यौन दुर्व्यवहारबारे बालबालिकाका कुरा सुन्नुहुन्छ ?

A+ A A-

बलात्कार वा बलात्कारको प्रयास मात्र बालबालिकामाथि हुने यौन दुर्व्यवहार हो भन्ने बुझाइ धेरैमा पाइन्छ । उनीहरूलाई असहज हुने गरी गलत आशयले छुनु, अँगालो मार्नु, चुम्नु, सुमसुम्याउनु, गुप्ताङ्ग चलाउनु, चलाउन लगाउनु पनि यौन दुर्व्यवहार हो । यसैगरी, उनीहरूलाई नछोईकन अश्लील सामग्री देखाउनु, मोबाइलमा पठाउनु, इन्टरनेटमार्फत यौन गतिविधि वा कुराकानीमा सहभागी गराउनु पनि यौन दुर्व्यवहार हो ।

आफ्नै घरमा, छिमेकमा, विद्यालयमा, विद्यालयबाट घर फर्किंदा बाटोमा, ट्युसन पढाउने ठाउँमा, होटलमा जहाँतहीँ बालिकामाथि यौन दुर्व्यवहार हुने गरेका छन् । यस्तो दुर्व्यवहार गर्नेमा आफ्नै हजुरबुबा, नातेदार, छिमेकी, चिनेजानेका व्यक्ति, शिक्षक र आफ्नै बुबासमेत छन् । बालिकामाथि भएका यौन दुर्व्यवहारका समाचार धेरै बाहिर आउने गरेका छन् । तर, बालकमाथि पनि यौन दुर्व्यवहार भइरहेको हुन्छ ।

११ वर्षका दुई जना छात्रलाई ट्युसन पढाउने शिक्षकले फोन गरेर अरु दिनभन्दा अलि अगाडि नै बोलाएछन् । आज तिमीहरूलाई सेक्रेट काम सिकाउँछु भनेर खाजा खुवाएछन् । तिमीहरू ह्यान्डसम छौ भनेर तारिफ गरेछन् । त्यसपछि आज म यस्तो काम सिकाउँछु, यसबारेमा कसैलाई नभन्नू भन्दै ती शिक्षक नाङ्गो भएछन् । अनि, आफ्नो नाङ्गो शरीरमा तेल लगाएर मालिस गर्न अनि गुप्ताङ्ग चलाउन लगाएछन् । डराएर आत्तिएर घर पुगेका छात्रहरूले अबदेखि ट्युसन नजाने भनेपछि कारण खोतल्दै जाँदा उनीहरूका अभिभावकले घटनाबारे थाहा पाए । यसबारेमा एक छात्रका अभिभावकले मलाई भनेका थिए ।

बालबालिका शारीरिक र मानसिक रूपमा परिपक्व भइसकेका हुँदैनन् । स्वभावैले अरुलाई सजिलै विश्वास गर्छन् । उनीहरूलाई डर देखाएर, धम्की दिएर, लोभलालच देखाएर प्रभावमा पार्न सकिन्छ । आफ्नो संरक्षण आफैँ गर्न सक्दैनन् । प्रतिकार गर्न सक्दैनन् । त्यसैले उनीहरूमाथि दुर्व्यवहार हुन्छ । उनीहरू दुर्व्यवहारको जोखिममा हुन्छन् ।

आफूमाथि यौन दुर्व्यवहार भयो भनी सबै बालबालबालिकाले बुझ्दैनन् र त्यसैले मलाई यस्तो भयो भनेर तुरुन्तै भन्न सक्दैनन् । अर्को कुरा, घरको वातावरण कस्तो छ, अभिभावक यसबारेमा कत्तिको सचेत छन्, त्यसमा पनि भर पर्छ । आफूमाथि भएको यौन हिंसाबारे घरपरिवारमा भन्न नसक्दा उनीहरू भित्रभित्रै चिन्तामा पिल्सिरहेका हुन सक्छन् । कतिपय अवस्थामा यौन दुर्व्यवहारको लक्षण बाहिरबाट देखिने गरी शरीरमा देखिँदैन । परीक्षणपछि मात्र देखिन सक्छ । तर, उनीहरूको व्यवहारमा परिवर्तन आइरहेको हुन सक्छ । जस्तो पढाइमा अरुचि, निद्रामा गडबडी, रिसाउने, झर्किने, एक्लै बस्न मन पराउने, उदास रहने, आफूलाई कम महत्त्व दिनेजस्ता लक्षण देखिन सक्छन् । मानसिक समस्या आउन सक्छ । आत्महत्याको सोचसमेत आउन सक्छ ।

उनीहरूले किताब र पाठमा भएको भन्दा फरक प्रश्न सोध्न सक्छन् । तत्काल जवाफ दिन नसकिने स्थिति पनि आउन सक्ला । तर, खोजेर सही जानकारी दिन सके उनीहरूलाई सहयोग पुग्छ । यसरी सहयोग गर्ने शिक्षक पनि हुन्छन् ।

गत वर्ष पाँचथरमा एक १५ वर्षीया युवतीले आत्महत्याको प्रयास गरेकी थिइन् । नातेदारले यौन दुर्व्यवहार गरेको र कसैलाई भन्न नसक्दा मर्न खोजेको उनले बताएकी थिइन् । उनले चाइल्ड हेल्प नेपालको मोबाइल एपमा म्यासेज गरी आफू मर्ने अवस्थामा पुगेकाले सहयोग गर्नुस् भनेकी थिइन् । प्रहरी टोलीले उनले म्यासेज पठाएको स्थान ट्र्याक गर्दै जाँदा डोरी बोकेको अवस्थामा उनी जंगलमा भेटिएकी थिइन् । यो समाचार हिमाल खबरमा प्रकाशित भएको थियो ।

अभिभावकले केटाकेटीका कुरा सुनिदिए यौन हिंसाको जोखिमबाट उनीहरूलाई बचाउन सकिन्छ । मैले राम्ररी चिनेकी एघार वर्षीया बालिकालाई घरमा आउने एक व्यक्ति गालामा म्वाइँ खान्थे । ती व्यक्ति उनका हजुरबुबाका साथी थिए । ती बालिकालाई यसरी म्वाइँ खाएको मन पर्दैन रहेछ । उनलाई असहज लाग्न थालेको थियो र उनले यसबारेमा घरमा भनिन् । त्यसपछि सबै सतर्क हुन थाले । केही समयपछि ती व्यक्तिले एक महिलालाई हातपात गर्न खोजेको थाहा भयो । त्यसपछि ती व्यक्तिलाई घरमा आउन पूर्ण बन्देज लगाइयो ।

समाचार पढ्यो, हेर्‍यो भने बालबालिकाका सुरक्षाका लागि राज्य छ र भन्ने महसुस हुन्छ अभिभावकलाई । दण्डहीनताको अवस्था देखेर कतिखेर आफ्ना केटाकेटीलाई के हुने हो भन्ने डर छ । त्यसैले पनि हामी अभिभावकले उनीहरूलाई जोखिममा पर्न नदिन उमेरअनुसार तिनको रेखदेखमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । मोबाइल, ल्यापटप दिएकै छु, भनेजस्तो पुर्‍याइदिएकै छु भनेर सारा कर्तव्य पूरा गरेको जस्तो लाग्न सक्छ । यसो गरेबापत हामी थुप्रै अभिभावक आफ्ना केटाकेटीले पढाइमा वा अन्य शैक्षिक क्रियाकलापमा राम्रो गर्नुपर्छ भन्ने ठान्छौँ । राम्रो कुरा मात्र सुन्न मन पराउँछौँ । तर, सबभन्दा महत्त्वपूर्णचाहिँ के हो भने म तिम्रोजस्तो कुरा पनि सुन्न र तिम्रो समस्या समाधान गर्न सधैँ तयार छु भनेर उनीहरूलाई विश्वस्त तुल्याउनुपर्छ ।

पत्रपत्रिका पढ्नुका साथै विज्ञका कुरा सुन्दा पनि उपयोगी जानकारी पाइन्छ । ‘आफ्ना आमाबुबाले माया गरेर छोराछोरीलार्ई अंकमाल गर्छन्, चुम्छन्, लुगा खोलेर नुहाइदिन्छन् । तर, सबैले यसो गर्न पाउँदैनन् । ओठ, छाती अनि गोप्य अंग संवेदनशील अंग हुन् भनेर छोराछोरीलाई बुझाउनुपर्छ,’ भारतको एक च्यानल हेर्दा महिला विज्ञले अभिभावकलाई सल्लाह दिँदै भनेकी थिइन्, ‘केटाकेटीलाई आफ्ना कुरा राख्न सिकाउने सीप सिकाऔँ, ताकि कसैले छुँदा असहज भएको छ भने मलाई सहज महसुस भएन भन्न सकून् ।’

कुरा बुझ्ने र माया गर्ने शिक्षकलाई पनि विद्यार्थीले आफ्ना समस्या भन्न सक्छन् । यौन दुर्व्यवहार के हो र कसरी सुरक्षित रहने भन्ने सम्बन्धमा दुई हप्ताअघि जनकल्याण मावि, काठमाडौंमा बालक्लबले एक कार्यक्रम गर्‍यो । कक्षा ६ देखि ८ का विद्यार्थी कार्यक्रममा सहभागी थिए । कक्षा ६ की एक छात्राले भनिन्, ‘कार्यक्रम राम्रो लाग्यो । गुड टच र ब्याड टचका बारेमा थाहा पाएँ । आफूलाई समस्या परे सबभन्दा पहिले आमालाई भन्छु अनि बुझ्ने शिक्षकलाई भन्छु ।’

यौनिक तथा प्रजनन् स्वास्थ्यका बारेमा पाठ्यक्रममा पनि छ । र, कक्षा ६ देखि पढाइ पनि हुन्छ । यौन दुर्व्यवहारको जोखिममा पर्न नदिन बालबालिकालाई सानैदेखि यौन शिक्षा दिनुपर्छ भन्दै आइए पनि कतिपय विद्यालयमा संकोचका कारण खुलस्त पढाइ हुँदैन । अर्को, कुरा बालबालिकाले कुनै जिज्ञासा वा कौतुहलता प्रकट गरे भने त्यसलाई कसरी सम्बोधन गर्न सकिन्छ भन्नेतर्फ लाग्नुभन्दा पनि उनीहरूले ठूलो अपराध गरेजस्तो गरिन्छ ।

एक अश्लील फिल्मको सीडी आफ्नो झोलामा शिक्षकले भेटेपछि धरानमा एक १२ वर्षीया बालिकाले आत्महत्या गरेको समाचार एक दैनिक पत्रिकामा छापिएको थियो । मेरो बेइज्जत हुने भयो, अब स्कुल आउने दिन सकिए, कोचिङ कक्षा आएँ भने आएँ, नत्र मरिछे भनेर सम्झनू भन्दै उनले साथीहरूलाई पेन्सिल बाँडेको समाचार थियो ।

यौनिक तथा प्रजनन् स्वास्थ्यका बारेमा पाठ्यक्रममा पनि छ । र, कक्षा ६ देखि पढाइ पनि हुन्छ । यौन दुर्व्यवहारको जोखिममा पर्न नदिन बालबालिकालाई सानैदेखि यौन शिक्षा दिनुपर्छ भन्दै आइए पनि कतिपय विद्यालयमा संकोचका कारण खुलस्त पढाइ हुँदैन ।

‘शिक्षकले अभिभावक र प्रिन्सिपललाई भनिदिने भनेर डर नदेखाइदिएको भए, उनलाई सम्झाइबुझाइ गरेको भए ती बालिकाले आत्महत्या गर्दिनथिन् कि भन्ने लागिरहन्छ । दश वर्षअघिको यो समाचार यहाँ उल्लेख गर्नुको कारणचाहिँ के हो भने बालबालिकाकाहरू पनि यौनका बारेमा जिज्ञासु हुन्छन् । कौतुहल हुन्छन् । यसो हुनुलाई अहिले पनि केही विद्यालयमा अपराधसरह ठानिन्छ । उनीहरूले किताब र पाठमा भएको भन्दा फरक प्रश्न सोध्न सक्छन् । तत्काल जवाफ दिन नसकिने स्थिति पनि आउन सक्ला । तर, खोजेर सही जानकारी दिन सके उनीहरूलाई सहयोग पुग्छ । यसरी सहयोग गर्ने शिक्षक पनि हुन्छन् ।

केही वर्षअघि रिपोर्टिङका क्रममा त्रिपद्म विद्याश्रम माविका शिक्षक धनबहादुर कन्दङ्वालाई मैले विद्यार्थीले कस्ताकस्ता प्रश्न वा समस्या राख्छन् भनेर सोधेकी थिएँ । ‘सर अपर किक हान्दा योनीबाट रगत आयो । यसबाट कन्याजाली (भर्जिनिटी) च्यातियो भन्ने शंका लाग्यो । विवाहको रात श्रीमान्‌बाट शंका हुने हो कि ?’ कक्षा ९ की एक छात्राले (जो तेक्वान्दो खेल्थिन्) उनलाई सोधेको प्रश्न यस्तो थियो ।

त्यस्तै, अर्की छात्राले ‘सर कसैसँग सम्पर्क गरेको छैन । तर महिनावारी रोकिएको दुई महिना भयो । मानसिक चिन्ता हुन थालिसक्यो’ भनेर समस्या व्यक्त गरिन् । यी केही उदाहरण थिए । विद्यार्थीलाई सही जानकारी दिन यौन तथा प्रजनन् स्वास्थ्यमा काम गर्ने संस्थाहरूमा समेत आफू पुग्ने गरेको शिक्षक कन्दङ्वाले बताएका थिए ।

शिक्षाका माध्यम वा कुनै चेतनामूलक कार्यक्रम वा विज्ञको सहयोगबाट बालबालिकालाई यौनदुर्व्यवहार के हो र कसरी सुरक्षित रहने भन्ने बुझाउन सकिन्छ । आफूमाथि दुर्व्यवहार भए अभिभावक, शिक्षक वा प्रहरीलाई भन्न उनीहरूलाई प्रेरित गर्न सकिन्छ । अभिभावकलाई समेत बोलाई विद्यालयमा कहिलेकाहीँ कार्यक्रम गर्न सकिए उनीहरू पनि सचेत हुन्छन् । घर विद्यालयमा सकारात्मक वातावरण भयो भने बालबालिकाहरू आफूमाथि यौनदुर्व्यवहार भएको बताउन सक्छन् । सहयोग माग्न सक्छन् । र, पीडकविरुद्ध बोल्न सक्छन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, फागुन ३०, २०७८ १०:१०