छात्रामाथि याैन हिंसा गर्ने शिक्षकहरू

A+ A A-

मोरङको लेटाङको खेरुवास्थित शिक्षा विकास माविका शिक्षक मनोज पौडेलमाथि आफ्नै विद्यार्थीलाई यौन दुर्व्यवहार गरेको आरोप लाग्यो । गत ४ चैतमा शिक्षक पौडैल पानी पिउने बहानासहित छात्राको घरमा छिरे । पानी दिँदा पौडेलले छात्राको संवेदनशील अंग समाएर दुर्व्यवहार गरेको आरोप छ ।

‘ती शिक्षकले छात्राको घरमै पुगेर पानी मागेको र पानी दिने क्रममा दुर्व्यवहार गरेछन्,’ वडाध्यक्ष भूमसूर्य मगर भन्छन्, ‘बालिकाले प्रहरीलाई यही बयान दिएकी छिन् ।’ आफूलाई पढाउने शिक्षकले गरेको यो दुर्व्यवहारबारे छात्राले सहपाठीहरूलाई सुनाएपछि घटना प्रधानाध्यापक लक्ष्मी मिश्रहुँदै वडाअध्यक्ष मगरसम्म पुग्यो । त्यसपछि ६ चैतमा विद्यालयमा खैलाबैला मच्चियो ।

यसअघिसमेत विद्यार्थीमाथि यौन दुर्व्यवहार गर्ने गरेको आरोप शिक्षक पौडेलले खेप्दै आएको वडा अध्यक्ष मगर दाबी गर्छन् । पाँच वर्षअघि पनि पौडेलले यस्तै ‘हर्कत’ देखाएपछि माफी मगाएर छोडिएको थियो । आइन्दा गल्ती नगर्ने सर्तसहित गरिएको कागज अहिले पनि विद्यालयमा सुरक्षित रहेको वडाअध्यक्ष मगरले बताए ।

तर, फेरि विद्यार्थीमाथि उस्तै अनैतिक कार्य गरेपछि शिक्षक पौडेलविरुद्ध स्थानीय क्रुद्ध बने । आक्रोशित विद्यार्थीले शिक्षक पौडेललाई मोसो दलेर विद्यालय घुमाउन खोजेका थिए । यस्तो चाल पाएपछि शिक्षक पौडेललाई विद्यालयभित्रै सुरक्षित राख्न खोजियो । तर, विद्यार्थी र गाउँलेको भिडले पौडेलमाथि आक्रमण गर्ने प्रयास गर्‍यो । भिड नियन्त्रण गर्न विद्यालयमा प्रहरी परिचालन भयो । विद्यालय रणभूमिजस्तै देखिएको थियो ।

प्रहरी र विद्यालय प्रशासनले ‘अभियुक्त’लाई जोगाएको भन्दै आक्रोशित भिड प्रहरीमाथि नै जाइलाग्यो । यस क्रममा प्रहरीजवान उर्मिला श्रेष्ठले ज्यानसमेत गुमाइन् । शिक्षक पौडेल अहिले अनुसन्धानका क्रममा प्रहरी हिरासतमा छन् । पौडेल सामाजिक विषयका शिक्षक हुन् । शिक्षक विद्यार्थीको मात्र होइन, समाजकै पथप्रदर्शक हुन्, मानिन्छ । तर, शिक्षकबाटै छात्राहरू निरन्तर यौन दुर्व्यवहारमा पर्ने गरेका छन् ।

बालिकालाई दुर्व्यवहार गरेको विषय विद्यालयमै मिलाउन खोजेपछि तनावग्रस्त शिक्षा विकास मावि ।

आर्थिक वर्ष ०७७/०७८ मा शिक्षकबाट भएका जबर्जस्ती करणीका १५ वटा मुद्दा प्रहरीले अदालत पुर्‍याएको प्रहरी मुख्यालयको अभिलेख छ । बागमती प्रदेशमा ९, गण्डकी र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा २/२, कर्णाली प्रदेशमा १ र उपत्यकामा १ गरी १५ वटा मुद्दा दर्ता भएका छन् । चालु आर्थिक वर्षको हालसम्म चारवटा मुद्दा दर्ता भएका छन् । मधेस प्रदेशमा १, गण्डकी प्रदेशमा २ र कर्णाली प्रदेशमा एकवटा मुद्दा दर्ता भएका छन् ।

चितवनको माडी नगरपालिका– १ को सोमेश्वर उच्च माध्यमिक विद्यालयका लेखा शिक्षक सुरज लामिछानेमाथि पनि यस्तै आरोप लाग्यो । शिक्षक लामिछानेले यौन हिंसा अर्थ आउने खालका शब्द बोल्दै त्यस्तै शारीरिक हाउभाउसहित आफ्नो शरीरमा छुने गरेको कक्षा ९ मा अध्ययनरत छात्राले गत २९ फागुनमा खुलासा गरिन् ।

‘झोला नलिई विद्यालय गएकी थिएँ । सरले झोला किन्ने हैसियत छैन भने मसँग बेलुका ...आइज भन्नुभयो,’ पीडित छात्राले शिलापत्रसँग भनिन्, ‘कक्षामा प्रत्येक दिन कसैलाई न कसैलाई पिटेकोजस्तो गरेर सरले संवेदनशील अंगमा छुनुहुन्थ्यो ।’

शिक्षक लामिछाने सधैँ पाइन्टको ‘जिपर’ खुल्लै राखेर कक्षामा आउने र लगाउन सुझाउँदा पनि थाहा नपाएजस्तो गर्ने गरेको ती विद्यार्थीले बताइन् । बढी नम्बर चाहिने भए राति आफूसँग आउन भन्दै शिक्षकले दुर्व्यवहार गर्ने गरेको पनि बालिकाको गुनासो छ ।

शिक्षक लामिछानेको यस्तो हर्कत रोक्न विद्यार्थीले गुनासोपेटिकामा उजुरीसमेत हाले । तर, विद्यालय प्रशासनले गम्भीर रूपमा लिएन । पीडित छात्राले भनिन्, ‘दुई महिनासम्म केही नभएपछि गुनासो सुनाउन हामी प्रधानाध्यापक र ‘मिस’कोमा गयौँ ।’

प्रधानाध्यापक र मिसहरूले ‘विद्यालयको कुरा विद्यालयमै मिलाउनुपर्छ’ भन्दै छुट्टै छलफल गर्न थालेपछि विद्यार्थीले पीडक शिक्षकलाई मोसो दल्ने कोसिस गरे पनि सकेनन् । यो विषय अधिकारकर्मी एवं अधिवक्ता सरिता तिवारीले थाहा पाएपछि ४ चैतमा बालिकाहरूले इलाका प्रहरी कार्यालय माडीमा शिक्षकविरुद्ध ‘बाल यौन दुरुपयोग’को उजुरी दिए ।

शिक्षकलाई कारबाहीको माग गर्दै आन्दोलनमा उत्रिएका सोमेश्वर उच्च माध्यमिक विद्यालयका विद्यार्थी र स्थानीय ।

मुलुकी अपराध संहिताअन्तर्गतको दफा २२५ को उपदफा १ र २ अन्तर्गत उजुरी दिइएको छ । बालबालिका ऐन २०७५ को धारा ६६ पनि आकर्षित हुन्छ । बालबालिकालाई एकान्तमा लगेमा, संवेदनशील अंगमा छोएमा वा समातेमा, यौनसम्बन्धी आफ्नो अंग बालिकालाई छुन लगाएमा र अन्य कुनै यौनसम्बन्धी अस्वाभाविक व्यवहार गरेमा बाल यौन दुरुपयोग मानिन्छ ।

यस्तो दुर्व्यवहार गरेमा संहिताको दफा २२५ को उपदफा ३ मा कसुर गर्ने व्यक्तिलाई तीन वर्ष कैद र तीस हजार रुपैयाँ जरिवाना उल्लेख गरिएको छ । तर, यस्तो संवेधनशील विषयमा पीडक र पीडितलाई प्रहरी कार्यालयको बाहिर खुल्ला ठाउँमा राखेर छलफल गरियो । त्यसपछि पीडित छात्राले जिल्ला प्रहरी कार्यालय चितवनमा बालयौन दुरुपयोगअन्तर्गत उजुरी दिइन् । अनि मात्र शिक्षक पक्राउ परे । हाल शिक्षक लामिछाने प्रहरी हिरासतमा छन् ।

माडी नगरपालिकाको न्यायिक समितिकी संयोजक एवं नगर उपप्रमुख ताराकाजी महतो पनि शिक्षकले पचाउनै नसक्ने शब्दहरू बोलेको बयान विद्यार्थीहरूले दिएको बताउँछिन् । तर, विद्यार्थीमाथि यौन हिंसा गरेको आरोपित शिक्षकलाई जोगाउन राजीतिक पार्टीका नेताहरू नै अगाडि सरेका छन् । कांग्रेसनिकट शिक्षक संघले विज्ञप्ति नै निकालेर विद्यार्थीलाई ‘सामान्य दुर्वाच्य’ बोलेको विषयलाई न्यायिक प्रक्रियामा लैजानु गलत रहेको बताएको छ । संघले उल्टै शिक्षकमाथि दुर्व्यवहार भएको र सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने हकको हनन भएको विज्ञप्तिमा उल्लेख गरेको छ ।

‘अँध्यारो कोठामा जे गर्न पनि हुने तर बाहिर हुन्न भन्ने चेत छ । महिला भोग्ने वस्तु हो भन्ने बुझाइ छ,’ अधिवक्ता तिवारी भन्छिन्, ‘पीडित बालिकाहरूलाई न्याय दिनुको सट्टा यसरी डर, धम्की र त्रास दिने काम भइरहेको छ ।’ गत कात्तिको कुरा हो । दोलखाको वैतेश्वर गाउँपालिका– ४ स्थित हनुमन्तेश्वर माध्यमिक विद्यालयका तत्कालीन प्रधानाध्यापक गोपालध्वज श्रेष्ठमाथि ९ कक्षामा प्राविधिक विषय पढ्ने बालिकालाई शारीरिक सम्बन्धको प्रयास गरेको आरोप लाग्यो ।

शिक्षक संघले निकालेको विज्ञप्ति ।

ती बालिका प्रधानाध्यापक श्रेष्ठकै घरमै बसेर पढ्थिन् । आरोप लागेपछि प्रधानाध्यापक श्रेष्ठले गत मंसिरमा राजीनामा दिए । त्यसपछि उक्त घटना दुई पक्ष बसेर भित्रभित्रै मिलाइएको स्थानीय बताउँछन् । ‘पैसामा मिलाइयो भन्ने सुनिन्छ । केस गाउँपालिका र प्रहरी प्रशासन कतै पनि आइपुगेन,’ गाउँपालिकाका एक जनप्रतिनिधिले सुनाए ।

आरोपित श्रेष्ठ भने यसलाई नकार्छन् । उनी भन्छन्, ‘तिहारमा नानीलाई घर जाऊ भनेको थिएँ, उनी जान मानिनन् । मेरी श्रीमती एक दिनका लागि माइत गएकी थिइन् । त्यही बेला ती नानीले हुँदै नभएको आरोप लगाएकी हुन् । त्यसपछि नैतिकताका आधारमा राजीनामा दिएको हुँ ।’

लेनदेनमा पनि सहमति नगरिएको उनको दाबी छ । ‘पढ्नका लागि नानीको मामाले ल्याएर मेरो घरमा राखेका थिए । नानीलाई मामाकै जिम्मा लगाएर पठाएको हो,’ उनी भन्छन्, ‘ती नानीको चुरोट तान्ने बानी रहेछ । आफूले नखान भनेपछि आवेशमा आएर आरोप लगाएको हुनुपर्छ ।’ आफ्नै विद्यार्थीमाथि यौनहिंसा, यौन दुर्व्यवहारका एकपछि अर्को घटना सार्वजनिक हुनुले शिक्षकहरू यौन विचलनको रोगी भएको तर्क गर्छिन्, मनोविद् डा. गंगा पाठक । ‘शिक्षकहरूमा यौन विचलनको रोग देखिन्छ । उपचारमा पनि नजाने र यसलाई रोग पनि नमान्ने परिपाटी छ । यसले बालिकाहरू हिंसामा परिरहेका छन्,’ उनी भन्छिन् ।

दाङको राप्ती गाउँपालिका–३ को श्री नवज्योति आधारभूत विद्यालयकी एक बालिका दुई वर्षदेखि विद्यालय गएकी छैनन् । कारण हो– शिक्षकबाट भएको यौनहिंसा । ६ कक्षामा अध्ययनरत बालिकाले शिक्षक धोनीराम घर्तीले आफूलाई यौन दुर्व्यवहार गरेको आरोप लगाइन् । उक्त घटना गुपचुप राख्न विद्यालयमा बालिकालाई दबाब दिइयो । तर, पटकपटक आफू हिंसामा परेको भन्दै पीडित बालिका न्यायका लागि प्रहरी प्रशासन गुहारिन् र शिक्षक पक्राउ त परे । पछि अदालतबाट धरौटीमा छुटे । शिक्षक घर्ती छुटेपछि विद्यालयमा हाजिर भए । त्यसपछि बालिकाले भने विद्यालय जानै छोडिदिइन् ।

‘बालिकाको संवेदनशील अंगमा लौराले घोच्ने गरेका रहेछन् । तिनै शिक्षक फेरि पढाउन आएपछि डर र त्रासले बालिकाले विद्यालय छोडेकी हुन्,’ बालिकाका एक छिमेकीले भने, ‘अहिले बालिकाले पढ्न सकेकी छैनन् । नियमित विद्यालय गएकी भए ८ कक्षामा पुग्ने थिइन् ।’ उक्त मुद्दा जिल्ला अदालत दाङमा विचाराधीन छ । तर, विद्यालय प्रशासन भने बालिकाकै कमजोरी औँल्याउँछ ।

‘२०७६ सालको कुरा हो । गम्भीर घटना होइन । बालिकालाई नपढेको भनेर सजाय दिएको कुरालाई बढाइचढाइ गरिएको हो,’ विद्यार्थीको अभिभावकत्व निर्वाह गर्नुपर्ने प्रधानाध्यापक शशिकपुर कार्की भन्छन्, ‘ती बालिकाले गाउँमा अरूलाई पनि आरोप लगाएकी रहेछिन् । मानसिक समस्याजस्तो देखिन्छ ।’

यस्ता घटनाबाट शिक्षकहरूले समाज, ऐन, कानुन के हो ? भन्ने उदांगो बनाएको बताउँछन्, शिक्षाविद् डा. विद्यानाथ कोइराला । ‘नियम कानुन के हो ? के गर्दा बाल हिंसा, यौन हिंसा हुन्छ भन्ने शिक्षकलाई जानकारी रहेनछ भन्ने देखाउँछ ,’ उनी भन्छन्, ‘शिक्षकले जे गर्दा पनि हुन्छ भन्ने देखियो ।’

कोरोना कहरमा पनि शिक्षकबाट बालिका प्रताडित भएको अनुभव सुनाउँछिन् मनोविद् डा. पाठक । ७ कक्षा माथिका बालिकाहरू शिक्षकबाट भएको यौन हिंसामा परेर परामर्शका लागि अभिभावकसँग आउने गरेको बताउँछिन्, उनी । पहिलो लकडाउन अगाडिको कुरा हो । कहलिएको काठमाडैंको एक विद्यालयमा पढ्ने एक बालिकाको व्यवहारमा अस्वाभाविक परिवर्तन आएपछि अभिभावक अत्तालिँदै मनोविद् पाठककहाँ परामर्शको लागि आइपुगे ।

‘राम्रो पढ्ने बच्चाको पढाइ बिग्रँदै गएको रहेछ । एक्लै बस्ने, बुबा आमासँग झर्किने र फ्रस्टेसन देखाउने रहेछ । सबैकुरा खोतल्दा शिक्षकबाट हिंसामा परेको खुल्यो,’ पाठक भन्छिन्, ‘अभिभावकले छोरीको नाम आउँछ भनेर बाहिर ल्याउन चाहनु भएन ।’ परामर्शका लागि आउने अधिकांश अभिभावकले वास्तविक घटना थाहा पाएपछि विद्यालय परिवतर्न गर्ने गरेको बताउँछिन्, उनी ।

सामाजिक रुढीवादी संस्कृतिका कारण पनि बालिकहरूमाथि हिंसा भइरहेको बताउँछन् शिक्षाविद् डा. कोइराला । एक पटक डा. कोइराला मनाङ पुगेका थिए । एक विद्यालयको ४ कक्षामा पढ्ने बालिका रोइरहेकी थिइन् । ‘किन रोएको भनेर सोधेको थिएँ । सरले ज्याकेट राख्नुभयो भनिन् । त्यहाँ गुरुङ संस्कृतिमा केटीको अगाडि ज्याकेट राख्यो भने नाघेर जान नपाइने रहेछ । केटाको पछिपछि जानुपर्ने रहेछ । केटाले कतै लग्यो भने के हुन्छ ?,’ उनी भन्छन्, ‘संस्कृतिले पनि बालिकाहरू हिंसामा परेका छन् ।’

शिक्षकबाट बालिकामाथि हुने यौनजन्य हिंसा अहिले मात्र होइन, परापूर्वकालदेखि नै रहेको बताउँछन् समाजशास्त्री डा. चैतन्य मिश्र । पहिले ट्युसन पढाउने शिक्षक र केटी विद्यार्थीबीच विवाह पनि हुने गरेको अनुभव सुनाउँछन् उनी । ‘पढाउने शिक्षक र पढ्ने छात्रा विद्यार्थीको बीचमा सम्बन्ध बढ्ने सम्भावना धेरै रहन्छ । पुराना बुढा शिक्षक खोज्यो भने ट्युसन पढाउँदा विवाह भएको उदाहरण प्रशस्तै भेटिन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘विद्यालयमा मात्र होइन, विश्वविद्यालयमा पनि यस्ता घटना छ ।’ नेपालमा मात्र नभएर विश्वभरकै विश्वविद्यालयको साझा समस्या देख्छन् उनी । ‘थेसिसका लागि विद्यार्थी प्राध्यापकको घरमै जाने चलन थियो । यौन हिंसाका घटनाबाहिर आएपछि त्यसमा रोक लगाइएको छ । कक्षा कोठमा पनि एक्लै भेट्ने चलन केही डिपार्टमेन्टमा बन्द गरिएको छ,’ उनी भन्छन् ।

कानुनमा के छ ?
अपराध संहिताको दफा २१९ मा करणीसम्बन्धी कसुरको व्यवस्था गरिएको छ । जसमा दश वर्षभन्दा कम उमेरकी बालिका, पूर्ण अशक्त, अपङ्गता भएका वा ७० वर्षभन्दा बढी महिला भए जन्मकैदको व्यवस्था गरिएको छ । १० वर्ष वा १० वर्षभन्दा माथि १४ वर्षभन्दा कम उमेरकी बालिका भए १८ वर्षदेखि २० वर्षसम्म कैदको व्यवस्था छ ।

१४ वर्ष वा १४ वर्षभन्दा बढी १६ वर्षभन्दा कम उमेरकी बालिका भए १२ वर्षदेखि १४ वर्षसम्म कैदको व्यवस्था संहितामा छ । १६ वर्ष वा १६ वर्ष भन्दा बढी १८ वर्ष भन्दा कम बालिका भए १० वर्षदेखि १२ वर्षसम्म र १८ वर्ष वा १८ वर्षभन्दा बढी उमेरकी महिला भए ७ वर्षदेखि १० वर्षसम्म कैदको व्यवस्था छ ।

शिक्षकबाट हुने हिंसा न्यूनीकरण गर्न के गर्ने ?

नैतिकता बोकेका र समाजमा केही गर्छु भन्ने आँट बोकेकालाई शिक्षक नबनाउँदा समस्या आएको मत राख्छन् डा. मिश्र । दलीयकरणको मुख्य कारण ठान्छन् उनी । दलसँग लागेका शिक्षक धेरै भए । खराब आचरण भएकालाई इन्ट्रीमै रोक्नुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘शिक्षक सामान्य जागिर जस्तो भयो । बच्चालाई राम्रो बनाउँछु भन्ने भएनन् ।

शिक्षाविद् डा. कोइराला हिंसा न्यूनीकरणका लागि राष्ट्रिय तहको मानक बनाएर जानुपर्नेमा जोड दिन्छन् । ‘केटीहरूलाई छुन नहुने ठाउँ, गर्न नहुने कुरा, शिक्षकलाई तालिम दिइनुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘शिक्षकले दुर्व्यवहार गरे भने तुरुन्त भन्न बालिकाहरूलाई पनि सिकाउनुपर्छ । यसका लागि राष्ट्रिय तहको मानक बनाउनुपर्छ ।’

यौन शिक्षाको खाँचो

विद्यालय तहमा यौन शिक्षा नभएका कारण बालिकाहरू हिंसामा परेको निचोड निकाल्छिन् मनोविद् डा. पाठक । ‘किताब घोकाउने मात्र होइन । विद्यार्थीलाई यौन शिक्षा दिन आवश्यक छ । शिक्षक, अभिभावकलाई पनि उत्तिकै यौन शिक्षा दिन जरुरी छ,’ उनी भन्छिन् ।

समाजशास्त्री डा मिश्र पनि डा. पाठकको तर्कमा सहमत जनाउँछन् । उनी भन्छन्, ‘सामाजिक शिक्षा हाम्रो जीवनको, समाजको, घर, टोलको र विद्यालयको हो । र, किताब पनि त्यसैगरी लेखिनुपर्छ । सामाजिक शिक्षामा केटाकेटीको उमेर बढ्दै जाँदा के हुन्छ ? सम्भोग भनेको के हो ? बलात्कार भनेको के हो ? बच्चा पाउनु भनेको को हो ? प्राइमेरि लेभलमै पढाउनुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘यी कुरा पढाउन शिक्षकले लाज मान्नु भएन । तब मात्र यौनजन्य हिंसाका घटना न्यूनीकरणमा बल पुग्छ ।’ (*शीर्षक परिवर्तन गरिएकाे)