क्रिप्टो कारोबारको जोखिमवहन गर्न सक्ने अवस्थामा छैन नेपाल (गुणाकर भट्टसँगको अन्तर्वार्ता )

क्रिप्टो कारोबारको जोखिमवहन गर्न सक्ने अवस्थामा छैन नेपाल (गुणाकर भट्टसँगको अन्तर्वार्ता )

A+ A A-

'नेपालमा क्रिप्टो कारोबारमा प्रतिबन्ध कि नियमन' भन्ने कुराले विशेष चर्चा पाउन थालेको छ । छोटो समयमा नै ठूलो संख्यामा यस्ता कारोबारीहरूलाई प्रहरीले पक्राउ गरेसँगै सजग बनेका राष्ट्र बैंक र अर्थ मन्त्रालय टास्क फोर्स नै स्थापना गरेर अध्ययन गर्न लागिपरिरहेका छन् । राष्ट्र बैंकले त निर्देशन नै जारी गरेर कारोबार नगर्न सचेत गराइरहेको अवस्था छ । यसरी क्रिप्टो करेन्सीको कारोबारमा थप कडाइ तथा निगरानी गरिहेको अवस्थामा छिमेकी मुलुक भारतले भने यसै आर्थिक वर्षबाट क्रिप्टो करेन्सीलाई करको दायरामा ल्याउनुले पनि नेपालमा यो विषय थप चर्चामा आएको छ । लामो समयदेखि बहसमै अल्झिएको यो विषयमा सरकारीपक्षबाट देखिएको तदारुकताले पक्कै पनि चाँडै नै केही निष्कर्ष निस्कने सम्भावना देखिएको छ । यसै सन्दर्भमा नेपालमा क्रिप्टो कारोबारको अवस्था, वैधानिक र अवैधानिकबीच देखिएको विवाद तथा राष्ट्र बैंकको अगामी कदमका विषयमा केन्द्रित रहेर शिलापत्रकर्मीले राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता गुणाकर भट्टसँग गरेको कुराकानी:

विश्वमा क्रिप्टोलाई वैधानिकता दिने क्रम बढ्दो छ । यो अवस्थामा नेपालमा भने प्रतिबन्धलाई नै निरन्तरता दिन कति उचित ? समस्याको समाधान प्रतिबन्ध कि नियमन ?

क्रिप्टो वा अन्य भर्चुल कारोबारको कुरा आइरहेको छ । यस प्रकारको कारोबारलाई नेपालले मान्यता नदिएको अवस्था छ र संसारका अधिकांश देशले कानुनी रूपमा मान्यता दिएका छैनन् । भर्खर एलसालवाडोरले बिटक्वाइनलाई कानुनी मान्यता दिएको छ तर यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले 'ड्रप गर' भनिसकेको छ ।

यसरी अन्तर्राष्ट्रिय मुद्राकोषले समेत विश्वास नगरिसकेको अवस्थामा क्रिप्टो कारोबारमा नेपाली संलग्न हुँदा उनीहरूको लगानी स्वत: जोखिममा पर्ने सम्भावना बढी देखिन्छ । नेपालको सर्भिसेज मार्केट होस् वा क्यापिटल मार्केटकै कुरा गर्दा पनि व्यवस्थित बन्न सकिरहेको अवस्था देखिँदैन । यसमा थप समस्या क्रिप्टोले सिर्जना गर्न सक्ने देखिन्छ ।

भर्खर एलसालवाडोरले बिटक्वाइनलाई कानुनी मान्यता दिएको छ तर यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले 'ड्रप गर' भनिसकेको छ । यसरी अन्तर्राष्ट्रिय मुद्राकोषले समेत विश्वास नगरिसकेको अवस्थामा क्रिप्टो कारोबारमा नेपाली संलग्न हुँदा उनीहरूको लगानी स्वत: जोखिममा पर्ने सम्भावना बढी देखिन्छ ।

छोटो समयमा ठूलो प्रतिफल पाइन्छ भनेर लगानी गर्दा यसमा सर्वसाधारणको लगानी फस्ने जोखिम धेरै हुन्छ । जुन किसिमबाट नेटवर्किङ प्रकृतिको व्यवसाय भन्ने कुरा आइरहेको छ, यस्ता व्यवसाय नेपालमा पहिले पनि भएका थिए । त्यसमा धेरै मानिसहरू फसेका उदाहरण तपाईं हामीमाझ लुकेको छैन । यसर्थ यसले अर्थतन्त्र र लगानीकर्ता दुवैलाई फाइदा पुर्‍याउँदैन । मूलत: व्यक्तिको बचत डुब्ने जोखिम अत्यधिक हुन्छ । लगानी डुबेको खण्डमा कहाँ जाने ? यसमा भर्चुअल प्रविधिबाट र ब्लकचेनबाट कारोबार हुने हुँदा यसको न त नियामक निकाय छ, न स्पष्ट नीति नै । यी यावत् कारणहरूलाई आधार मान्दा पनि क्रिप्टो करेन्सीलाई सुरक्षित लगानीको क्षेत्र मान्न सकिँदैन ।

यी जोखिमलाई मध्यनजर गर्दै राष्ट्र बैंकले क्रिप्टो कारोबारीलाई वैधानिकता नदिएको अवस्था छ । त्यसैले यस प्रकारको कारोबारमा संलग्न हुँदा कसैलाई फाइदा हुँदैन ।

भारतले क्रिप्टोलाई अनुमति दिइसकेको अवस्थामा नेपालमा यसको प्रयोगलाई जोखिम भन्न मिल्छ र ?

हाम्रो अर्थतन्त्रको आधारचाहिँ भारत, चीनलगायत देशको जस्तो त्यति बलियो छैन । उनीहरू केही विषयलाई अगाडि बढाउँछन् भने हामी पनि तत्काल त्यही विषयमा गइहाल्नुपर्छ भन्ने हुन्न । र, त्यो अवस्था पनि छैन । हाम्रो आयातदर निर्यातको तुलनामा धेरै छ । अर्थतन्त्र नै आयातमा निर्भर छ । देशमा वस्तु तथा सेवाको उत्पादन पर्याप्त छैन । यस्तो अवस्थामा यस्ता प्रकारका अनुमानित लगानीले थप समस्या निम्त्याउने देखिन्छ । अहिलेको अवस्थामा अर्थतन्त्रका मुख्य आधारहरू कृषि, पर्यटन, जलविद्युत्‌हरूको विकास गर्ने क्रममा प्रविधि तथा इन्नोभेसनको प्रयोग गर्ने कुरा हुन सक्छ । तर, जे अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा आयो, त्यो तत्काल कार्यान्वय गर्नुपर्छ भन्ने होइन । यसले अर्थतन्त्रलाई थप खलबल्याउने काम गर्छ ।

प्रविधिमैत्री बन्न चुकेको हो कि राष्ट्र बैंक ?

अहिलेजस्तो कागजको नोट भोलिको दिनमा पक्कै पनि घट्छ । यसको ठाउँमा डिजिटल मुद्राको प्रचलन बढ्छ नै । यस्तो अवस्थामा हामीले अहिलेबाटै डिजिटल मुद्रा प्रचलनका लागि तयारी गर्नुपर्ने देखिएको छ । जसअनुसार राष्ट्र बैंकमा डिजिटल मुद्राको विकासबारे छलफल तथा अध्ययनहरू पनि भइरहेको छ । तर, तत्काल यस्ता क्रिप्टो कारोबारलाई वैधानिकता दिने कुरामा भने कुनै निर्णय भएको छैन ।

पछिल्लो समय क्रिप्टो कारोबारीहरूलाई प्रहरीले धमाधम पक्राउ गरिरहेको छ । जसमा हाइपर फण्ड, बिटक्वाइनलगायतका क्रिप्टो कारोबारहरू धेरै भेटिएका छन् । तर, कुन प्रकारका क्रिप्टोहरूको बढी कारोबार भइरहेको छ भन्ने यकिन तथ्यांक भने हामीसँग हुँदैन ।

नेपालमा हालसम्म पक्राउ परेका क्रिप्टो कारोबारीका आधारमा कति प्रकारका क्रिप्टो करेन्सी कारोबारमा आएको देखिन्छ ?

पछिल्लो समय क्रिप्टो कारोबारीहरूलाई प्रहरीले धमाधम पक्राउ गरिरहेको छ । जसमा हाइपर फण्ड, बिटक्वाइनलगायतका क्रिप्टो कारोबारहरू धेरै भेटिएका छन् । तर, कुन प्रकारका क्रिप्टोहरूको बढी कारोबार भइरहेको छ भन्ने यकिन तथ्यांक भने हामीसँग हुँदैन । राष्ट्र बैंकले क्रिप्टो नियमनका लागि अध्ययन अनुसन्धानको काम अगाडि बढाइरहे पनि अहिलेसम्म कति प्रकारका क्रिप्टो कारोबार गरेको भेटिएको छ भन्नेबारे अध्ययन पनि भएको छैन । कारोबारीहरूलाई पक्राउ सीआईबी (सेन्ट्रल इन्भेस्टिगेसन डिपार्टमेन्ट)ले गर्ने हुँदा सीआईबीसँग होला यसको तथ्यांकचाहिँ, हामीसँग हुँदैन ।

प्रतिबन्धका बावजुद पनि ठूलो संख्यामा कारोबारी पक्राउ परिरहेका छन् । नियन्त्रण सम्भव छ ? नियन्त्रण गर्न के गर्दै छ राष्ट्र बैंक ?

राष्ट्र बैंकले गर्ने पहिलो कामको रूपमा क्रिप्टो कारोबार कसरी अवैधानिक हो र गरेमा कस्तो कारबाही हुन्छ भन्ने विषयमा सार्वजनिक सूचना जारी गर्दै आएको छ । राष्ट्र बैंकले यस प्रकारका कारोबारले निम्त्याउने जोखिमलाई सर्वसाधारणलाई सूसूचित गर्ने कार्यलाई तीव्रता दिइएको छ भने सरकारका अन्य प्रशासनिक निकायसँगको समन्वय र सहकार्य बढाएर कारोबारमा थप निगरानी पनि बढाइरहेको छ ।

दोस्रोमा भने बैंकिङ च्यानलबाट रेमिट्यान्स भित्र्याउन प्रोत्साहित गर्नका लागि रेमिट्यान्समा एक प्रतिशत ब्याज थप पाउने व्यवस्था गरेको छ । यसका साथै वैदेशिक रोजगारी बचतपत्रमा १० प्रतिशत ब्याज दिँदै आएको छ । यसका अलावा लगानीका जोखिमरहित क्षेत्रहरूका बारेमा सर्वसाधारणलाई सूसूचितसमेत गर्दै आएको छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन ६, २०७८ ०७:३६