सुदूरका बासिन्दामा छैन शेयरबजारको पहुँच, काठमाडौंमै छन् २० लाख लगानीकर्ता

A+ A A-

शेयरबजारमा सहभागी हुने लगानीकर्ताको संख्या पछिल्लो समय ह्वात्तै बढेको छ । २०७७ असार मसान्तसम्म १७ लाखको संख्यामा रहेको हितग्राही खाता (डिम्याट खाता) अहिले ५० लाखको हाराहारीमा पुगिसकेको छ । झण्डै कुल जनसंख्याको एकतिहाइ पुगिसके पनि पहुँच भने समावेशी हुन सकेको छैन ।

नियामक निकायदेखि ब्रोकर कार्यालहरू पनि उपत्यकाकेन्द्रित मात्रै हुँदा अधिकांश लगानीकर्ता काठमाडौंमा मात्रै थुप्रिएका छन् । सीडीएस एण्ड क्लियरिङ लिमिटेडका अनुसार हाल कुल ५० लाखको हाराहारीमा लगानीकर्ताको डिम्याट खाता छ । जसमा १९ लाख ५९ हजार ६ सय ७४ वटा डिम्याट खाता बागमती प्रदेशमा मात्रै छ । यो भनेको कुल डिम्याट खाताको करिब ५० प्रतिशत संख्या हो । बाँकी जिल्ला तथा प्रदेशमा लगानीकर्ताको संख्या निकै न्यून देखिन्छ ।

सीडीएस एण्ड क्लियरिङ लिमिटेडका अनुसार बागमतीपछि १ नम्बर प्रदेश सबैभन्दा बढी डिम्याट खाता खोलिने प्रदेशको रूपमा छ । यो प्रदेशमा ९ लाख ३९ हजार ५ सय ४ जनाको डिम्याट खाता खोलिएको छ । बागमती र प्रदेश १ मा लगानीकर्ताको उपस्थिति बलियो देखिए पनि कर्णाली, सुदूरपश्चितलगायतका प्रदेशमा शेयरको पहुँच खासै पुग्न नसकेको तथ्यांकले देखाउँछ ।

बागमतीमा १९ लाख लगानीकर्ताको डिम्याट खाता भइरहँदा सुदूरपश्चिम प्रदेशमा भने १ लाख १० हजार ३५ वटा मात्र हितग्राही खाता खोलिएका छन् । सुदूरपश्चिममा भने २ लाख ८५ हजार ७ सय ३९ वटा हितग्राही खाता खोलिएका छन् ।

त्यसो त मधेस प्रदेशमा यस्तो संख्या ४ लाख ८८ हजार १६ वटा, गण्डकी प्रदेशमा ६ लाख ७७ हजार ४ सय २०, लुम्बिनी प्रदेशमा ५ लाख ५४ हजार १ सय ४४ वटा हितग्राही खाता खोलिएका छन् ।

चालु आर्थिक वर्षको फागुनसम्म मात्रै १२ लाख ७१ हजार ७ सय १५ वटा हितग्राही खाता खोलिएका छन् । जसमा ९० प्रतिशत खाता काठमाडौंमा मात्रै खोलिएको सीडीएससीले जनाएको छ ।

यस्तै, सक्रिय लगानीकर्तामा पुरुष लगानीकर्ता धेरै रहेको नेप्सेले जनाएको छ । नेप्सेका अनुसार अहिलेसम्मको तथ्यांक हेर्दा पुरुष लगानीकर्ताको डिम्याट खाता २८ लाख ७७ हजार १ वटा रहँदा महिलाको भने २१ लाख ३१ हजार ६ सय ८६ वटा मात्र खाता छ । तेस्रो लिङगीतर्फ भने ३७ वटा मात्रै हितग्राही खाता खोलिएको छ । अन्य समूहमा करिब ५ हजार ९ सय आठवटा खाता खोलिएको छ ।

५० लाख हितग्राही खोलिँदा मेरो शेयरमा भने ४१ लाख लगानीकर्ताको खाता खुलिसकेको छ । जबकि २०७७ सालमा यो संख्या मात्र ७ लाख थियो । झण्डै डेढ वर्षमा ६ गुणाले मेरो शेयरका प्रयोगकर्ता बढेका छन् । सीडीएससीका अनुसार हाल झण्डै ९० प्रतिशत हितग्राही खातावालाले मेरो शेयरबाट कारोबार गर्ने गरेको देखिन्छ ।

उपत्यकाबाहिर सजिलै भेटिँदैन ब्रोकर कार्यालय

शेयर खरिदबिक्रीको अुनमति पाएको ब्रोकरको संख्या ५१ छ । उपत्यकाकेन्द्रित यी ब्रोकरको थोरै संख्या मात्रै उपत्यकाबाहिर रहेको सीडीएससीको तथ्यांकले देखाउँछ । जसमा उपत्यकाबाहिर ४३ वटा ब्रोकरले आफ्नो शाखा विस्तार गरेका छन् । यद्यपि यो संख्या पर्याप्त देखिँदैन । किनभने यी कम्पनी पनि व्यापारिक शहर वीरगंज, विराटनगर, भैरहवा, नेपालगन्जलगायतका स्थानमा मात्रै सीमित देखिन्छ । कार्यालयका अनुसार विस्तारमा पनि एक ब्रोकर कार्यालयले हालसम्म एउटा शाखा कार्य मात्रै विस्तार गरेकाले पनि पर्याप्त ब्रोकर कार्यालयहरू उपत्यकाबाहिर नभेटिने कार्यालयको तर्क छ ।

उपत्यकाबाहिर रहने लगानीकर्ताको पहुँचमा ब्रोकर पुग्न नसक्दा लगानीकर्ता शेयर खरिदबिक्रीमा समस्या आइपरे ब्रोकर कार्यालय खोज्दै काठमाडौँ नै आइपुग्नुपर्ने बाध्यता छ । पुँजीबजार नियामक निकाय नेपाल धितोपत्र बोर्डले लामो समयदेखि ब्रोकर लाइसेन्स बैंकलाई पनि वितरण गर्ने तथा ब्रोकर कार्यालयको विस्तार गर्ने घोषणा गरे पनि कार्यान्वयन प्रक्रिया अगाडि नबढ्दा उपत्यकाकेन्द्रित बन्न पुगेको शेयरबजार सुदूर क्षेत्रमा भने पहुँचबाहिर नै बन्न पुगेको छ ।

सीडीएससीका सहायक प्रबन्धक योगराज जोशी पुँजीबजारसम्बन्धी काम गर्ने कार्यालयहरू काठमाडौंकेन्द्रित हुँदा पहुँच उपत्यकाबाहिर पुग्न नसकेको स्वीर्काछन् । उनी भन्छन्, ‘अधिकांश डिम्याट खाता र मेरो शेयर खोल्ने लगानीकर्ता उपत्यकाका छन् । बाहिर शेयरबजारबारे शिक्षासँगै शाखा कार्यालय नपुग्दा पनि शेयरबजार काठमाडौंमैत्री जस्तै देखिएको छ,’ उनले भने ।

उपत्यकाबाहिर सर्वसाधारणको पहुँचमा पुँजीबजारसँग सम्बन्धित कार्यहरू विस्तार नभएको विषयमा नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोनका) अध्यक्ष रमेश हमाल नेपालका सबै क्षेत्रमा पुँजीबजारसम्बन्धी जनचेतना फैलाउन पुँजीबजारसम्बन्धी वित्तीय साक्षरता अभियान नै सञ्चालन गर्ने योजना अघि सारेको बताउँछन् ।

हमाल भन्छन्, ‘हामी सातै प्रदेशमा पुँजीबजारसम्बन्धी वित्तीय साक्षरता अभियान सञ्चालन गर्ने योजनामा छौँ । उपत्यकामा मात्रै धितोपत्र बढी कारोबार हुनुले पनि उपत्यकाबाहिर पुँजीबजारप्रति पर्याप्त जानकारी नपुगेको देखिन्छ’, उनले भने । पुँजीबजारसम्बन्धी वित्तीय साक्षरता अभियान सञ्चालन गर्ने योजना बनाइरहेका हमाल तत्काल ब्रोकर लाइसेन्स थप गर्ने मनसायमा भने देखिँदैनन् । 'अहिले भएकै ब्रोकर कार्यालयहरू विस्तार गर्नुपर्छ या थप लाइसेन्स वितरण गर्ने भन्ने कुरामा हामी अध्ययन गर्दैछौँ,' अध्यक्ष हमालले भने ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन २५, २०७८ १८:००