पहिलो दलित महिला सीडीओ सीताको संघर्षगाथा- पँधेरोमा पानी थाप्न दिँदैनथे, होटलमा खाएको भाँडा मझाउँथे

पहिलो दलित महिला सीडीओ सीताको संघर्षगाथा- पँधेरोमा पानी थाप्न दिँदैनथे, होटलमा खाएको भाँडा मझाउँथे

A+ A A-

बिहीबार साँझदेखि सीता परियारलाई फोन उठाउन भ्याइनभ्याइ छ । उनी दलित समुदायबाट प्रमुख जिल्ला अधिकारी (प्रजिअ) हुने नेपालकै पहिलो महिला बनेकी छन् ।

गृह मन्त्रालयबाट जिल्ला प्रशासन कार्यालय हुम्लाको कमाण्ड सम्हाल्ने जिम्मा पाएकी सीतालाई हिजो साँझदेखि नै आफन्त, साथी, सहकर्मी, शुभचिन्तकको फोन आइरहेको छ । हिजाेसम्म उनी भक्तपुरको सहायक प्रजिअ थिइन् ।

संघीय सरकारको प्रतिनिधिका रूपमा रहने प्रजिअलाई राहदानी र नागरिकता वितरण गर्नेदेखि सुरक्षा व्यवस्था मिलाउनेलगायत थुप्रै अधिकार हुन्छ । यसअघि दलित समुदायबाट डा. मानबहादुर विश्वकर्मा, सन्तबहादुर सुनार प्रजिअ बने पनि महिला प्रजिअ भने भएका थिएनन् । सीताले त्यो खाली ठाउँ भरिदिएकी छन् ।

जिल्लाको प्रमुख प्रशासकीय अधिकारीका रूपमा आफूलाई विश्वास गरी जिम्मेवारी दिएकोमा सीताले सरकारप्रति आभार प्रकट गरिन् । भनिन्, ‘एकदमै खुसी छु । मेरो क्षमताको मूल्याङ्कन भएको छ । मलाई थप जिम्मेवार भएर काम गर्ने अवसर मिलेको छ ।’

२०३४ सालमा कास्कीको रुपाकोट गाविस-२, भोर्ले (हाल रुपा गाउँपालिका–६) मा बाआमाकी पाँचौँ सन्तानका रूपमा जन्मेकी सीताले यहाँसम्म आइपुग्न गरेको संघर्ष कठिन थियो । उनले रुढीवादी समाजका थुप्रै दुत्कारपूर्ण व्यवहार सहेकी छन् । विद्यालयमा झेल्नुपरेका विभेदका नमीठा र बिर्सनलायक अनुभूति थुप्रै छन् उनीसँग ।

बुबा सुघ्घरे परियार, आमा स्यानी परियारले उनलाई सिलाइकै काम गरी पढाएका हुन् । आफूले पढ्न नपाए पनि उनीहरू छोराछोरीलाई पढाउनुपर्छ भन्ने मान्यता राख्थे । उनलाई जागिरेका रूपमा हेर्ने सपना बाआमाको थियो ।

खरले छाएको घर थियो । जग्गाजमिन थिएन । मेलापातबाहेक लुगा सिलाएर जुटाउने खर्चले उनका बुबाले घर चलाउँथे । यति कमजोर आर्थिक अवस्था, त्यसमाथि आठ जनाको परिवार । र पनि जेनतेन उनले छाेराछाेरी पढाएका थिए । घरनजिकैको सीता प्राविबाट ५ कक्षासम्म पढेकी सीताले रुपाकोटकै भिरचोकस्थित चन्द्रप्रभा माविबाट २०५१ सालमा एसएलसी उत्तीर्ण गरिन् । उनी विद्यालयमा अब्बल विद्यार्थी थिइन् ।

समाजसँगै विद्यालयमा उनले झेल्नुपरेका अपमानको फेहरिस्त लामै छ । सीतासँग १ कक्षादेखि प्रवीणता प्रमाणपत्र तहसम्म सँगै पढेकी कञ्चन गुरुङ सात वर्षयता पोखराको अमरसिंह चोकस्थित बालसंसार मन्टेश्वरी सञ्चालन गर्छिन् । मन्टेश्वरीकी प्राचार्यसमेत रहेकी कञ्चन त्यो समाजमा सीताले झेल्नुपरेकामध्ये एक अपमानको घटना कहिल्यै भुल्न नसक्ने बताउँछिन् ।

घटना ७ कक्षामा पढ्दताकाको हो । स्कुलछेउमा एउटा सानो होटल थियो । खाजा समयमा कञ्चन र सीतालगायत छात्राहरू चिया, खाजा खान जान्थे । एक दिन कसैले होटेल साउनीलाई सुनाइदियो, ‘यो ग्रुपमा एउटा दमिनी छ, त्यसले आफूले खा’को भाँडा नमाझी जाँदी रै'छे ।’

त्यसको भोलिपल्ट होटल साउनीले तथानाम गाली गर्दै सीतालाई भाँडा माझ्न लगाइन् । उनका साथीहरू नि:शब्द भए । ‘सीता काली भई, उसले केही बोल्नै सकिन । अनि गएर खुरुखुरु भाँडा माझ्न थाली’, कञ्चनले सुनाइन् । भोलिपल्टदेखि आफूहरूले विद्यालय समयमा खाजा खानै छोडिदिएको उनी बताउँछिन् ।

‘अहिले त्यो होटलकी साउनी र छेउछाउ बसेर रमिता हेर्नेहरूले थाहा पाए कि पाएनन् होला, उनीहरूले दुत्कारेकी त्यो सानी केटी आज हुम्ला जिल्लाको प्रजिअ भएकी छे’, कञ्चन आफ्नी मिल्ने साथीको सफलतामा हर्षित छिन् ।

दलित, त्यसमाथि महिला भएकै कारण आफूले झेल्नुपरेका तिरस्कार अनुभूति यतिमा नसकिने सीता बताउँछिन् । पँधेरोमा झुक्किएर भरेको गाग्रो छुइँदा पानी घोप्टाएर फेरि थाप्थे । ‘पानी थाप्न हामीले कहिल्यै पहिला पालो पाएनाैँ । गिलास, आम्खोरा हुँदा पनि हामीलाई परै हात थाप्न लाएर पानी पिउन भनिन्थ्यो । मान्छेले मान्छेलाई मान्छे नगन्ने समाज थियो’, सीता भावक सुनिन्छिन् ।

आफ्ना बाआमालाई गाउँका मान्छेले गर्ने सम्बोधन उनलाई पटक्कै मन पर्दैनथ्यो । ‘गाउँमा अरु साथीका बाआमालाई जस्तै आफ्नी आमालाई पनि ठूलीआमा, सानीआमा, काकी भनेर बोलाइदिए हुन्थ्यो नि जस्तो लाग्थ्यो । तर, गाउँलेले आमालाई दमिनी भनेर बोलाउँदा मन दुख्थ्यो ।’ यस्तै खाले सामाजिक दुर्व्यवहार र अपमानले पनि आफूभित्र केही गरी देखाउने इख भरिएको उनी बताउँछिन् ।

हुन पनि त्यही समाजमा रहेर उनले एसएलसी उत्तीर्ण गरिन् । र, पृथ्वीनारायण क्याम्पसमा प्रवीणता प्रमाणपत्र तहमा भर्ना भइन् । प्रथम वर्षमा पढ्दै गर्दा उनको विवाह जीवन परियारसँग भयो । आईए दोस्रो वर्षमा उनी छोराको आमा बनिन् । श्रीमान् जीवनसँगै सासूससुराको सहयोगले पढाइलाई उनले निरन्तरता दिइन् । विद्यालय तहदेखि नै पहिलो, दोस्रो भइरहने उनी क्याम्पसमा पनि उत्कृष्ट विद्यार्थीका रूपमा चिनिन्थिन् । पद्मकन्या क्याम्पसबाट स्नातक गरेकी सीता त्रिचन्द्र क्याम्पसबाट समाजशास्त्रमा स्नातकोत्तर हुन् । उनका पति जीवन हाल नेपाली कांग्रेसका सहमहामन्त्री छन् । उनीहरूका दुई छोरा छन् ।

सीताका तीन दाइ, एक दिदी र एक बहिनी छन् । दुई दाजु पोखरामा र एक जना गाउँमै लुगा सिलाइको काम गरी गुजारा चलाउँछन् भने दिदी तनहुँमा शिक्षिका छिन् । बहिनीचाहिँ पोखरा विश्वविद्यालयमा काम गर्छिन् ।

उनी निजामती सेवामा चाहिँ २८ भदौ २०६८ मा शाखा अधिकृतका रूपमा प्रवेश गरेकी हुन् । २० जेठ २०७१ मा उनले समावेशीबाट सिधै उपसचिवमा नाम निकालिन् । यसअवधिमा सीताले पाँचवटा स्थानीय तहमा कार्यकारी भूमिकामा रहेर काम गरिन् । धनुषाको जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका, काठमाडौंको कीर्तिपुर नगरपालिका र चन्द्रागिरि नगरपालिकाको प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत भएर काम गरेकाे अनुभव उनीसँग छ । उनी भोजपुरको स्थानीय विकास अधिकारीसमेत भएकी थिइन् ।

‘एलडीओ भएर भोजपुर जाँदा मान्छेले कुरा काटेथे- महिला पो रै'छ, के गर्ली । तर, मैले आफूमातहतका सबै कार्यालय प्रमुखलाई बोलाएर कार्ययोजना, कार्यप्रगति मागेँ । आफ्नो भिजनअनुसार काम गर्न निर्देशन दिएँ । मेरो क्षमता देखेर हिजो नपत्याउनेहरूले पत्याए, मान्न थाले’, उनी सुनाउँछिन्, ‘न महिला कमजोर छन्, न दलित । मौका मिल्नुपर्‍याे, अवसर पाउनुपर्‍याे । आफ्नो क्षमता देखाउने ठाउँ पाउनुपर्‍याे ।’

पूर्वप्रमुख जिल्ला अधिकारी कल्पना घिमिरे दलित समुदायका लागि मात्र नभएर समग्र महिलाहरूका लागि नै सीता परियार प्रेरणाकी पात्र भएको बताउँछिन् । ‘निजामती सेवामा महिलाको संख्या करिब २६ प्रतिशत मात्र छ । दलित समुदायबाट अत्यन्तै न्यून छ । दलित समुदायकी एक महिलाको यो तरक्कीमा खुसी नहुने को होला र ?’, घिमिरेले भनिन्, ‘विभिन्न स्थानीय तहको प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत, स्थानीय विकास अधिकारी भएर काम गरिसकेको अनुभव उहाँसित भएकाले जिल्ला नेतृत्व पनि उहाँले कुशलतापूर्वक निभाउन सक्नुहुन्छ भन्नेमा म विश्वस्त छु ।’

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन ६, २०७८ १५:३४