग्नु माओवादी केन्द्रका लागि आउने स्थानीय चुनाव जटिल बन्ने सम्भावना हुन्छ ।

मधेस प्रदेशमा माओवादीभित्रको अन्तरविरोधले पनि मधेसको राजनीतिमा समस्या निम्त्याइरहेको छ । नेता गिरिराजमणि पोखरेलसँग मातृका यादवले पौँठेजोरी खेलिरहेका छन् । यादवले एक साताअघि जनकपुरमा माओवादीको प्रशिक्षण कार्यक्रम नै बहिष्कार गरेका थिए ।

प्रचण्ड सहभागी कार्यक्रममा यादव गएनन्, बरु प्रचण्डलाई एयरपोर्टमा स्वागत र बिदाइ गर्न भने पुगे । प्रचण्डले नारायणकाजी श्रेष्ठ र गिरिराजमणि पोखरेललाई साथ लिएर हिँडेको भन्दै यादव असन्तुष्ट बनेका थिए । त्यसमाथि पदाधिकारीका दावेदार यादवलाई पोखरेल पदाधिकारी भइदेलान् भन्ने चिन्ता पनि छ । यद्यपि यादव उक्त घटनालाई अस्वीकार गर्छन् ।

शिलापत्रसँगको कुराकानीमा यादव प्रशिक्षण कार्यक्रममा अनुपस्थित भएकै कारण चुनावी समयमा असर नपर्ने दाबी गर्छन् । यादवको भनाइ छ, ‘प्रशिक्षण कार्यक्रममा मेरो आवश्यकता थिएन, गइनँ चुनावमा त हामी लागि पर्छौं नि ।’

धनुषामा पार्टीलाई बलियो बनाउन नसकेका यादवले माओवादीका पुराना नेता रोशन जनकपुरीदेखि शहीद रामवृक्ष यादवका भतिज विष्णुदेव यादवलाई समेत जोगाउन सकेनन् । महोत्तरीमा नेता पोखरेलले रामवृक्ष यादवको सालिक ढालेको भनेर यादव पक्षले आरोप लगाइरहेका बेला तिनै रामवृक्षका भाइ भने एमालेतिर लागेका छन् । यसले मनोवैज्ञानिक रूपमा माओवादीलाई असर पार्नेछ ।

यादव, पोखरेलको शीतयुद्धले पनि माओवादीभित्र मधेसको राजनीतिमा प्रभावित हुनेछ । यद्यपि जनकपुर उपमहानगरमा माओवादीले कसलाई उम्मेदवार बनाउँछ भन्ने पनि प्रस्ट गर्न सकेको छैन । लोसपामा रहेका एक जना वडाध्यक्ष माओवादी प्रवेश गरेर उम्मेदवार हुने चर्चा पनि भइरहेको छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत २२, २०७८ १९:४१