'चिसाे मान्छे'काे पोस्टरभित्रको कथा सुनाउन तयार स्वस्तिमा

A+ A A-

‘सुदूरपश्चिमको महिलाको क्यारेक्टर छ, गर्छौ ?’ फिल्म ‘चिसो मान्छे’को स्क्रिप्ट थमाउँदै गर्दा निर्देशक दीपेन्द्र के खनालले अभिनेत्री स्वस्तिमा खड्कालाई भने ।

आफ्नो पर्खाइ र रोजाइको सिनेमा । ‘यस्तो किसिमको फिल्म त प्रतीक्षा गरेर बसेको हुन्थें, किन नगर्नु,’ स्वस्तिमाले ठानिन् ।

स्क्रिप्ट हात लागेपछि एकै बसाइमा पढी भ्याइन् । पढेलगत्तै निर्क्योल गरिन्- गर्छु !

'भेराइटी'को काम दिनु हर कलाकारको चाहना हो । तर, त्यसका लागि साधना चाहिन्छ । स्वस्तिमा अघिदेखि नै चाहन्थिन्, फिल्ममा सुदूरपश्चिमको पात्र बाँचूँ ! तीन वर्षअघि एउटा अन्तर्किया कार्यक्रममा उनलाई सोधिएको थियो, ‘तपाईंलाई कस्तो क्यारेक्टरमा काम गर्न मन छ ?’

‘सुदूरपश्चिमको पात्र निभाउन मन छ ,’ दृढताका साथ स्वस्तिमाले भनिदिएकी थिइन् ।

दुई पटक उनी जुम्ला गएकी थिइन् । मोहलाग्दो थियो- जुम्लाको रहनसहन, मानिसहरूको लवज । त्यसैबेलादेखि उनको मनमा त्यो क्यारेक्टर बाँच्ने रहर टुसाएको थियो ।

त्यही टुसाएको रहर गत सालदेखि हुर्कन थाल्यो, जब दीपेन्द्र के खनालले स्वस्तिमाको हातमा स्क्रिप्ट थमाइदिए ।

दीपेन्द्रले पनि त्यो क्यारेक्टरका लागि स्वस्तिमालाई योग्य देखेका थिए । 'आर्ट फिल्ममा उनले काम गरिसकेकी थिइन् । स्वस्तिमा मिहिनेत पनि राम्रो गर्न सक्ने । २१ वर्षको उमेरको क्यारेक्टरका लागि उनी फिट देखिन्थिन्,' दीपेन्द्र भन्छन् ।

केही समयअघि मात्रै ‘चिसो मान्छे’को पोस्टर सार्वजनिक भयो । पोस्टरमा विकट गाउँकी महिलाको पहिरनमा देखिएकी स्वस्तिमाले सामाजिक सञ्जालमा निकै तारिफ बटुलिन् । पुरानो चोलो, नाकमा फुली, गलामा पोेते र पोतेमा सेप्टी पिन झुण्ड्याएकी महिला, जसले पुरानो झोला भिरेकी छन् ।

वैशाखमा रिलिज हुने तयारीमा रहेको फिल्म ‘चिसो मान्छे’मा सुदूरपश्चिमको कथा छ । कथाको मुख्य पात्र निभाएकी स्वस्तिमा पोस्टरकै कारण यतिबेला चर्चाको केन्द्रमा छिन् ।

भलै फिल्ममा उनको अभिनय देखिन बाँकी नै छ ।

तर, स्वस्तिमा पोस्टरभित्रको कथा सुनाउन तयार छिन् । हातमा स्क्रिप्ट आइपुगेपछि काठमाडौंदेखि बाजुराको रजालीसम्मको यात्रा, क्यारेक्टरमा आफू बाँचेको समय सुनाउन तयार छिन् ।

०००

‘तीं त हाम्बी पुष्पाजस्सी रइछन्,’ बाजुराको विकट गाउँमा पहिलो पटक पुगेकी स्वस्तिमालाई देखेर त्यहाँका महिलाहरू कानेखुसी गर्न थाले ।

दुई तीनवटा घरको बीचमा आँगन थियो । आँगनको एक साइडमा बसेर महिलाहरू नवआगन्तुकलाई अनौठोसँग नियालिरहेका थिए । ‘एक जना आमाको छोरीको नाम पुष्पा रहेछ । उनी काठमाडौं बस्दिरहिछन् । म जाँदा उहाँहरूले मलाई छोरी पुष्पाजस्तै ठान्नुभएछ,’ स्वस्तिमा सुनाउँछिन् ।

त्यसपछि स्वस्तिमाले आफ्नो क्यारेक्टरको नाम पुष्पा राखिदिइन् ।

स्वस्तिमालाई सुटिङमा जानुअघि क्यारेक्टरमाथि अध्ययन गर्नु थियो । उनलाई न भाषा आउँथ्यो, न लवज । न बाजुराका महिलाहरूबारे ज्ञान । तैपनि गर्छु भन्ने हुटहुटी । स्वस्तिमाले चुनौती स्वीकार गरिन् । ग्रामीण महिलाका जीवनशैलीबारे किताबहरू पढिन्, डकुमेन्ट्रीहरू हेरिन्, आर्टिकलहरू खोजिन् ।

त्यतिले पुगेन ।

‘दाइ सुटिङमा जानुअघि हामी बाजुरा पुगेर आऊँ,’ निर्देशक दीपेन्द्रलाई भनिन् । त्यसपछि दीपेन्द्र, स्वस्तिमालगायत ‘चिसो मान्छे’को टिम बाजुरा प्रस्थान गर्‍यो ।

गाउँमा महिलाहरू त ‘फरवार्ड’ छन् । आगन्तुकसँग निर्धक्क बोल्न सक्ने । जानुअघिको स्वस्तिमाको धारणा फेल खायो । महिलाहरू कति सजिलै स्वस्तिमासँग घुलमिल भए । उनले फोटो पनि खिचिन्, उस्तै पहिरनमा खुलेको हाँसो । ‘त्यहाँ केटा मात्र हैन, केटी झन् फरवार्ड भएको पाएँ,’ स्वस्तिमा भन्छिन् ।

त्यहाँ देउडा खेलिँदो रहेछ । आफ्नै कथा उनीहरूले देउडाको माध्यमबाट भन्ने रहेछन् । एउटा कथा स्वस्तिमाको स्मृतिमा अझै घुमिरहेको छ ।

एउटी महिला, जो गाउँमा देउडापारखी थिइन् । गाउँमा कसैले उनीसँग देउडामा जित्न नसक्ने । तीन दिन, तीन रात निरन्तर खेल्दा पनि नथाक्ने ऊर्जा ।

उनी अविवाहित रहिछन्, तर छोरा २५ वर्षका । सुनेर स्वस्तिमा अचम्मित बनिन् । ‘देउडा खेल्ने क्रममा उनको कोही पुरुषसँग सम्बन्ध बस्यो । बच्चा भयो, तर पछि ती पुरुषले छाडेर गएछन्,’ स्वस्तिमा सुनाउँछिन् ।

ती महिलाले २५औं वर्षमा गरेका संघर्ष साना थिएनन् होला । उतिबेला समाजको अपमान र तिरस्कार सहनुपर्‍यो होला । स्वस्तिमा भन्छिन्, ‘तर यतिका वर्ष उनले सामना गरिन् । त्यो चानचुने कुरा होइन ।’

स्वस्तिमा जुन लुक्समा देखिएकी छन्, त्यो लुक्स किन यति रुचाइयो त ?

‘त्यसका लागि मैले सानासाना कुरामा ध्यान दिएकी छु । जस्तो कि पोतेमा झुण्डिएको कान कोट्याउने सेप्टी पिन, त्यो झट्ट हेर्दा केही नलाग्ला तर पात्रलाई पूर्ण बनाउन त्यसको ठूलो महत्त्व छ,’ उनी भन्छिन् ।

उनीसँग रमाइला स्मृति छन्, चोलो खोज्दाको, जुत्ता खोज्दाको । किनेर लगाएको नयाँ चोलोले ‘पुष्पा’ पात्रलाई न्याय गर्दैनथ्यो । फिल्मका लागि नयाँ किन्दा स्वाभाविक देखिन्नथ्यो । उसो त रियालिस्टिक बेसमा फिल्म बन्दैछ । स्वस्तिमाले पुरानै चोलो लगाउने निर्णय गरिन् ।

‘मेरै उमेरकी महिलाले पुरानो चोलो लगाइरहनुभएको थियो । उहाँलाई खोल्न लगाएर मैले लगाएँ । ठीक भयो । अनि उहाँलाई पैसा दिएर त्यो चोलो राख्यौँ,’ स्वस्तिमा सम्झन्छिन् ।

सुटिङका बखत उनले कपडा एक महिनासम्म नधोई लगाइन् । गन्धले उनलाई कुनै अप्ठयारो पारेन । बरु त्यसले क्यारेक्टरमा ढाल्न सहयोग गर्‍यो ।

स्वस्तिमाले खोजेको जुत्ता पसलमा रहेनछ । उनले धुइँपत्ताल खोजिन् । भेटिनन् । धन्न दिनभरि खोज्दा एक जना स्थानीयको घरमा फाटेको जुत्ता रहेछ, स्वस्तिमालाई ठीक हुने साइजको ।

त्यही जुत्ता किनेर उनले सुटिङका लागि तयार पारिन् ।

०००

बाजुराबाट फर्केपछि स्वस्तिमाले काठमाडौंमा सुदूरपश्चिमकै एक महिलाको सहयोगमा भाषा सिकिन् । एकैपटक सबै सिक्न सम्भव थिएन । उनले आधारभूत कुरामा काम गरिन् ।

सुटिङका लागि फेरि अघिल्लो साल फागुनमा ‘चिसो मान्छे’को टिम बाजुरा हिँड्यो । सुटिङमा स्वस्तिमालाई देखेर केही किशोर-किशोरीले दंग पर्दै भने, ‘फिल्म खेल्ने मान्छे पनि हामीजस्तै हुँदो रहेछ ।’

यो कुरा सुनाइरहँदा स्वस्तिमा ठट्यौली सुनिन्छिन्, ‘कलाकार भनेपछि अर्कै लोकबाट आएजस्तो फिल हुन्छ क्यारे, है ?’

काठमाडौं त्रिभुवन विमानस्थलदेखि बाजुरासम्मको यात्राको कथामा फिल्म आधारित थियो । बाजुराकी २० वर्षकी महिला, जसको १५ वर्षको उमेरमा विवाह हुन्छ । ऊ श्रीमान्‌को लास गाडीमा बोकेर बाजुरासम्म आउँछे ।

स्वस्तिमाले ‘पुष्पा’ क्यारेक्टरको हातमा छाता बोकाइदिइन् । झोला भिराइदिइन् । ‘निर्देशकले भनेका थिएनन्, तर मलाई क्यारेक्टर बनाउँदा दिमागमा क्लिक भएको थियो । त्यो केटीले झोला र हातमा कालो छाता बोक्छे । किनकि बाजुराबाट काठमाडौं आउँदा महिलाले छाता बोकेकै हुन्छ,’ स्वस्तिमा भन्छिन् ।

झोला र छाता बोक्नुलाई धेरैले रुचाउँदै मेटाफोरिकल पनि भने ।

सुटिङका दौरान केही सिन निकै चुनौतीपूर्ण थिए । जुन खिच्नै एक दिन लाग्यो । ‘इमोसनल जर्नीको एउटा पोइन्टमा पुग्दा सिङ्गो फिल्मलाई त्यो सिनबाट बुझाउनुपर्ने थियो । त्यसमा निकै कठिन भयो,’ उनी सम्झन्छिन् ।

‘चिसो मान्छे’मा काम गरिरहँदा स्वस्तिमा क्यारेक्टरमा स्वतन्त्र हुन पाइन् । अन्य फिल्ममा उनले यो अनुभूति गर्न पाएकी थिइनन् । अभिनेत्रीहरूको भेरिएसन नेपाली फिल्ममा किन हुन्न भन्ने कुरा उनले अनुभव गरेकी थिइन् ।

‘जसरी विपिन कार्की, सौगात मल्लको क्यारेक्टरको भेरिएसन छ नि, त्यो नेपाली एक्ट्रेसमा हुन्न । किनकि निर्देशकले त्यो गर्न दिँदैनन् । एक्ट्रेसचाहिँ राम्रो देखिनुपर्छ भन्ने मान्यता छ,’ स्वस्तिमा भन्छिन्, ‘डिफेक्ट हुनु भनेको नराम्रो कुरा होइन, ब्युटिफुल कु्रा हो नि ।’

‘चिसो मान्छे’मा पुष्पा क्यारेक्टरको आँखा झिम्क्याउइरहने बानी छ । स्वस्तिमाले त्यो कुरा दीपेन्द्रलाई भनिनन् । निर्देशकलाई भन्दा त्यो प्रस्ताव स्वीकार नगर्ने हो कि भन्ने डर थियो । ‘हुन त निर्देशकलाई झुक्याउन सकिन्न । तर, मैले झुक्याएरै भए पनि त्यो आँखा झिम्क्याउने काम सुटमा गरेँ,’ स्वस्तिमा सुनाउँछिन् ।

पहिलो दिन सुटिङ भयो, दीपेन्द्रले केही भनेनन् । दोस्रो दिन सकियो, केही भनेनन् । तेसो दिनको दिन दीपेन्द्रले अचानक प्रसंग निकालिहाले, ‘अहिलेसम्मको सर्ट एकदमै राम्रो आइरहेको छ । अनि स्वस्तिमा, तिमीले आँँखा झिम्क्याउने काम गरिरहेकी छौ नि । त्यो क्यारी गर है, एकदम राम्रो छ ।’

त्यसपछि त स्वस्तिमा ढुक्क भइन् ।

‘चिसो मान्छे’को सुट गरेर फर्केपछि केही दिनसम्म स्वस्तिमाको मन चिसो भयो । उसो त बाजुरा काठमाडौंजस्तो सुगम छैन । दुःखलाई पनि सहजताका साथ स्वीकार गर्नु उनीहरूको बाध्यता छ ।

पढ्दापढ्दै कलिलो वयमै विवाह गर्ने ‘पुष्पा’हरू थुप्रै छन् । बिहेपछि ‘पुष्पा’हरूको पढाइ रोकिन्छ । अनि कलिलो उमेरमै आमा बन्नु, अभावसँग जुध्नु उनीहरूको नियति नै बन्ने गर्छ ।

‘चिसो मान्छे’ यही नियति व्यहोरेका पात्रको कथासँग नजिक छ । कथामा ‘पुष्पा’ भएर बाँचेकी स्वस्तिमा उनीहरूको अनुभूतिसँग नजिक छिन् । त्यसैले ती पुष्पाहरूको झल्को बारम्बार आइरहन्छ उनलाई । स्वस्तिमा उनीहरूलाई सम्झँदै भन्छिन्, 'अब पुष्पाओरले नान्काइछन्जी ब्या भइकन दुख्ख पाउनु नहऊ ।'

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन ११, २०७८ १९:५९