लट्री र उपहारका नाममा ठगी, प्रहरी भन्छ– छानबिनका लागि गतिलो संयन्त्र छैन

A+ A A-

घटना १

कञ्चनपुर घर भएकी रोशना रानाको ह्वाट्स एपमा अचानक एउटा नयाँ नम्बरबाट म्यासेज आयो । २० मङ्सिरको दिउँसो २ बजेतिर ह्वाट्स एप नम्बर +१ ७८१८२७६०९३ बाट म्यासेज आएपछि उनी आश्चर्यमा परिन् । आश्चर्य नपरून् पनि किन ? किनकि, म्यासेजमा उनलाई ५० हजार डलरबराबरको ‘लट्री’ परेको उल्लेख थियो ।

रानालाई परेको उक्त लट्री रकम पाउनका लागि ह्वाट्स एप नम्बर +९१७५५१०६१२७४ मा सम्पर्क गरेर धर्मेन्द्रप्रताप सिंह नाम गरेका व्यक्तिसँग कुराकानी गरी लट्री रकम लिन भनी भ्वाइस म्यासेज पनि पठाइएको थियो । नयाँ बानेश्वर बस्दै आएकी उनले उक्त म्यासेज आफूसँगै बस्दै आएका आफ्ना भाइ बलराम रानालाई देखाइन् ।

‘म मोबाइल चलाएर बसिरहेको बेला तपाईंलाई ५० हजार डलर लट्री चिट्ठा परेको छ भनी नयाँ नम्बरबाट भ्वाइस म्यासेजसहित टेक्स्ट म्यासेज र लट्री नम्बर ००५२६ पनि आयो,' उनले शिलापत्रसँग भनिन् ।

तर, लट्री पर्‍यो भनिएको सो रकम सिंहले तत्कालै पठाएनन् । भारतबाट रकम पठाउन नेपालमा रकम पाउनेको बैंकको खाता नम्बर, पासपोर्ट साइजको २ प्रति फोटो, नागरिकताको दुवैपट्टिको प्रतिलिपि, रकम प्राप्त गर्न पायक पर्ने स्थानको ठेगाना र नाम ह्वाट्स एपमा पठाउन सिंहले रानालाई अह्राए ।

‘रकम आउने भएपछि मैले सिंहले भनेअनुसार सबै कागजात ह्वाट्स एपमा पठाएँ,' राना भन्छन् । तर, त्यसपछि पनि सिंहले रानालाई सो रकम पठाएनन् । रानालाई पर्‍यो भनिएको लट्री रकम इन्डियाबाट नेपाल पठाउन कर शुल्क लाग्ने भएकाले ६४ हजार रुपैयाँ महालक्ष्मी विकास बैंकमा मनिष महत नाम गरेका व्यक्तिको खाता नम्बर ०५५००६००५४६७७००००००१ मा तत्काल जम्मा गर्न लगाए । ६४ हजार पठाएको २ घण्टाभित्र रानाको खाता नम्बरमा पैसा जम्मा हुनेसमेत सिंहले आश्वासन दिए ।

‘लट्री पर्‍यो भन्छ, फेरि नेपालबाट ६४ हजार पठाउन पनि भनेपछि मलाई शंका लागेको थियो । तर, सिंहले आफू इन्डियाको स्टेट बैंकको म्यानेजर हुँ भनेपछि दिदी र मैले सिंहको कुरामा विश्वास गर्‍यौँ,' रानाले शिलापत्रसँग भने ।

सिंहको यस्तो आश्वासनपछि रानाले मोबाइल बैंकिङमार्फत मनिष महतको महालक्ष्मी बैंकको खाता नम्बरमा उक्त रकम जम्मा गरे । ‘रकम जम्मा गरेको २ घण्टा बित्यो तर लट्री पर्‍यो भनिएको रकम सिंहले मेरो एकाउन्टमा पठाएनन्,' राना भन्छन् ।

आफ्नो एकाउन्टमा पैसा नआएपछि रानाले सिंहलाई फोन गर्दा सिंहले सो रकम अमेरिकी डलरमा भएकाले यसलाई नेपाली रुपैयाँमा सटही गर्दा थप १ लाख ३० हजार रुपैयाँ लाग्ने बताए । यसपछि राना थप शंकामा परे ।

६४ हजार पठाइसकेका उनी सिंहले पुनः १ लाख ३० हजार पठाउन भनेपछि झसङ्ग भए । भन्छन्, ‘सिंहले फेरि १ लाख ३० हजार पठाउन भनेपछि हामी ठगिएछौँ भन्ने थाहा भयो ।’

घटना २

बौद्ध घर भएकी कल्पना श्रेष्ठ (नाम परिवर्तन) बैंकको उच्च ओहोदामा काम गर्छिन् । एक दिन उनको ह्वाट्स एपमा एउटा म्यासेज आयो । सो म्यासेजलाई कल्पनाले धेरै दिनसम्म हेरिनन् । ‘विस्तारै उसले खाना खायौ, खाजा खायौ ? के गर्दै छौ ? यस्तै प्रश्न गर्न थाल्यो,' कल्पनाले सुनाइन् ।

कुराकानीका क्रममा उसले आफ्नी श्रीमती पाँच वर्षअघि नै स्वर्गेबास भइसकेको र सानी छोरीको साथमा आफू रहँदै आएको बताएपछि कल्पनाको मनमा त्यो व्यक्तिप्रति माया पलाएर आयो ।

‘उसले हरेक कुरामा छोरीको प्रसंग जोडेपछि मेरो मन पग्लियो । उसले छोरीका फोटोहरू पठाइरहेपछि म प्रभावित भएँ,' उनले भनिन्, 'केही दिनपछि ती व्यक्तिले मेरो छोरीको बर्थ डे छ, छोरीले केही उपहार पठाइदिन चाहेकी छिन् भन्यो । मलाई उपहार चाहिँदैन भन्दा पनि उसले जिद्दी गरेर उपहार पठाइदिने भयो । उसले पठाइदिन लागेको उपहारमा ज्वेलरीका सामान र पैसा थिए । तर म उपहार पाइन लाग्यो भनेर उत्साहित भएकी थिइनँ । ’

त्यतिबेलै उसले कुरियर शुल्क भनेर ५० हजार रुपैयाँ पठाउन लगायो । कल्पनाले उसले भनेअनुसारको रकम पठाइन् । रकम पठाएको भोलिपल्ट उनलाई नेपालको भन्सार कार्यालयबाट हुँ भनेर फोन आयो र ३० हजार रुपैयाँ भन्सार शुल्क मागियो । कल्पनाले बैंकबाट त्यो पैसा पनि पठाइन् । भन्सारको कर्मचारी भनिएको त्यो मान्छेले यति धेरै हतार लगायो कि उनले अरु केही सोच्नै भ्याइनन् ।

३० हजार पैसा पठाइसक्दा पनि त्यो कर्मचारी मानेन । सामान धेरै भएकाले सरकारलाई बुझाउनुपर्ने शुल्कबापत २ लाख रुपैयाँ तुरुन्त पठाइहाल्नू, नत्र विदेशी मुद्रा अपचलन गरेकोमा तपाईंलाई कारबाही हुन्छ भनेपछि कल्पना आत्तिइन् र तुरुन्त बैंकमार्फत भारतको एसबीआई बैंकमा पैसा पठाइन् ।

‘यसपछि पनि विभिन्न बहानामा थप पैसा मागेपछि यो पक्कै ठगी हुन सक्छ भन्ने उनलाई लाग्यो । कल्पनाले भनिन्, 'यो पक्कै ठगी हुन सक्छ भन्ने मलाई लागेपछि म यहाँ आएकी हुँ, 'महानगरीय अपराध महाशाखामा आइतबार भेटिएकी उनले शिलापत्रसँग भनिन् ।

घटना ३

भक्तपुरका सरोज न्यौपाने (नाम परिवर्तन) पनि यस्तै ठगीको उजुरी गर्न महानगरीय अपराध महाशाखामा भटिए । उनलाई इ–सेवाको कस्टमर केयरबाट भन्दै ९८२९४०२०४९ नम्बरबाट फोन आयो । फोनमा ‘इ–सेवाको स्किम छ, २४ घन्टाभित्र ५० हजार जम्मा गर्नुभयो भने ५ हजार रुपैयाँ बोनस आउँछ' भनियो ।

५ हजार बोनस भनेपछि सरोज लोभिए । उनले भने, '५ हजार बोनस पाइने भनिएपछि म लोभिएँ र तुरुन्तै ५० हजार रुपैयाँ जम्मा गरेँ । तर, बोनस आउँछ भनिएको रकम त आएन आएन, मेरो ५० हजार रुपैयाँसमेत फिर्ता आएन । त्यसपछि म यहाँ उजुरी गर्न आएको हुँ ।'

चिट्ठा, अनलाइन सपिङदेखि उपहारका नाममा ठगी

स्मार्ट फोनको पहुँच र इन्टरनेटको सहजतासँगै किनमेलदेखि अनलाइनका विभिन्न एप्सबाट पैसा कमाउन सकिने सुविधा छ । तर, यसको दुरुपयोगका कारण सोझासिधा सर्वसाधारण व्यक्तिहरू ठगिइरहेका पनि छन् ।

‘अनलाइन सपिङ र चिट्ठाका नाममा फेसबुक ह्याक गरेर र लाखौँ डलर मूल्यको उपहार पठाइदिन्छु भनेर गिरोहले ठगी गर्दै आएको देखिएको छ,' महानगरीय अपराध महाशाखाका प्रवक्ता, प्रहरी उपरीक्षक कृष्ण कोइरालाले शिलापत्रसँग भने ।

अपरिचित व्यक्ति फेसबुकमा जोडिने र विभिन्न उपहार पठाइदिएका र त्यो पाउनका लागि भन्सार शुल्कबापत यति रकम पठाइदिनुपर्‍यो भनेर ठगिएका पीडितहरू महाशाखामा आउने गरेको प्रहरीको भनाइ छ ।

‘सुरुमा फेसबुकमा साथी बन्ने, त्यसपछि महँगा सामान पठाइदिन लागेको बताउँछन्,' उनले भने, ‘त्यसपछि त्यो सामान भन्सारसम्म आइपुग्यो, भन्सार पास हुनका लागि यति रकम चाहिन्छ भनेर भन्सारको कर्मचारी बनेर नक्कली अर्को व्यक्तिले फोन गर्छ । अनि दशौँ लाखको सामान पठाउन यताबाट पैसा पठाइदिनुहुन्छ, यसरी उहाँहरू ठगिइसक्नुभएको हुन्छ ।’

यसरी ठगी गर्नेहरू संगठित रूपमै लागेको प्रहरीको भनाइ छ ।

छानबिन गर्ने बलियो संयन्त्र छैन : प्रहरी

बढी मात्रामा नेपालीहरू रहेका खासगरी भारत, मलेसिया, दुबईलगायतका देशबाट नेपालीहरूमाथि ठगी भइरहेको प्रवक्ता कोइरालाको भनाइ छ ।

उनका अनुसार नेपालभित्रैबाट पनि यस्ता घटना हुने गरेका छन् । नेपालभित्रबाट हुने ठगीका घटनामा संलग्नलाई प्रहरीले पक्राउ गरी कारबाहीको दायरामा ल्याउन सके पनि विदेशबाट चल्ने यस्तो धन्दामा संलग्नको पहिचान गरी पक्रन कठिन रहेको उनले बताए ।

त्यस्ता गिरोहले ह्वाट्स एप प्रयोग गर्ने गरेको देखिएको प्रहरी अनुसन्धानले देखाएको छ । ‘ह्वाट्स एप ट्र्याक गर्न सक्ने क्षमता हामीसँग छैन । म्यासेन्जरमा पनि कहाँबाट कल गर्‍यो भनेर थाहा पाउन सकिँदैन । यसमा कानुनको समस्या, प्रविधिको जटिलताजस्ता कारणले त्यस्ता घटनामा संलग्नको पहिचान गर्न समस्या छ । धेरैजस्ता यस्ता कलहरू भारतबाट आउने गरेको देखिएको छ, 'उनले भने, ‘तर नेपालमै बसेर कसैले जानेर वा नजानेर यस्ता कार्य गरेको देखिएको छ । उनीहरूलाई प्रहरीले पक्राउ गरेको छ ।’

कसैले अञ्जानमा र कसैले कमिसनको प्रलोभनमा परेर जानी–जानी पनि आफ्नो खाता नम्बर त्यस्ता व्यक्तिलाई प्रयोग गर्न दिएको भेटिएको प्रवक्ता कोइरालाले बताए । महाशाखामा उजुरीका लागि आएका कतिपय पीडितले पीडकको विवरण नै दिन नसक्दा प्रहरीलाई अपराधी पक्रन कठिनाइ हुने गरेको प्रहरीको भनाइ छ ।

‘म ठगिएँ । अपराधी समाइदिनुपर्‍यो भन्दै धेरै पीडित हाम्रो कार्यालयमा आउनुहुन्छ । तर, उहाँहरूले ठग्ने व्यक्तिको विवरण नै दिन सक्नुहन्न, त्यसैले पनि यस्ता घटनामा संलग्नलाई पक्रन प्रहरीलाई कठिन छ,' कोइरालाले भने ।

छ महिनामा ३ सय १५ वटा उजुरी

चालु आर्थिक वर्षको छ महिनामा सामाजिक सञ्जालबाट हुने विभिन्न ठगीमा परेका व्यक्तिबाट ३ सय १५ वटा उजुरी महाशाखामा दर्ता भएको कोइरालाले जानकारी दिए । यस्तो ठगीमा २० देखि ३५ वर्ष उमेर समूहका व्यक्ति पर्ने गरेको देखिएको उनले बताए ।

फेसबुकमा आइडेन्टिटी फ्रड, अनलाइन सपिङ फ्रड, लट्री स्ट्याम्प र गिफ्टका नाममा ठगी गरी मुख्य चार प्रकारबाट सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ता ठगिने गरेको कोइरालाले जानकारी दिए । जसमा फेसबुकको आईडी, पासवर्ड पत्ता लगाएर साथीभाइसँग इ–बैंकिङमार्फत पैसा हाल्न लगाउने । अनलाइनमा झुक्याएर सामान बिक्री गर्ने ठगी । चिट्ठा पर्‍यो भनेर गरिने ठगी र उपहार पठाइदिन्छु भनेर हुने ठगी रहेका छन् ।

ठगीबाट बच्न के गर्ने ?

यस्तो ठगी रोकथामका लागि राज्यको उच्च तहबाटै प्रयास हुनुपर्ने कोइरालाले बताए ।

मोबाइलमा प्रयोग हुने सिमकार्ड लिनका लागि नेपाल टेलिकम र एनसेलजस्ता कम्पनीका कार्यालय वा रिटेलरले सिमकार्ड प्रयोगकर्ताको व्यक्तिगत विवरण लिन कडाइ नगर्दा नेपाली सिमकार्डको दुरुपयोग बढेको प्रहरीले जनाएको छ ।

‘विभिन्न कामका लागि विदेशमा पुग्नुभएका नेपाली नागरिकको व्यक्तिगत विवरण र कागजातको दुरुपयोग गरेर त्यस्ता गिरोहले नेपालबाट सिमकार्ड लिने गरेको देखिएको छ । यसले गर्दा पनि नेपालमा अनलाइन ठगीधन्दा बढेको देखिएको छ, 'प्रवक्ता कोइरालाले शिलापत्रसँग भने ।

यस्ता घटना रोकथामका लागि सिमकार्ड वितरणलाई व्यवस्थित गर्नुपर्ने प्रहरीको भनाइ छ ।

प्रवक्ता कोइराला भन्छन्, 'नचिनेका व्यक्तिबाट फेसबुकमा आएको रिक्वेस्ट एसेप्ट नगर्ने । कसैले उपहार पठाइदिन्छु, राम्रो कामका लागि विदेश पठाइदिन्छुजस्ता प्रलोभन देखाए पनि त्यस्तो प्रलोभनमा नफस्ने । नचिनेका व्यक्तिलाई बैंकको खाता नम्बर नदिने गर्दा यस्तो ठगीबाट बच्न सकिन्छ ।'

‘यस्तो ठगीबाट बच्नका लागि सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ता स्वयम् नै सचेत हुन जरुरी छ । सामाजिक सञ्जालको सम्भावित दुरुपयोगबारे प्रयोगकर्ताले ध्यान दिनैपर्छ । सामाजिक सञ्जालमा आएका सबै कुरा भरपर्दो र सत्य नहुन सक्छन् भन्नेमा सचेत हुनुपर्छ,' उनले भने ।

सामाजिक सञ्जालबाट हुने ठगी नियन्त्रणका लागि प्रहरीका साथै सिमकार्ड प्रदायक कम्पनी, सिमकार्ड वितरक, डिजिटल पेमेन्ट सेवाप्रदायक कम्पनी जिम्मेवार हुनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन ११, २०७८ ०६:५३