किन भनिन्छ क्रिप्टो करेन्सीलाई गोप्य मुद्रा, कसरी हुन्छ कारोबार ?

A+ A A-

क्रिप्टो जसलाई सामान्य अर्थमा अभौतिक वित्तीय उपकरणको रुपमा लिने गरिन्छ । विनिमयका माध्यमका रूपमा काम गर्ने संकेताक्षर (कोड वा क्रिप्टोग्राफी) द्वारा कारोबार गर्ने गरिन्छ ।

पैसाको क्वाइन वा नोटको जस्तो उपस्थिति यसको नभए पनि कम्प्युटरबाट पजलहरू हल गरेर विद्युतीय मुद्रा वा क्रिप्टो करेन्सी उत्पादन गर्ने काम गरिन्छ, जसलाई माइनिङ भन्ने गरिएको छ ।

पछिल्लो समय क्रिप्टोमा लगानी गर्ने लगानीकर्ताको संख्या तीव्र गतिमा बढिरहेको छ । सन् २०२१ को जुलाईमा २ सय ३० मिलियन रहेको लगानीकर्ताको संख्या आजको दिनसम्म झण्डै ३ सय मिलियन पुगिसकेको छ । कारोबारमा आएको १२ वर्ष नबित्दै संसारभर फैलिएको क्रिप्टो करेन्सीबाटै यो एक दशकमा लाखौँ मानिस रोडपतिबाट करोडपति बनेका छन् त हजारौँ करोडपतिबाट रोडपति पनि बनेका छन् ।

संसारमा चर्चित धनाढ्यहरूको प्रमुख लगानीको स्रोतको रूपमा आएको क्रिप्टोमा लगानी गरेरै विश्वकै धनी बन्ने व्यक्तिहरूको संख्या पनि उत्तिकै छ ।

छोटो समयमा मनग्य पैसा कमाउने भएसँगै अहिलेको पुस्ता क्रिप्टोमा लगानी गर्न आतुर देखिन्छ । जसमा बिटक्वाइन सर्वाधिक लगानीकर्ताको रोजाइमा परेको देखिन्छ । पहिलो क्रिप्टोको रूपमा प्रयोगमा आएको बिटक्वाइन मूल्यका आधामा र प्रयोगका आधारमा पनि अन्य क्रिप्टोभन्दा अगाडि नै छ ।

विश्वका धनाढ्य व्यवसायी एलन मस्कदेखि फेसबुकका सीईओ मार्क जुकरबर्गसम्मको लगानी रहेको क्रिप्टोमा झण्डै ३ मिलियन लगानीकर्ताको खर्बौं डलरबराबरको लगानी छ । यति हुँदाहुँदै पनि नेपालमा भने अझै वैधानिकता दिने कि नदिने भन्ने बहसकै रूपमा रहेको छ । विश्वका थोरै देशले मात्रै कानुनी रूपमा क्रिप्टो कारोबार गर्न अनुमति दिएका छन् । अनुमति नदिएका अधिकांश देशहरूमा अनधिकृत रूपमा लगानीको सञ्जाल बढ्दै गएको विभिन्न अध्ययन प्रतिवेदनहरूले देखाएका छन् ।

यसको ज्वलन्त उदाहरणको रूपमा नेपाललाई नै लिन सकिन्छ । २०७४ सालबाट पूर्ण रूपमा क्रिप्टो कारोबार बन्द गरेको नेपालमा समेत समय–समयमा कारोबार गर्नेहरूको ठूलो संख्या फेला पर्दै आएको छ ।

सन् २०१० बाट प्रचलनमा आएको क्रिप्टो करेन्सी अहिले संसारभर छरिएको छ । हाल करिब ४ हजारको संख्यामा भर्चुअल मुद्रा प्रचलनमा रहेका छन् ।

पहिलो क्रिप्टो बिटक्वाइन यसरी बन्यो संसारकै महँगो

संसारमा प्रचलित क्रिप्टोमध्ये सबैभन्दा बढी कारोबार हुने र महँगो मूल्य भएको मुद्रा बिटक्वाइन हो भने दोस्रोमा इथेरियम छ । विश्वमा यस्ता मुद्राको कारोबारीको संख्या अर्बौंमा छ भने बिटक्वाइन माइनिङ मात्रै १ करोड ७० लाख पटक गरिसकिएको छ । १० वर्षअगाडि एकल अंकबाट सुरु भएको यसको मूल्य आज एउटैको ५२ लाख नेपाली रुपैयाँसम्म पर्छ ।

सन् २००९ मा पहिलो पटक माइनिङ गरिएको बिटक्वाइनको मूल्य शून्य थियो । बिटक्वाइनका पिता भनेर चिनिने नाकामोतोले सफल माइनिङ गरेबापत ५० वटा क्वाइन पाएका थिए । अहिले त्यो घटेर १२.५ क्वाइनमा पुगेको छ । जति बढी माइनिङ गर्‍यो, सोहीअनुसार बिटक्वाइनको संख्या बढ्ने हुनाले पनि यसको माइनिङ गर्ने लगानीकर्ता सर्वाधिक छन् । हाल कुल २ करोड १० लाख बिटक्वाइन मात्रै छन्, जसमा १ करोड ७० लाख सिक्का माइनिङ गरिसकिएको छ । अब बाँकी ४० लाख मात्रै रहेका कारण पनि पछिल्लो समय यसको मूल्य आकाशिँदै गएको देखिन्छ ।

कसरी कमाइन्छ पैसा ?

शक्तिशाली कम्प्युटरको प्रयोग गरेर जटिल समस्या हल गरेपछि मात्र बिटक्वाइन निकाल्न सकिन्छ, जसलाई आफ्नो कब्जामा ल्याई एउटा बिटक्वाइन वालेटमा राख्न सकिन्छ, जुन प्रक्रियालाई माइनिङ पनि भनिन्छ । पहिलो र सर्वाधिक प्रयोगमा आएको क्रिप्टो बिटक्वाइन माइनिङ गरेरै अर्बौं रुपैैयाँ कमाइन्छ ।

यससँगै बिटक्वाइनलगायतका क्रिप्टोहरूको मूल्य दैनिक रूपमा घटबढ भइरहन्छ । जसबाट पनि लगानीकर्ताले छोटो समयमा खरिदबिक्रीमा सहभागी भएर पैसा कमाउन सक्छन् । जस्तो २०११ मा एउटा बिटक्वाइनको मूल्य १५ डलर पर्थ्यो भने १० वर्षपछि अर्थात् २०२२ मा आइपुग्दा त्यसको मूल्य बढेर ५७ हजार डलरसम्म पुगेको छ ।

यसरी क्रिप्टोले लगानीकर्तालाई छोटो समयमा धनी बनाएको तथ्य छ । यद्यपि यति हुँदाहुँदै पनि लगानीकर्ताले मूल्यमा आउने उतारचढावलाई पनि महत्त्वका साथ अध्ययन गर्नुपर्छ भने गुमाएको खण्डमा क्षतिपूर्ति दिने कुनै पनि निकाय छैन भन्ने पनि बुझ्नु पर्छ ।

क्रिप्टो बनाउने व्यक्ति नै अज्ञात

क्रिप्टोको सुरुवात गर्ने व्यक्ति अझै को हो भन्ने कसैलाई जानकारी छैन । अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यम बीबीसीले बिटक्वाइनका निर्माता सातोसी नामाकोतोको असली परिचय अझै संसारमा नआएको जनाउँदै जापाननिवासी भएको अनुमान मात्र उल्लेख गरेको थियो ।

बिटक्वाइनको श्वेतपत्रमा समेत नामाकोतोबाहेक उनको परिचय खुल्ने कुनै पनि कुरा उल्लेख गरिएको छैन । यसर्थ उनी को हुन् ? कहाँ छन् ? उद्देश्य केहो ? र, उनी जीवित छन् वा छैनन् भन्नेबारे विश्व नै अनभिज्ञ छ । योसँगै यसलाई नियमन गर्ने नियामक निकाय नै नभएको र विसुद्ध प्रविधि मात्र भएकै कारण पनि यसलाई असुरक्षित मान्नेहरूको संख्या धेरै छ ।

यद्यपि यस प्रकारको क्रिप्टो संसारका झण्डै ६० देशहरूमा कारोबार हुँदै आएको पाइन्छ । क्रिप्टोलाई सुरक्षित मान्ने कि नमान्ने भन्ने बहस चलिरहेकै बेला अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले (आईएमएफ) एलसरवाडोरले क्रिप्टोलाई लिएर खुलाएको कानुनी टेण्डरलाई फिर्ता लिन भनेपछि वैधानिकता पाउने विषयमा अन्योल सिर्जना गरेको पाइन्छ ।

तर, यति हुँदाहुँदै पनि अमेरिका, क्यानडा, मेक्सिको, ब्राजिल, जापान, दक्षिण कोरिया, इजरायल, टर्की, दक्षिण अफ्रिका, मलेसियालगायत देशमा कारोबार खुला गरिएको छ । भारतले पनि यसै आर्थिक वर्षबाट करको दायरामा ल्याउँदै वैधानिकताको बाटो खुला गरेको छ । नेपालले भने २०७४ बाट यस्तो कारोबारमा प्रतिबन्ध लगाएको छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन ६, २०७८ ०७:१५