बुढेसकालमा कलाधारको पौरख : जोत्छन् ट्याक्टर, सरकारलाई पठाउँछन् आलु र धान

कृषक भण्डारी ।

A+ A A-

घर आडैमा ६ रोपनी जग्गा छ । ७८ वर्षीय कलाधार भण्डारी वर्षभर त्यो खेत कहिल्यै बाँझो रहन दिँदैनन् । उनी आफैँ कहिले धान, कहिले मकै, कहिले आलु, कहिले गहुँ लगाउँछन् ।

कलाधारले फलाएको आलु र धान पोखरा महानगरपालिकाले किन्छ । पोखरा २३, ठूलाखेतको कलाधार नेतृत्वको ठूलाखेत कृषक समूहबाट उत्पादित ९८ बोरा (प्रति बोरा ५० केजी) गत महिनामात्रै महानगरले लगेको छ । त्योमध्ये १९ बोरा कलाधारले ६ रोपनीमा उब्जाएका हुन् ।

महानगरले मकैको बिउ पठाइदिएको छ, कलाधार त्यही लगाउने सुरसार गरिरहेका छन् । बुढेसकालमा पनि उनी आफैँ हाते ट्याक्टरले जोत्छन्, कुटो–कोदाल गर्छन् । बुढेसकाल लागेका उनको जाँगर देखेर छरछिमेकमात्रै होइन सरकारी कर्मचारी पनि चकित छन् ।

बुढेसकालमा पनि यत्रो जोस कसरी आउँछ ?

जीवनको आधा दशक किसानी गरेका कलाधार देशको चिन्ता गर्दै जवाफ फर्काउँछन् । ‘गाह्रो, बुढो भइयो भनेर मैले छोड्ने, अर्कोले छोड्ने गरे सबैतिर भारत, अरू देश ताक्ने हुन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘कृषि छोड्यो भने मान्छे बाँच्नेवाला छैन भन्ने कुरा मेरो आत्मामा बिज्या हुनाले कृषि मन पराउँछु ।’

कलाधार कृषक समूहका अध्यक्ष हुन् । उनी नेतृत्वको समूहले बिउ उब्जाएर महानगरलाई पठाउन थालेको ९ वर्ष भइसकेको छ । फेवातालको पश्चिमी भेगका ३७ जना किसान मिलेर सामूहिक खेती गरेका छन् । २०६२ सालमा खुलेको ठूलाखेत कृषक समूहले पोखरा महानगरपालिकालाई आलु र धानको बिउ दिन्छ । महानगरको कृषि महाशाखाले त्यही बिउ अरू किसानलाई पठाउँछ । ‘कलाधार बा’को समूहले आलुको बिउ हरेक वर्ष पाँच/सात टन उत्पादन गर्छ,’ महाशाखा प्रमुख मनहर कडरियाले भने, ‘धानको बिउ पनि उनीहरूबाटै ल्याएर अरू किसानलाई वितरण गर्छौँ । उनीहरूको कामबाट अरू किसानले फाइदा पाएका छन् ।’

भारतको काेककातामा जन्मिएका कलाधारलाई आमाले नेपाल ल्याइन्, उनले पोखराकै फाँटमा पसिना बगाए । कलाधारको घर आडैमा समूहको १३ रोपनी जग्गा छ । त्यसमा ६ रोपनी उनकै हो । आफ्नो जमिनमा उनी सिमी, मकै, बन्दा, काउली फलाउँछन् । किसानले महानगरलाई आलु बेच्छन् । महानगरले आलुका लागि मल, बिउ अनुदान पनि दिन्छ । धानको बिउबापत महानगरले बर्षेनि तोकेअनुसार मूल्य आफूहरूले पाउने गरेको भण्डारीले सुनाए ।

कृषक भण्डारी र उनी नेतृत्वको समूहले यो वर्ष गरेको आलु खेती ।

दुई छोरा र तीन छोरीका बुवा कलाधारलाई छोराहरूले खेती–किसानी छोडेर आफूसँग बस्न भनिरहन्छन् । उनलाई भने खेतमै पसिना बगाउनु छ । कलाधारको पौरख नियालिरहेका महाशाखा प्रमुख कडरिया खुलेर उनको प्रशंसा गर्छन् । ‘उहाँसँग चिनजान भएको आठ वर्ष जति भयो । उहाँ साह्रै कर्मशील मान्छे हो । उहाँको आत्मामै कृषि छ,’ मनहर भन्छन्, ‘उहाँ अझै हाते ट्याक्टर चलाउनु हुन्छ, खेतका अरू काम पनि सक्रिय रहनुहुन्छ । अब यस्तो मान्छे सायदै भटिन्छ ।’

कलाधार २०४८ सालमा कतार गएका थिए । त्यहाँ ३७ महिना बसेर फर्केपछि भने उनी पसिना बगाउन विदेश गएनन् । आजकल खेतमा भुलेका छन् । कलाधार जिल्लाका कहलिएका किसान हुन् । कसैले खेती–किसानीबारे सोधे उनी जानेको सिकाउँछन् । भेटेका युवालाई देशमै गरी खान सुझाव दिन्छन् । आफ्नो विदेश अनुभव सुनाउँदै उनी भन्छन्, ‘कतार गएँ । हामी जाँदा अत्यार लाग्दो थियो, त्यहाँ केही थिएन । हामीजस्तै गएर त कतार बनेको हो । छापाखाना केही थिएन । गिट्टी कुटेर आफ्नै देशमा खाऊँ, आफ्नो इज्जत बचाऊँ ।’

आफूहरूलाई उत्पादन बजारसम्म लैजान चिस्यान केन्द्र आवश्यक रहेको कलाधार बताउँछन् । कलाधारसँग १० वर्षअघिसम्म ६० रोपनी जग्गा थियो । अहिले २५ रोपनी छ । कुनैबेला २ सय मुरीसम्म धान कमाएको भण्डारी सुनाउँछन् । ‘आधा खाने, आधा बेच्ने गर्थेँ । त्यसैको आम्दानीले घर बनाउने, जग्गा किन्ने गरेको हो । धान, दूध, घ्यूको पैसाले ४० रोपनी जति जग्गा जोडेको थिएँ,’ कलाधारले आफ्नो पौरख सुनाए । अहिले खेतबारी बेचिसके, वर्षमा ३० मुरीसम्म धान फलाउँछन् । गाउँमै स्थानीय सरकार छ । तर, आफूले कतैबाट केही आर्थिक सहयोग नलिएको उनले सुनाए ।

कलाधार–पोखरेली जेठोबुढो सम्बन्ध

पोखराको ब्राण्ड ‘पोखरेली जेठोबुढो’ जन्मिनुमा योगदान दिनेमध्येका एक कलाधार पनि हुन् । जैविक विविधता, अनुसन्धान तथा विकासका लागि स्थानीय पहल (लिभर्ड)ले थरिथरिका धान क्रस गरेर पोखरेली जेठोबुढो बनाएको थियो ।

फेवा फाँट, बिरूवा फाँट, आर्बा फाँट, अर्घौँ फाँट, शिशुवा फाँट, मालमुल फाँटबाट धान अध्ययनका लागि संकलन गरिएको थियो । कलाधारले फेवा फाँटका किसानबाट जम्मा गरेर अध्ययनका लागि लिबर्डलाई धान पठाएका थिए । ‘तपाईँकोतिरको धान के–के हो संकलन गर्नुस् भनेर मलाई जिम्मा दियो । मैले गाउँलेसँग किनेर अनुसन्धान गर्न पठाएको थिएँ । उनीहरूले ती धान लगेबापत पैसा दिएका थिए,’ कलाधारले सम्झिए ।

पोखरा महानगरका कृषि महाशाखा प्रमुख मनहर कडरियासँग कुरा गर्दै कृषक भण्डारी ।

गाउँकै जेठोबुढो नाै मुरी, गुर्दी–गुडुरा दुई मुरी, बयर्नी एक मुरी, अँधेरे मार्सी चार मुरी गरेर उनले गाउँबाट धान लुम्ले पठाएका थिए । धान लगेको ३ वर्षमा सुधारिएको पोखरेली जेठोबुढो केन्द्रले निकालेको थियो । सरकारले पोखरेली जेठोबुढोको बिउ कृषकका लागि २०६७ सालमा सिफारिस गरेको थियो ।

कृषक भण्डारीकाअनुसार २०६२ सालको कार्तिकमा धान लगिएको थियो र त्यसको ४ वर्षपछि क्रस उत्पादन भएको थियो । ‘पछि जेठोबुढो एकदमै कहलायो । अहिले पनि फाँटभर जेठोबुढो हुन्छ । त्यो धान त देश–विदेश पुग्यो । हामी त वर्षैपिच्छे त्यो धान कति बढी फल्यो भनेर बालाका धाना समूह बनाएर गन्थ्यौँ,’ भण्डारी सुनाउँछन् ।

कहिलेसम्म खेतमा पसिना बगाउन सक्छन् कलाधार आफैँलाई थाहा छैन । जिन्दगी नै खेतमा पसिना बगाएर बिताएका उनको मन भने आयातित चामल ल्याएको देख्दा चसक्क हुन्छ । ‘अर्काकोबाट प्लास्टिकको झोलामा चामल ल्याएर देशमा के होला ?’ घरको आँगनबाट कलाधार देशको चिन्ता गर्छन्, ‘पैसा कमाए पनि विदेश गएको छ । देशमा एक पैसा अडिँदैन । छोरा–नातीहरूलाई सरकारले केही गर्दिए देश कंगाल हुँदैनथ्यो कि !’

प्रकाशित मिति: शनिबार, चैत १२, २०७८ ०६:०५