बुढीखाेलाकाे बाढीले रातभर बगाएर पनि बाँचेकी सानुमाया

A+ A A-

फागुनको अन्त्यतिर, टन्टलापुर घाममा बुढीखोला तातिएको छ । राप सहेर खोलाछेउमा बालुवा चाल्नेहरू घरीघरी पसिना पुछिरहेका छन् । झट्ट हेर्दा भन्नु मात्रको खोला, सुस्तरी बगिरहेको पानीमा एक जोर खुट‍्टा पनि डुब्दैन ।

‘तर, कसरी पत्याउनु ? यो खोलाले वर्षामा नराम्ररी झुक्याएर जान्छ,’ गैरीगाउँको डिलबाट औँला परतिर तेर्स्याउँदै सानुमाया राई भन्छिन् । यही घरमुनिको खोलामा सानुमाया बेलाबखत ओर्लन्छिन् । वल्लो किनारबाट पल्लो किनार गर्छिन् । यसरी वारपार गर्दा सानुमाया बेचैन हुन्छिन् । त्यतिबेला उनलाई विगतका स्मृतिदंशले नराम्ररी डस्छन् ।

‘मलाई ठूलो बाढीले बगाइरहेको हुन्छ, हारगुहार गर्दै उम्कने प्रयास गर्छु । तर सकिरहेकी हुन्न,’ सानुमाया सपनाका कुरा खोल्छिन्, ‘मध्यरातमा जब ब्युँझन्छु, म धेरै अत्तालिइरहेकी हुन्छु ।’

सानुमायाले भित्तामा झुण्ड्याइरहेको एक जोडी तस्वीर निकालेर लुकाइन् । ती तस्वीर आफूलाई अगाध माया गर्ने दिदीभेनाको थियो । उनी तस्वीर न आफू हेर्न चाहन्छिन्, न छोराछोरीलाई देखाउन । ‘छोराछोरीले बाआमाको फोटो देखे भने भक्कानिन्छन् । एक पटक छोरी निकै बेर फोटो हेरेर रोइरहिन् । त्यसपछि देखाउन कहिल्यै मन लागेन,’ सानुमाया भन्छिन् ।

वर्षामा बुढीखोलाले बाटो बिराएर हो कि ऊ बस्तीहरूमा सुटुक्क पस्छ । मानिसहरूको चीत्कार सुन्दैन । अनि छाप्राहरूमा जीवन बिताइरहेकाहरूको खुसी बगाउँछ । यही खोलाको बाढीले सानुमायाका दिदी भेनालाई लग्योे, उनीहरूको सानो छोरालाई लग्यो । तर, फर्काएर ल्याएन ।

धन्न ! सानुमाया मृत्युको सम्मुख पुगेर फर्किइन् । झण्डै पाँच वर्षअघिको त्यो कहालीलाग्दो बाढीमा सानुमाया रातभरि बगिन् । झिसमिसे बिहानमा निकै तल पुगेपछि उनी पानीको चंगुलबाट संयोगले उम्किइन् । र, अपत्यारिलो ढंगले बाँचिन् । अहिले उनी बाँचेको कथा सुन्दा मानिसहरूलाई अनौठो लाग्छ ।

इटहरी उपमहानगरपालिका–४ मा पर्छ, गैरीगाउँ । अरु बेला गाउँ शान्त देखिन्छ । गाउँवासीहरू नियमित काममा तल्लीन हुन्छन् । तर, वर्षामा यो बस्ती कहिल्यै शान्त हुन पाउँदैन । मानिसहरू रातभरि सुत्न पाउँदैनन् । यो डर २७ साउन २०७४ बाट बस्तीमा सुरु भएको थियो ।

०००

सानुमाया सानैदेखि दिदी भेनासँग बस्थिन् । दिदीभेनाका तीन सन्तान दिए । तीमध्ये सानो चार वर्षीय छोराको जन्मदिन थियो, त्याे दिन । दिनभरिको झरीले खोलामा पानीको ग्राफ उकालो लागिरहेको थियो । जुन अरू वर्षहरूको जस्तै थियो ।

छोराको जन्मदिन मनाएर उनीहरू राति सुते । झमझम परिरहेको पानीको आवाजले सानुमायाको निद्रा बिथोलियो । १२ बजे अचानक घरभित्र हिलोको गन्ध आयो । सानुमायाले सोचिन्, ‘खोलाको हिलोको गन्ध यहाँसम्म आएछ ।’

सानुमाया उठ्न खोजेकी मात्र के थिइन्, पानी त घरभित्र माथिमाथिसम्म आइसकेछ । उनी चुर्लुम्म डुब्न थालिन् । अतालिँदै हत्तपत्त बत्ती बालिन् । परिवारमा सबैलाई उठाएर मझेरीमा लिएर गइन् । त्यहाँबाट उनीहरू भाग्न खोजे, तर पानीका कारण अवरोध भयो ।

सानुमायाले धेरै ठाउँमा उद्धारका लागि फोन डायल गरिन् । तर, उद्धार गर्ने स्थिति नै कहाँ थियो र ? हेर्दाहेर्दै पानीले मझेरी भत्कायाे । खानेकुरा, कुखुरा, हाँसलगायतका सामान तैरन थाले । पानी झन्‌झन् भरिँदै गयो । उनीहरू कोठामाथिको बाँसमा झुण्डिरहेका थिए । घरको गाह्रो भत्कियो । उनीहरूलाई टिनले थिच्यो ।

‘हामी परिवार सँगै थियौँ । छोरी पल्लाघरको सिसौको रुखनिर पुगिछ । ऊ त्यहाँ कराइरहेकी थिई । म बयरको रुखनिर पुगेँ, एकछिनमा दिदीलाई पनि त्यहीँ ल्याइपुर्‍यायो । छोरा मेवाको बोटमा चढेर बसेछ । भेना र सानो छोराको आवाज केही सुनिएन । भित्र झुण्डिँदा दिदीले एक हातले बोकिरहेकी थिइन् भाइलाई । त्यसपछि त हामी सबै हरायौँ,’ सानुमाया सम्झन्छिन् ।

घरअगाडिको मेवाको बोटबाट बगेपछि सानुमाया सबैबाट छुटिन् । अब बाढीमा बग्दै गरेकी उनको संघर्ष एक्लो थियो । उनले पौडी खेल्न जानेकी थिइनन् । पानी भित्र पुग्दा सास रोकिन्थ्यो ।

सुनेकी थिइन्- पानीमा छिर्‍यो भने हातखुट्टा चलाउनुपर्छ ।

उनी सक्दो चलाएर माथि आउने प्रयत्न गर्थिन् । कति पटक पानी निल्थिन् । अनि बल्लतल्ल बल गरेर माथि निस्कन्थिन् । आफू बगेर कहाँ पुग्दैछु भन्ने थाहा थिएन सानुमायालाई । बग्दै जाँदा माथिबाट मुढाहरू आउँथे । उनी मुढालाई खुट्टाले च्यापेर माथि तैरन खोज्थिन् ।

सानुमाया मृत्युसँगको लडाइँमा थिइन् । एक ठाउँमा पुगेपछि पानीको बेगले उनको टाउको तलतिर र खुट्टा माथितिर पर्‍यो । त्यसपछि छालले उतानो पार्‍यो । उनले बग्दै आएका भैँसीको सिङ फेला पारिन् । उनी त्यो सिङमा झुण्डिएर बग्न थालिन् । त्यो केही समयका लागि मात्र सहारा बन्यो । सुरुमा त सानुमायालाई जीवन सकियो भन्ने लाग्यो । तर पछि पानीभित्रै उनको संघर्षले बाँच्ने आँट थपिदियो ।

‘घुमाउरोमा घुमाउँदा चाहिँ म निदाइरहेको छुजस्तो लाग्थ्यो । तर, त्यही बेला मेरो कानमा घण्टीको आवाज बज्थ्यो । यस्तो लाग्थ्यो, मलाई पूरै पोखरीमा घुमाइरहेको होला, जहाँ नजिकै घण्टी छ,’ उनी सुनाउँछिन्, ‘सायद मलाई बचाउनुथियो माथिबाट । यदि त्यो आवाज सुन्थिनँ भने म निदाइसक्थेँ हुँला ।’

बगिरहेको बेला सानुमायालाई दिदीभिनाजु र तीन छोराछोरीको पनि सम्झना आउँथ्यो । उनलाई लाग्थ्यो- मेरो परिवार कता पुग्यो होला ।

एक ठाउँ सानुमायाले पुनः ज्यानको आशा मारिन् । उनी पाइपभित्र छिरिछन् । ‘चार/पाँच पटक पानी र लेउ निल्दा बाहिर निस्कन्थेँ । तर, त्यतिबेला कति बल गरेँ । पानी भरिएर मुढाहरूसँगै मलाई पाइपभित्र छिराएछ । पानीले पारि निकाल्यो । त्यसपछि माथि निस्केँ र बल्ल सास फेर्न पाएँ । त्यहाँ पनि मर्नबाट जोगिएँ,’ सानुमाया सुनाउँछिन् ।

उनी जतिजति बल गर्थिन्, उतिउति ठोकिन्थिन् । उनको यो संघर्षमयी रात झिसमिसेमा परिणत हुँदै थियो । दुवहीनिर पुगेपछि एउटा ठूलो मुढा माथिबाट आएर सानुमायाको जिउमा लागेछ । उनी धकेलिएर किनारतर्फ हुत्तिइन् ।

अचानक बग्दै आएको खाटले सानुमायाको छातीमा हान्यो । उनी मूर्च्छित भइन् । तर, त्यही खाट उनको ज्यान जोगाउने माध्यम बनिदियो । सानुमाया खाटमा चढेर रुखमा उक्लिइन् । तर, चढेको रुख फेरि ढल्न पुग्यो । उनी फेरि पानीमा फस्नै आँटिन् । ‘मैले हाँगामा चढेर अर्को रुख पक्रिहालेँ । तर, जब अर्को रुखमा चढेँ, हाँगा समाउन खोज्दा साँपलाई पक्रेछु । सम्झेँ, पानीमा भएको सापले धेरै असर गर्दैन भनेर,’ उनी सुनाउँछिन् ।

रूखमा चढेर तल हेर्दा छर्लङ्ग उज्यालोमा लासहरू देखिन्थे । तर, सानुमायाको डर मरिसकेको थियो । सानुमायाले आफूलाई उद्धारका लागि कोही मान्छे छन् कि भनेर वरिपरl हेरिन् । मान्छेहरूको आवाज उनको कानले सुनिरहेको थियो । ‘बचाउ बचाउ’ भनेर चिच्याउन खोजिन् । तरऽ आवाज निकै दबिएको थियो ।

त्यसमाथि पानीको ध्वनिले उनको आवाज त्यहीँ विलीन हुन्थ्यो । ‘त्यति नै बेला सामान खोज्ने मान्छे चार/पाँच जना आए । उनीहरूले मलाई देखेछन् । मेरो केस फिँजारिएको थियो, भुत भनेर भागेछन् । अर्को भाइले, यत्रो उज्यालो भइसक्यो, केको भुत भनेर भनेछन् र म भएतिर आएछन्,’ सानुमाया सुनाउँछिन् ।

बिस्तारै पानी घट्दै गयो । उनी चढेको रूख त धेरै उचाइको पो रहेछ । उनी विस्तारै रूखबाट ओर्लिइन् ।

०००

‘कुनचाहिँ लास उठाएर ल्याइस्, तँलाई लान्छ पुलिसले !,’ मुसहर बस्तीका मानिसहरू तर्सिए ।

सानुमायाको कानमा ती कुराहरू टड्कारो रूपमा परिरहेका थिए । तर, उनी बोल्न सक्ने अवस्थामा थिइनन् । उनको उद्धार गर्ने युवाले भने, ‘लास हैन, यो मान्छे बोल्छ । इटहरीदेखि बगाएर ल्याएको रे ।’

सास चलिरहेको देखेपछि उनीहरूको डर मर्‍यो । सानुमायालाई सफा पानीले पखालिदिएर महिलाहरूले लुगा फेरिदिए । तातोपानी खुवाइदिए, खुट्टातिर तेल लगाइदिए । उनी लामाेलामाे सास फेर्न सक्दिनथिन् । उनलाई सोधियो, ‘तिमीलाई के के हुन्छ ?’ उनले सास फेर्न गाह्रो भएको बताइन् ।

सानुमायालाई नजिकको सामुदायिक अस्पताल लगियो । त्यहाँ प्रहरी, सेना र पत्रकार वरिपरि थिए ।

अस्पतालमा पुगेपछि उनलाई दिदीभेना र छोराछोरीको याद आउन थाल्यो । ‘किन हो दिदीभिनाजुको आस थिएन, तर भाइबहिनीको आस थियो,’ उनी सम्झन्छिन् ।

अस्पतालमा सानुमायाका दाजु भेट्न आए । दाजुले पहिलो पटक सानुमायालाई देख्दा उनी भक्कानिएर रोएछन् । ‘मेरो कपाल र अनुहारको अवस्था देखेर दादा त बहिनी पागल भइछे भनेर ह्वाँह्वाँ रुनुभएछ । त्यतिबेला आफ्नो मान्छे पहिलो पटक भेट्दा मेरो खुसीको आँसु झर्‍यो,’ सानुमाया सुनाउँछिन् ।

शरीरमा थुप्रै घाउ थिए सानुमायाका । कीराले अनुहारभरि टोकेका थिए । सास फेर्न गाह्रो भएपछि उनलाई बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान लगियो । त्यहाँ लगेपछि भने उनको स्वास्थ्य सामान्य हुँदै गयो ।

सानुमायाले दिदी/भेना र सानो छोरा गुमाएको कुरा थाहा पाइन् । छोरी कमला र छोरा निशान भने सकुशल थिए । उनीहरू अहिले एसओएसमा पढ्छन् । दिदीभेना गुमाउनुको पीडा सानुमायाका लागि आफ्नो घाउभन्दा पनि दर्दनाक थियो ।

०००

सपना आउँथ्यो- सानुमायालाई ऐँठन बनाएर जान्थ्यो ।

बाढी, लास, क्रन्दनजस्ता कर्कशपूर्ण ध्वनि र दृश्यले उनलाई दपेटिरहन्थ्यो । दुई वर्षअघिसम्म सानुमाया सामान्य थिइनन् । लय के हो, उनले पकड्न सकेकी थिइनन् । उनी डिप्रेसनमा पुगिन् । ‘त्यतिबेला म एक्लै बस्दा सिलिङतिर हेर्थें । झुण्डिएर मरेकाहरूको दृश्य आँखामा आउँथ्यो । अनि मरूँमरूँ लाग्थ्यो,’ सानुमाया सम्झन्छिन् ।

उनले त्यही ठाउँमा पुनः घर बनाइन् । डर नलागेको होइन । यद्यपि, दिदीभेनाको घर जसरी पनि उठाउनुपर्छ भन्ने ठानिन् । अहिले पनि वर्षाको बेला उनी त्यो घरमा सुत्दिनन् । मामाको छोरीकोमा गएर सुत्छिन् । वर्षाको खोला न हो, कुन बेला उर्लेर आउँछ, के भर ! पोहोर कात्तिकमा पनि तर्साएछ खोलाले । तर, उनी गाउँमा थिइनन् ।

सानुमाया अहिले २७ वर्षकी भइन् । उनी स्थानीय विद्यालयमा पढाउँछिन् । गत मंसिरमा सानुमायाको बिहे पनि भयो । बिहेलगत्तै श्रीमान् लाहुर गए । हिजो जीवनप्रति निराश हुँदै गएकी सानुमाया अहिले फेरिएकी छन् । हुन त स्वास्थ्यमा समस्या अहिले पनि आउँछ । चिसो लाग्ने, टाइफाइड हुने खालका समस्याबाट उनी आजित छिन् । तैपनि मनको बिमारअघि ती बिमार सामान्य लाग्छन् ।

बरु अहिले त उनलाई दुःखहरू पनि फिका लाग्छन् । ‘जीवनका लागि जति संघर्ष गर्नुपर्ने थियो, खोलाले पर्याप्त सिकायो । अब संघर्षसँग नथाक्ने बानी पो परिसक्यो,’ सानुमाया मुस्कुराउँछिन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत ८, २०७८ १५:२९