महाबौद्धका भरियाको दैनिकी, ६३ वर्षका वृद्धको काँधमा सय किलोको भारी

A+ A A-

यसो हेर्दा बोरा आफैँ टुकुटुकु हिडेँजस्तो देखिन्थ्यिो । तर, त्यो बोरा आफैँ हिँडेको होइन, एक जना वृद्धले बोकेर हिँडिरहेका थिए । शिरमा ढाकाटोपी, कपडाको कालो ज्याकेट, कालो पेन्ट र मैलोमैलो नीलो इस्टकोट लगाएका उनले बोकेको बोरा पनि १ क्विन्टलभन्दा बढी नै छजस्तो देखिन्छ ।

रामेछाप बेथान गाउँपालिकाका शिव राय उमेरले ६१ वर्ष पुगे । १० वर्षको उमेरमा काठमाडौं आएका उनी खाली बस्न चाहेनन् । त्यही बेला उनले बोरामा मल बोक्ने काम पाएका थिए ।

१० वर्षको उमेरदेखि बोरा बोक्न थालेका उनले ६१ वर्षको हुँदा पनि भारी नै बोकिरहेका छन् । नरदेवी चोकमा परिवारसँगै बस्छन् उनी । रायकी श्रीमती पनि महाबौद्धमा मकै पोलेर बेच्ने काम गर्छिन् ।

‘त्यो बेलामा धेरै पढ्न सकिएन । पढ्न नसकेपछि कसैले जागिर पनि दिएन । त्यसैले आफूले जानेको, सक्ने काम गर्न सुरु गरेको थिएँ,’ उनी पुराना दिन सम्झिन्छन् । शारीरिक रूपमा स्वस्थ छन् उनी । आजका दिनसम्म कुनै औषधि खानु नपरेको बताउँछन् । २० वर्षको उमेरमा विवाह गरेका उनी सुरुका दिनमा श्रीमतीसँगै पुर्ख्यौली गाउँमै बसेका थिए ।

खेतीपाती गर्न पानी नभएपछि काठमाडौं

गाउँमा खेतीपाती र गाईवस्तु पालेका राय परिवारको आम्दानी राम्रै थियो । तर, सिँचाइका लािग आकाशे पानीकै भर पर्नुपर्थ्यो । यसैको पिरले गाउँबाट काठमाडौंसम्म ल्याइपुर्‍यायो शिवलाई ।

महाबौद्धमा इलेक्ट्रोनिक्स सामानदेखि लत्ताकपडासम्मका भारी बोक्दा त्योभन्दा बढी आम्दानी हुने भएपछि उनी यतैको काममा व्यस्त हुन थाले ।

शिव राय

काठमाडौंमा काम गरिरहेका उनी केही वर्षपछि रामेछाप फर्किए । रामेछापमा छँदा गोरु, भैँसी, बाख्रा पाल्ने गरेका उनले मौसमअनुसारका विभिन्न बाली पनि लगाउँथे ।

‘गाउँमा हलो जोत्यो, पानी पर्‍यो भने खान पुग्छ, परेन भने खानै पुग्दैन,’ उनी भन्छन्, ‘गाउँमा सिँचाइको अभाव छ । सिँचाइ नभएकाले खेतीपाती गर्न समस्या छ ।’ अलि पछि उनका छोरा काठमाडौं आए । छोरा पनि बुबाले झैँ यही पेसा गर्न सुरु गरे ।

महाबौद्धको भिड र कामको भ्याइनभ्याइ बढ्दै गयो । यसरी महाबौद्ध विकास भएसँगै उनीहरूले पनि आफ्नो जीवनस्तर अगाडि बढाउने निर्णय लिए । राय परिवारले यहाँ सामान बोक्ने गाडी पनि किनेका छन् । गाडी चलाउन ड्राइभर राखेका छन् तर उनी भने भारी बोक्ने, बोरा सिउने, नाम्ला बनाउने काम गर्छन् ।

छोरा पनि बोरा सिउने र सामान गाडीमा लोड अनलोड गर्ने काम गर्छन् । ‘यहाँ दुइटा गाडी छन्, ट्रान्सपोर्टमा सामानका पोका लान भ्याइनभ्याइ हुन थाल्यो । फाइदा पनि हुन थाल्यो । छोराले पनि सँगै बसौँ यतै आउनू भनेपछि काठमाडौं आएँ,’ उनले सुनाए । कुनै पनि काम सानो ठूलो नहुने शिवको बुझाइ छ ।

‘मान्छेहरू यहाँ भरिया काम गर्छु भन्न हिचकिचाउँछन्, विदेश गएर ट्वाइलेट सफा गर्न रुचाउँछन्,’ उनले भने, ‘मलाई मेरो काम नराम्रो लाग्दैन । मेरो कामलाई सम्मान गर्छु ।’

हिँड्दै नाम्लो बुन्दै

गाउँमा पाट कुटेर नाम्लो सिउन सिकेका थिए उनले । उनको यही सीप पछि गएर जीविकोपार्जनको आधार बन्यो । महाबौद्धका चोकचोकमा फालिएका प्लास्टिकका डोरी टिपेर भेला पार्छन् उनी ।

दिनभरि भारी बोकेर हिँड्दा पनि यो काम गरिरहन्छन् । र, त्यसैबाट डोरी बाट्छन्, नाम्लो र दाम्लो बनाउँछन् । फ्याँकिएका प्लास्टिकका डोरी टिप्दा एक त बजार क्षेत्र सफा हुने भयो, अर्को भनेको बाटोमा हिँड्दा डोरीमा अल्झिएर लड्ने सम्भावना पनि टर्‍यो । बाटोमा हिँड्दा भेटिएका डोरी संकलन गरेर यसैबाट डोरी, नाम्ला बनाउँदा लगानी पनि कम पर्न गएको राय बताउँछन् ।

शनिबार महाबौद्धका होलसेल पसल बन्द हुन्छन् । अरू दिनजति काम पनि पाउँदैनन् उनले । शनिबारका दिन १० देखि १२ वटासम्म नाम्लो उनले कोठामै बनाउने गरेका छन् । अरु दिन भने फुर्सदको समयमा एक/दुईवटा बनाउँछन् । हप्तामा २५ देखि ३० वटासम्म नाम्लो बनाउने गरेका छन् ।

‘२/३ सय बिटा नाम्ला त अहिले पनि छन् कोठामा,’ वरपरका मान्छेले किनिहाल्छन् कि झैँ गरेर उनले भने, ‘तीन जना भरियालाई भारी पुग्छ मैले बनाएका नाम्लाले ।’ नाम्ला आफूसँगै काम गर्ने साथीभाइहरूले किन्ने गरेको उनी बताउँछन् । काम भएको दिन दैनिक २ हजारसम्म कमाइ गर्छन् उनी । तर, काम नभएको दिन २/४ सयमै चित्त बुझाउनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

‘भारी बोकेको ज्याला हामीले तोकेका छैनौँ,’ बोराको एउटा भारी बोकेको कति रुपैयाँसम्म लिनुहुन्छ भन्ने प्रश्नमा उनी भन्छन्, ‘साहुजीहरूको धर्मले ५०, सयजति दिनुहुन्छ । त्यति नै लिने गरेको छु ।’

पहिला र अहिले

२०२८ सालमा काठमाडौं आएका उनी काम नगरी बस्न चाहेनन् । ‘त्यसबेला महाबौद्धमा फाट्टफुट्ट स–साना घर मात्र थिए,’ उनी सझिन्छन् । बढी काम महाबौद्धमै हुने हुँदा उनी त्यतै बसे । त्यो बेला दाल, चामल र आलुका बोरा बोक्ने काम गरेका उनलाई बिहान बेलुका छाक टार्न पनि धौधौ पर्थ्यो ।

पहिला र अहिले भारी बोक्ने सामानमा धेरै भिन्नता आएको उनी बताउँछन् । अहिलेजस्तो रेडिमेट कपडा पाइँदैनथ्यो त्यतिबेला । थानको कपडाकै व्यापार धेरै हुन्थ्यो । ‘हेर्नुस्, त्यतिबेला त कहाँ यस्ता सामानहरू पाइन्थ्यो र ? कटनको कपडा खाँडीको कपडामा प्याक भएर आउँथ्यो,’ पसलमा झुण्ड्याइएका कपडा औँल्याउँदै उनी भन्छन्, ‘त्यहाँ हेर्नुस् त, अहिले कस्ता राम्रा रेडिमेट कपडा आएका छन्, पैसा गयो भनेर पिर गर्नै पर्दैन । किन्नेबित्तिकै लगाउन पाइन्छ ।’

ऊबेला अहिलेजस्तो धेरै सामानको चल्तीफिर्ती नभएको उनी सुनाउँछन् । दाल, चामलका भारी बोक्न पनि दिनहुँ पर्खिनुपर्थ्यो ।

यस्तै, रामेछापका हरिलाल चौलागाईं पनि महाबौद्धमा भारी बोक्दै आएका छन् । शिवको जस्तै उनलाई पनि खेतीपातीका लागि सिँचाइकै समस्या भयो । अनि हानिए काठमाडौंतिर । गाउँमा थोरैतिनो जग्गाजमिन भए पनि सिँचाइ सुविधा नभएकाले थातथलो छोडेर काठमाडौं पस्नुपरेको हो उनले ।

हरिलाल चौलागाईं

चौलागाईंले यहाँ भरिया काम गरेको १२ वर्ष भयो । गणेशस्थान बस्दै आएका उनले भारी बोकैरै दैनिक १ हजार रुपैयाँसम्म कमाइ गर्छन् । उमेरले ६३ वर्ष पुगेका उनले अहिले पनि झण्डै १ सय केजीसम्मको भारी बोक्ने गरेको सुनाउँछन् ।

‘दश, बीस, पचास किलोदेखि १ सय किलोसम्मको भारी बोक्ने गरेको छु,’ चौलागाईंले भने । श्रीमती, छोरा, बुहारी सबै गाउँमै भएकाले यहाँ उनी एक्लै छन् । एक्लै बस्छन्, एक्लै पकाउँछन्, एक्लै खान्छन् ।

गाउँका जस्तो शहरका मान्छे मिजासिला नहुने चौलागाईंको बुझाइ छ । विभिन्न सामान किनमेल गर्न आउने मान्छेलाई कहिलेकाहीँ आफूले बोकेको भारीले छुन पनि पुग्छ । त्यतिबेला उनीहरूले गाली गरेको सुन्नुपर्दा असाध्यै नरमाइलो लाग्छ उनलाई ।

‘भारी बोक्दै हिँड्दा अर्कालाई लाग्यो भने कहिले गाली खानु पनि पर्छ । तेरो आँखा छैन भन्दै गाली गर्छन् । कहिले त कुट्नै आइलाग्छन्,’ चौलागाईं भन्छन् । सबै पसलमा आ–आफ्ना भरिया सम्पर्कमा हुन्छन् । हरिलालका पनि १०/१५ वटा निश्चित पसल छन् । ती पसलका भारी उनले मात्र बोक्न पाउँछन् ।

‘सबै पसलका आ–आफ्ना भरिया हुन्छन् । त्यसैले काम पाउँदै नपाउने चिन्ता हुँदैन । तर, सबैलाई सधैँ काम पुग्दैन । सधैँ काम पाइन्छ भन्ने हुँदैन । कहिलेकाहीँ त बसेको बस्यै पनि दिन कटाउनुपर्ने हुन्छ,’ चौलागाईंले भने ।

यस्तै, धादिङका कृष्णबहादुर श्रेष्ठले महाबौद्धमा भारी बोक्न थालेको १५ वर्ष भयो । बिहान ७/८ बजे यहाँ आइपुग्छन् उनी । उमेरले ६१ वर्ष पुगेका उनलाई कहिलेसम्म यो काम गर्ने भन्ने थाहा छैन ।

कृष्णबहादुर श्रेष्ठ

‘धादिङको सुनौलोबजारछेउ हाम्रो गाउँमा घैया, धान, मकै, भटमास खेती हुन्छ । अब बिस्तारै यो काम छोडेर गाउँ गएर खेतीपातीमा लाग्नुपर्ला,’ श्रेष्ठ सुनाउँछन् । काठमाडौं बन्द हुँदा र काम कम भएको समयमा गाउँ गएर खेतीपाती गर्ने गरेका छन् उनले ।

महाबौद्धमा १५ वर्ष भरियाको काम गर्दा उनले धेरै थरीका साहु र भरिया साथीहरूको संगत गरेका छन् । ‘कति त यहाँ भरिया बनेर फटाहा मान्छे पनि आउने गर्छन् । कतिले त बोकेको भारी नै चोरेर हिँड्ने गरेका छन्,’ श्रेष्ठ भन्छन् ।

‘भूकम्प र कोरोनाजस्तो काल नआओस्’

२०७२ सालको भूकम्प र दुई वर्षअघिदेखि कोभिड– १९ फैलिएपछि सरकारले जारी गरेको लकडाउनले अन्य सबै क्षेत्रमा जस्तै उनीहरूको जीवनमा पनि प्रभाव पार्‍यो ।

‘भूकम्प र लकडाउनको बेलामा त साह्रै समस्या भयो,’ शिव भन्छन्, ‘कोरोनाको बेला त बजारहरू सबै बन्द थिए । काम पाइएन । भोकभौकै मरिएला कि जस्तो भाको थियो । अहिले त त्यस्तो समस्या छैन । काम चलेकै छ । भूकम्प र कोरोनाजस्तो काल कहिल्यै नआओस् ।’

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन १८, २०७८ ०७:२८