नेपाली रङ्गमञ्चका विद्यार्थीलाई अमित बनर्जीले भने- यिनीहरू हीरा हुन्, चम्काउन बाँकी छ

नेपाली रङ्गमञ्चका विद्यार्थीलाई अमित बनर्जीले भने- यिनीहरू हीरा हुन्, चम्काउन बाँकी छ

A+ A A-

१० चैतमा काठमाडौंस्थित आरोहण गुरुकुलको आँगनमा अमित बनर्जीको प्रवेश भयो ।

नेेसनल स्कुल अफ ड्रामा एकेडेमी काउन्सिल मेम्बर हुन् अमित । उनी दिल्लीका चर्चित रङ्गकर्मी र नाट्यगुरुसमेत हुन् । बलिउड अभिनेता स्व‍. इरफानको ब्याची उनी 'एनएसडी १९८७' का प्रोडक्ट हुन् ।

भोइस एण्ड स्पिचको टपिकमा पाँच दिनको कार्यशाला चलाइरहेका उनी आरोहण गुरुकुलमा निकै व्यस्त देखिन्थे ।

हामी जाँदा उनी कार्यशाला सकेर आराम गरिरहेका थिए । केही विद्यार्थीहरू अमितलाई पछ्याइरहेका थिए । विद्यार्थीहरूसँग उनी ठट्यौली भावमा उनी भन्दै थिए, ‘उनीहरू नै हुन् मलाई जिन्दा राख्ने !’

‘सोध्नुस् है, यो पाँच दिनमा उनीहरूलाई थाहा होला, म कति खराब टिचर हुँ,’ उनी मैत्रीपूर्ण हाँसो हाँस्छन् । उनी हाँसेपछि वरिपरि बसेका उनका विद्यार्थी पनि हाँसो थाम्दैनन् । ‘म ६३ वर्षको भएँ, तर यो उमेर कसैलाई नभन्नू । म उनीहरूजस्तै २७ वर्षकै छु । त्यही ऊर्जा मसँग छ,’ अमित हातका हाउभाउसहित भन्छन् ।

‘सुरुमा तपाईं बंगालबाट दिल्लीको एनएसडी पुग्दा हिन्दी आउन्नथ्यो । त्यतिबेलासम्म अंग्रेजी त पढ्नुभएकै थिएन । कसरी जान्नुभयो' भन्ने प्रश्नमा अमितले सुनाए, 'उतिबेला बाहिरबाट शिक्षक आउँथे, अंग्रेजी बोल्थे । जुन मेरो मस्तिष्कसम्म पुग्दैनथ्यो । माथिबाटै चलिजान्थ्यो ।’

अमितले अंग्रेजी सुधार्न खोजे । अंग्रेजी जान्ने साथीलाई पकडे । र, उनलाई हरेक दिन सोध्न थाले । एक दिन त लाग्यो, ‘कहिलेसम्म सोधिरहने ?’

त्यसपछि आफैँ मिहिनेत गर्न थाले । हिन्दी भाषाको पनि अभ्यास गर्न थाले । ‘पछि त हिन्दीवालाको हिन्दी पनि सुधार्न सक्ने भएर निस्किएँ,’ अमित सुनाउँछन् । उनीहरूको सिकाइ एनएसडीमा निकै उपलब्धिमूलक रह्यो । अमितहरूलाई सिकाउने ती गुरुहरू थिए, जसले नश्रुद्धिन शाह, अनुपम खेर, ओम पुरीजस्ता घगडान कलाकारलाई जन्माए ।

एनएसडी पढ्नुअघि अमितले १५ वर्ष नाटकमै बिताएका थिए । त्यतिबेलासम्म उनलाई लाग्थ्यो, ‘नाटक गर्नु भनेको डाइलग पढ्नु हो ।’ उनलाई नाटक गर्दा पढाइलेखाइ पनि कहिल्यै आवश्यक परेन । तर, एनएसडी पढेपछि जब लाइब्रेरीभित्र पसे, उनी झस्किए । ‘बाफ्रे, यति धेरै किताब पढ्नुपर्ने, म हैरान भएँ,’ अमित सुनाउँछन् । त्यसयता उनको अध्ययन सुरु भयो । ह्याबिट यसरी बढ्दै गयो कि अहिले उनको झोलामा नाटकका किताबहरू टुट्दैनन् ।

पाँच दिनको कार्यशालामा अमित नेपाली विद्यार्थीहरूबाट प्रभावित छन् । केही दिनको संगतमै उनले ठम्याए, ‘यिनीहरू हीरा हुन्, अब चम्काउन मात्र बाँकी छ ।’

नेपाल आएको दोस्रो दिन अमितले आरोहणमा ‘ताराबाजी लै-लै’ हेरे । नाटक देखेर दंग परे । ‘यदि मेरो हातमा हुने थियो त सिंगो इण्डियाभरि देखाउने थिएँ यो नाटक,’ अमित भन्छन्, ‘बाँकी समूहको त म जान्दिनँ । तर, यो समूहको काम देखेर लाग्यो, यहाँ थिएटरको विकास राम्रोसँग भएको छ ।’

अमितले एनएसडीका विद्यार्थीसँग नेपाली विद्यार्थीको तुलना गरे । ‘नेपाली विद्यार्थी धेरै ट्यालेन्टेड छन् । उनीहरूसँग सिक्ने इच्छा छ । म फेरि भन्छु, उनीहरू हीरा हुन् । हीरालाई कोइलाबाट निकालेर पोलिस गर्नुपर्छ,’ अमित भन्छन्, । उनका अनुसार एनएसडीमा जो आउँछन्, आफ्नो भरिएको ग्लास लिएर आउँछन् । स्टारडमको पछि लाग्छन् । केवल उनीहरूलाई एनएसडीको ‘ठप्पा’ भए पुग्छ ।

छोटो अवधिमा नेपालले उनको मन जित्यो । तर, दुःखी पनि छन्- समय कम भयो । उनका लागि यो समय निकै कम हो । ‘म जब पढाउन जान्छु, कम्तीमा पनि ३० देखि ४५ दिन लाग्छ । म एक/एक चीज पकडेर पढाउन सक्छु । मैले त प्रत्येक विद्यार्थीलाई चिन्नुपर्छ । उसको पृष्ठभूमि र मनोविज्ञान जान्नुपर्छ । प्रत्येकलाई नचिनीकन प्रभावकारी सिकाइ हुन सक्दैन,’ अमित भन्छन् ।

उनका लागि अभिनय ‘टु प्लस टु फोर’ जस्तो होइन । यो त कहिले ‘फाइभ’ पनि हुन सक्छ, कहिले ‘सिक्स’ पनि । व्यक्तिहरूलाई फरकफरक स्थानले बुझाइ, भोगाइ, रहनसहन, खानपान, कपडा सबैमा फरक पार्न सक्छ ।

भारतीय कलाकार सीमा विश्वास र अमित बनर्जी

उनी एनएसडीमा आउँदाको सुरुवाती दिनका उदाहरण दिन्छन्, ‘म गाउँबाट आएको १० दिन भएको थियो । टिचरले आएर इम्प्रभाइजेसन गर्न दिए, एउटा साथी चण्डिगढकी थिइन् । एउटा सिन थियो, उनलाई पकड्नुपर्ने । उसो त उनलाई देख्दैमा मलाई धकधक हुन्थ्यो । पकड्ने कसरी ? तर, यसमा उनलाई समस्या थिएन ।’ विद्यार्थीहरूसँग यस्तै अप्ठेरोपना हुन सक्छन् । उनको बुझाइमा शिक्षकले त्यसलाई नचिरी सिकाउन सक्दैन ।

उनी नाट्य संगीत प्रतिष्ठानको कुलपतिलाई आग्रह गर्न चाहन्छन्, ‘नेपालमा मलाई फेरि बोलाइयोस्, लामोे अवधिका लागि ।’

उनको कार्यशालामा सहभागी ४६ विद्यार्थी छन्, जसमा उपत्यकाबाहिरबाट आएका छन् । अमितसँगको सिकाइ उनीहरूका लागि भिन्न र रोचकलाग्दो छ । विद्यार्थी राजेन्द्र कट्टेल भन्छन्, ‘उहाँले एकदम सजिलो तरिकाले सिकाउनुहुन्छ । प्रत्येकको मनस्थिति बुझेर आधारभूत कुराबाटै सुरु गर्नुहुन्छ । सात दिनमा जुन सिक्न सकेका छौँ । यसलाई लम्ब्याउने ठाउँ छ ।’

अमितसँग शास्त्रीय संगीतको राम्रो ज्ञान छ । उनको बाल्यकाल घरको सांगीतिक माहौलमा बित्यो । उनी विद्यार्थीहरूलाई अभिनय सिकाउँदा संगीत पनि बुझाउँछन् । उनलाई लाग्छ, अभिनय जान्न संगीत पनि बुझ्न जरुरी छ । ‘संगीत सबैलाई आउँछ, तर उसलाई सिकाउन टेक्निक बदल्नुपर्छ,’ अमित भन्छन् ।

०००

एनएसडी ‘१९८७’ ब्याचको सुरुवाती महिनामा अमितले आफ्नो शिक्षकलाई सोधेका थिए, ‘म्याम, एक्टिङ के हो ?’ त्यतिबेला साथीले उनलाई खिसी टिउरी गरेका थिए । तर, शिक्षकले उनको बचाउ गरेर साथीलाई जवाफ फर्काएका थिए ।

त्यही प्रश्न अहिले अमितलाई तेर्स्याउँदा उनी भन्छन्, ‘एक्टिङ जादु हैन, तर जादुजस्तै देखिन्छ ।’ अभिनयप्रतिको बुझाइ मात्र हैन, भोगाइ पनि हो अमितको । ‘थिएटरको माध्यमबाट हामी जिन्दगीलाई बुझ्छौँ । जिन्दगीलाई जान्दछौँ,’ उनी थप्छन् ।

थिएटरले उनलाई जीवनको एउटा ‘दलदल’बाट जोगाएको छ । एनएसडी आउनुअघि उनी नोकरी गर्न चाहन्थे । एक जना साथीसँग उनले जागिरका लागि परीक्षा पनि दिए । तर, दुवैको मिलिरहेको थिएन । त्यसपछि अमित त्यो झन्झटमा नअल्झिएर एनएसडी पढ्न गए । उनका साथीले नाम निकालेर जागिर खान सुरु गरे ।

१२ वर्षपछि उनीहरूको संयोगले भेट भयो । तर, साथीको अनुहार उज्यालो थिएन । ‘तिमीले यो कस्तो अनुहार बनायौ ?,’ अमितले सोधे ।

उनका साथीले जवाफ दिए, ‘म ब्रान्च म्यानेजर हुँ । तर म म्यानेजर हैन, चौकीदारजस्तो लाग्छ । बिहान ढोका खोल्छु र सबैभन्दा अन्तिममा गएर बस्छु । यस्तो लाग्छ, मेरो व्यक्तिगत जीवन छैन ।’

अमितलाई विभिन्न ठाउँ र देशबाट जागिरको प्रस्ताव आएको थियो । उनले अस्वीकार गरे । उनी मुढी थिए । मन हुँदा काम गर्थे, नहुँदा आराम । ‘मलाई कुनै चिन्ता छैन कि भोलि कसैले डाँट्नेवाला छ । म यसरी नै जीवन सेलिब्रेट गरिरहेको छु,’ अमित भन्छन् ।

५० वर्षे रङ्गकर्मको यात्रा अमितको जीवनको महत्त्वपूर्ण हिस्सा बन्यो । त्यही हिस्सा उनको उपलब्धि पनि हो । ‘नाटकले के सिकायो ?’ कसैले सोधिहालेमा अमित मीठो जवाफ दिन्छन्, ‘नाटकले असल मान्छे बन्न सिकायो ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत १७, २०७८ १६:४८