व्यवस्थापनको लापरवाहीले भत्किएको थियो २ सय ५० वर्ष पुरानो पशुपतिको पुल

A+ A A-

पशुपतिकाे अरती केही समय अगाडि मात्रै सकिएको थियो ।

बनकाली र पशुपति ओहोर–दोहोर गर्ने भिड बाक्लो थियो । सधैँजसो साँझ खचमखच हुने घाट क्षेत्र शिवरात्रिको साँझ भिड नहुने त कुरै भएन । तर, मंगलबार भने एक घटना घट्यो ।

पशुपति र बनकाली जोड्ने पुलको इँटाले बनाइएको एउटा पर्खाल भत्कियो । उक्त पर्खाल भत्किँदा तीन जना बागमती नदीमा खसे । नदीमा खसेर घाइते भएकाहरूलाई अस्पताल भर्ना गरियो । पुलको पर्खाल भत्किएपछि हाल त्यहाँबाट आवतजावत बन्द गरिएको छ । भत्किएको पुलमा कोही आवतजावत गर्छन् कि भनेर सुरक्षा गार्ड नै खटाइएको छ ।

अत्यधिक मानव चापलाई पुरानो संरचनाले धान्न नसक्दा दुर्घटना निम्तिएको विज्ञहरू बताउछन् । यो पुल करिव २ सय ५० वर्ष अघि बनेको पशुुपति क्षेत्र विकास कोषका पूर्वअध्यक्ष डा गोपाल टण्डनको अनुमान छ ।

‘आर्यघाटबाट गुहेश्वरी जाने सिडी विक्रम संबत १८२६ मा रामकृष्ण कुँवरले बनाएका थिए । त्यहाँ प्रयोग भएको फलाम हेर्दा पनि यो पुल पनि त्यही आसपासमा बनेको हुनुपर्छ,’ उनले भने ।

सिमेन्ट नपाइने त्यो समयमा पुल बनाउन इँटा, र ढुङ्गा जोड्न बज्र प्रयोग गरिएको उनले बताए । करिव २०४५/४६ सालमा पनि पुलको मुख चर्किएर जीर्णोद्वारसमेत गरिएको उनले जानकारी दिए । पुलको स्थिति अनुमान गरेर कोषले भिड प्रतिबन्ध गरेको भए त्यो दुर्घटना टर्थ्याे ।

‘हाम्रो पालमा भिडभाड हुने दिन त्यहाँ डोरी नै लगाएर मान्छे जान दिन्थेनौँ । व्यवस्थापन कमिटीले त्यो कुरामा ध्यान दिनुपर्थ्याे । यो व्यवस्थापनको लावरवाही हो,’ उनले भने ।

नेपाल सरकारका पुल विज्ञ र सम्पदा संरक्षणकर्मीहरूको राय सल्लाहअनुसार पुरातात्विक मर्यादा अनुसार पुलको डिजाइन गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ ।

राति सुरक्षा पनि अली लुज भएको र भक्तजनको भिडभाड धेरै भएका कारण उक्त घटना भएको पशुपति क्षेत्र विकास कोषका प्रवक्ता रेवतीरमण अधिकारीले बताए ।

उक्त संरचना सिमेन्टको नभएको र पुरानो भएकाले भार थाम्न नसकेको उनले बताए । पुल जीर्णोद्वार गर्नुपर्छ भन्ने छलफल भए पनि त्यसलाई पूर्णता दिने प्रयास खासै नभएको उनी स्वीकार्छन् ।

‘पुल पनि पुरानो भयो यसलाई केही गर्नुपर्छ भन्ने त थियो तर, योजनामा राखिएको थिएन,’ अधिकारीले भने । अव यो विषयमा गहन रुपमा काम गरिने उनले बताए ।

पुल जीर्णेद्वार गर्दा बज्रकै प्रयोग गरिनुपर्ने सम्पदा संरक्षणकर्मी आलोकसिद्धी तुलाधर बताउँछन् । ‘प्राचिन सम्पदा संरक्षण ऐन २०१३ का अनुुसार संरक्षित क्षेत्रभित्र मर्मत, जिर्णेद्वार वा पुुनर्निर्माण गर्दा पहिले जसरी गरिएको थियो त्यसरी नै गर्नुपर्छ । त्यसमा हामीले छेडखानी गर्नु हुँदैन,’ तुलाधरले भने ।

प्रक्रिया पुर्‍याएर बनाए बज्र सिमेन्टभन्दा बलियो हुने उनको दाबी छ ।

‘बज्र भनेको राणाकालमा भित्रिएको नयाँ टेक्नोलोजी हो । बालुवा, सुर्की (इँटाको धुलो) र चुनाको मिश्रणमा बनाइने बज्रको काम दुई वटा इटा वा ढुङ्गालाई जोड्ने हो,’ उनले भने ।

केमिकल प्रयोग नभएकोले यसको आयु सिमेन्टको भन्दा राम्रो हुने उनले बताए । ‘अहिले काम छिटो सक्ने चक्करमा संरक्षित क्षेत्रमा निर्माण गर्दा बज्रको घोललाई समयभन्दा पहिले नै प्रयोग गरिरहेको देख्छौँ । त्यसको मापदण्ड र समय पुगेको अवस्थामा सिमेन्टभन्दा बलियो हुन्छ भन्ने त हामीले सिंहदरवार र काठमाडौंका पुुराना घरहरू हेर्दै अनुुमान लगाउन सक्छौं,’ उनले भने ।

पाशुपत क्षेत्र विश्व सम्पदा सूची रहेकाले पुललाई जीर्णोद्वार गर्दा पुरानै शैलीमा गरिने प्रवक्ता अधिकारीको स्पष्ट पारे ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन १८, २०७८ १९:५५