जीवन र जगत् जोड्ने ‘एपेक्स’को शिक्षा

A+ A A-

गृहकार्यको बोझ । उमेरभन्दा भारी झोला । १ कक्षाभन्दा मुनि नर्सरी–केजीको ‘ट्रेन्ड’ । शिक्षालयप्रति विद्यार्थीहरूको हाउगुजी । विद्यार्थीलाई सिकाउनेभन्दा पनि घोकाउने प्रवृत्ति । नेपालको शिक्षाक्षेत्रमा देखिने गरेका यस्तै परिदृश्यले आजित थिए, सुवास न्यौपाने ।

यी सबैको विकल्पबारे न्यौपानेले सोच्न थाले । नेपालमै राम्रो विद्यालय कसरी खोल्ने भन्नेमा उनको चासो रह्यो । घोकाएर नभई सिकाएर विद्यार्थीलाई अब्बल बनाउनुपर्छ भन्ने उनलाई लाग्यो । र, ०५४ साल माघदेखि शिक्षाक्षेत्रमा हात हाले ।

सुरुवाती चरणमा स्ट्यान्ड फर इन्टरनेसनल स्कुल स्थापना गरेर न्यौपानेले शिक्षाक्षेत्रमा हात हाले । बानेश्वरमा पाँच वर्ष चलाएपछि उक्त स्कुललाई उनले भक्तपुरको कौशलटारमा सारे । कौशलटारमा ०५९ सालबाट ०६३ सालसम्म यही स्कुल चलाए । त्यसपछि बानेश्वरमा रहेको सरिन भ्याली स्कुल किने । उक्त स्कुलमा १ सय ५२ जना विद्यार्थी थिए ।

विद्यार्थीलाई घाेकाउने होइन, सिकाउने हो

सरिन भ्याली स्कुल किनेपछि न्यौपानेले त्यसको नाम फेरे । र, ‘एपेक्स लाइफ स्कुल’ नामकरण गरियो । ०७२ सालको भूकम्पपछि उक्त स्कुललाई स्थानान्तरण गरियो । अहिले चाबहिलको सरस्वतीनगरमा उक्त स्कुल छ । ०७३ सालमा नयाँ संरचना बनाएर कपनमा सारिएको थियो ।

यसरी एपेक्स लाइफ स्कुलले २७ ब्याच एसईई पास गराइसकेको छ ।

‘प्रोग्रेसिभ’ स्कुलको यात्रा

पुरानै शैलीमा पठनपाठन गर्दा विद्यार्थीमा सोचेजस्तो फेरबदल पाइएन । अन्य स्कुल चलिरहेको शैलीमै पनि राम्रो शिक्षा दिन सकिन्छ कि भन्ने एपेक्सको प्रयत्न सफल हुन सकेन । र, ०७३ सालमा एपेक्सले आफ्नो भवनसँगै पठनपाठन गराउने संस्कृतिमा परिवर्तन ल्यायो । एपेक्सको ‘टिम’ले प्रगतिशील मोडलमा पठनपाठन गर्ने योजना बनायाे । यसपछि नर्सरी, केजी हटाएर सिधै कक्षा एकबाट भर्ना लिन थालियो ।

‘प्रोग्रेसिभ स्कुल भनेर ०७३ सालबाट चलाइयो । समयसापेक्ष शिक्षा, जीवन उपयोगी शिक्षा दिने भनेर करिकुलम बनाइयो,’ स्कुलका एक्जुकेटिभ डिरेक्टर न्यौपानेले भने, ‘हामीले जीवन र जगत्‌लाई जोड्ने शिक्षा दिन्छौँ । जीवन भनेको व्यवहारसँग जोड्ने, सीपसँग जोड्ने, संस्कारसँग जोड्ने शिक्षा हो । जगत्‌सँग जोड्ने भनेको प्रकृतिसँग, इकोसिस्टमसँग जोड्ने शिक्षा हो ।'

त्यसपछि स्कुलले आफ्नै पाठ्यक्रम बनायो । सरकारी पाठ्यक्रमलाई व्यावहारिक रूपमा सिकाउने गरी शिक्षण सिकाइको नयाँ ढाँचा तयार पार्‍यो । पढाउने कुरा त्यही भए पनि स्कुलको सिकाउने तरिकामा फरक छ । राष्ट्रिय पाठ्यक्रममा भएकाबाहेक केही नयाँ कोर्स पनि पठनपाठन गराउने गरिएको छ ।

स्कुलमा विद्यार्थीहरू सवा ८ बजे आइपुग्छन् । बेलुका साढे ४ बजेसम्म स्कुलमै रहन्छन् । ‘एकेडेमिक’ पढाइ दिउँसोको २ बजेसम्म हुन्छ । त्यसपछि ‘ईसीएसीआरई’को कक्षा हुन्छ । जसमा विद्यार्थीलाई खेलकुद, संगीत, नृत्यलगायतका कुरा सिकाइन्छ । ‘क्रियटिभ एक्सप्रेसन क्लब’मार्फत विद्यार्थीलाई अन्य क्रियाकलापमा सहभागी गराइन्छ । विद्यार्थीले आफ्नो रुचिअनुसारको क्रियाकलाप गछन् । विद्यार्थीलाई इच्छाएको कुरा सिक्ने छुट हुन्छ । सामान्यतया नेपालकै अन्य स्कुलहरूमा निश्चित पाठ्यक्रमबाहिर गएर विद्यार्थीले सोच्नसम्म नपाउने अवस्था छ । यस्तोमा एपेक्सको यो शिक्षण सिकाइ विधि हेर्नलायक छ ।

विद्यार्थीहरूको रुचिअनुसारका विभिन्न क्लबहरू निर्माण गरिएको छ । जस्तो, स्पिकर क्लब, लेखक समूह, फुटसलजस्ता छुट्टाछुट्टै क्लब बनाएर सिकाइन्छ । विद्यार्थीलाई जीवनसँग प्रत्यक्ष जोडिएर पठनपाठन गराइन्छ । पाठ्यक्रममा रहेको कुरालाई अनुभूति गराउन भ्रमणमा लगिन्छ । भ्रमणमा जाँदा सिकेको कुरालाई स्कुलमा आएर ‘प्रेजेन्ट’ गर्नेलगायतका कुराहरू विद्यार्थीले गर्नुपर्छ ।

‘नम्बर ल्याउनु मात्र सफलताको सूचक हो भन्ने ट्रेन्डलाई भत्काउनु नै यो स्कुलको उद्देश्य हो । ‘स्कोर बेस्ड एजुकेसन’लाई ‘स्किल बेस्ड एजुकेसन’मा लैजानु नै हाम्रो ध्येय हो,’ प्रधानाध्यापक प्रभात क्षत्रीले योजना सुनाए ।

सबै विद्यार्थीलाई एउटै डालोमा हालेर पढाउँदा राम्रो नतिजा नआउने भन्दै स्कुलले विद्यार्थीको रुचिअनुसार शिक्षण सिकाइ गराउँछ । विद्यार्थीलाई रुचि भएको क्षेत्रमा खुलेर लाग्न प्रेरित गरिन्छ ।

एपेक्सको शिक्षण सिकाइको अर्को मोडल छ– ‘थ्रीडीआई मोडेल’ । ‘लर्निङ बाइ डुइङ’ को अवधारणामा टेकेर विद्यार्थीलाई सिकाइन्छ । जसमा शिक्षक गुरु हैन, ‘कोच’को भूमिकामा हुन्छन् । जानेको कुरा सुनाउने मात्र भन्दा पनि विद्यार्थीलाई नै खोज/अनुसन्धानमा प्रेरित गर्ने शिक्षकको भूमिका हुन्छ ।

शिक्षकले बाटो देखाउँछन्, विद्यार्थी आफैँले सिक्छन् । किताबमा मात्र भन्दा पनि बाहिरको कुरामा केन्द्रित गरिन्छ । व्यावहारिक ज्ञान सिकाउनका लागि स्कुलले सम्बन्धित क्षेत्रमै लगिन्छ ।

हुन त भाषा आफैँमा ज्ञान हैन, बरु ज्ञान सम्प्रेषणको माध्यम हो । विश्वव्यवस्थाबारे बुझ्न र बाहिरी देशसँग जोडिएर काम गर्न पनि अन्य भाषाको महत्त्व हुन्छ । त्यही बुझेर स्कुलले लकडाउनअगाडि अन्तर्राष्ट्रिय भाषाको रूपमा चिनियाँ भाषा पढाउँथ्यो । यसलाई पुन : निरन्तरता दिने स्कुलको तयारी छ । चीनको विश्वबजार बढ्दो देखेपछि स्कुलले यो भाषालाई महत्त्व दिएको प्रधानाध्यापक क्षत्री बताउँछन् ।

त्यस्तै, प्राचीन भाषाको रूपमा रहेको संस्कृत भाषालाई पनि स्कुलले प्राथमिकतामा राखेर पढाउँछ । नेपालको संस्कृतिलाई प्रोत्साहन गर्ने उद्देश्यले संस्कृत भाषा सिकाइएको हो ।

एपेक्सले राष्ट्रिय पाठ्यक्रमलाई ‘मोडिफाइ’ गरेर, त्यसैका आधारमा बाह्य कुराहरू थपेको छ । हरेक पढाइलाई जीवनसँग जोडेर हेर्न सिकाइन्छ । पूर्वीय दर्शनको प्रवर्द्धन गर्ने हेतुले विभिन्न सांस्कृतिक कार्यक्रम स्कुलमा गराउने गरिन्छ ।

यसरी फरक तरिकाले अध्यापन गराउन शिक्षकले पनि त्यहीअनुसार तयारी गर्नुपर्ने हुन्छ । यसका लागि स्कुलले बाहिरका अनुभवी शिक्षकलाई ल्याएर तालिम दिन्छ । अमेरिकादेखि विभिन्न देशबाट प्राध्यापकहरू झिकाएर पनि स्कुलले शिक्षकहरूलाई तालिम दिने गरेको छ ।

अबको यात्रा : ह्याप्पिनेस करिकुलम

स्कुलले अब ‘ह्याप्पिनेस करिकुलम’ सुरु गर्न लागेको छ । भुटान र भारतको दिल्लीमा सफल भइसकेको यो पाठ्यक्रमलाई एपेक्सले पहिलोपटक नेपालमा भित्र्याउने योजना बनाएको हो । निकट भविष्यमै दिल्लीबाट ‘ट्रेनर’हरू बोलाएर तालिम दिने तयारी थालेको छ ।

‘ह्याप्पिनेस करिकुलम’को उद्देश्यचाहिँ अभिभावक, विद्यार्थी र शिक्षक सबै ‘ह्याप्पी’ (खुसी) हुनुपर्‍यो र त्यसले समाजमा ‘ह्याप्पिनेस’(खुसियाली) ल्याउँछ भन्ने हो । विद्यार्थीलाई स्कुल जान प्रेरित गर्ने, विद्यार्थी आफैँलाई जिम्मेवार हुन सिकाउने, स्कुल जानुलाई बोझको रूपमा लिने कुराबाट मुक्त दिलाउन यो कोर्स आवश्यक रहेको प्रधानाध्यापक क्षत्री बताउँछन् ।

‘स्कुल पनि एउटा घर हो । घरमा जसरी विद्यार्थीहरू हिचकिचाउँदैनन् । त्यसरी नहिचकिचाऊन् भन्ने यसको उद्देश्य हो,’ उनी भन्छन्, ‘विद्यार्थीलाई यो गणित कक्षा हो, ल पढ्न जाऊ भन्नुपर्ने स्थिति छ । त्यो करिकुलमले चाहिँ उल्टै विद्यार्थीले नै कक्षामा जाऊँ सर, पढ्नुपर्छ भन्न सिकाउँछ । उनीहरूले झनै रमाइलो मानेर पढ्ने स्थिति हुन्छ ।’

०००

यसरी स्कुलले अन्तर्राष्ट्रियस्तरबाट सिकेर नेपालमा ‘प्रोग्रेसिभ’ मोडलमा पठनपाठन गराइरहेको छ । स्कुलमा दिनमा सातवटा कक्षा हुन्छन् । एक–एक घण्टाको एउटा कक्षा हुन्छ । जसमा ४ घण्टीचाहिँ ‘इन्टिग्रेटेड करिकुलम’ भनेर पढाइ हुन्छ । दुई घण्टी जीवनोपयोगी शिक्षा हुन्छ, जसमा विद्यार्थीले बाह्य क्रियाकलाप गर्छन् । र, अन्तिममा चाहिँ होमवर्क गर्ने वा अन्य क्रियाकलाप गराउने घण्टी हुन्छ । विद्यार्थीले गृहकार्यको बोझ बोकेर घर नजाओस् भनेर स्कुलमै सबै कुरा गराइन्छ ।

एपेक्स लाइफ स्कुल २१ रोपनी क्षेत्रमा फैलिएको छ । स्कुलमा ४ सय ३० जना विद्यार्थी छन् । एउटा कक्षामा जम्मा २४ जना विद्यार्थी मात्र राखिएको छ । बूढानीलकण्ठ, कपन, भक्तपुर ठिमी, धापासी, गोकर्ण आदि क्षेत्रका विद्यार्थी यहाँ पठनपाठन गर्छन् । ६० प्रतिशत विद्यार्थीले यातायात सेवा लिँदा ४० प्रतिशत भने स्थानीय विद्यार्थी नै छन् ।

स्कुलले सरकारले तोकेबमोजिम १० प्रतिशत विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति दिएको छ । विद्यार्थीको प्राथमिक उपचार गर्न उपचार कक्ष र एक जना नर्सको व्यवस्था गरिएको छ । एपेक्समा शिक्षकसहित जम्मा ८१ जना कर्मचारी छन् । त्यसमध्येमा बाह्य क्रियाकलापका लागि १८ जनाजति अध्यापक राखिएको छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत १५, २०७८ ०८:३५