कराँते खेल्न चाहन्थिन् पुष्पा, म्याराथन धाविका भइन्

A+ A A-

धावक पुष्पा भण्डारीको बाल्यकाल सल्यानको शारदा नगरपालिकामा बित्यो । सल्यानमा धेरै अदुवाखेती हुने भएकाले उनले आफ्नो नामको पछाडि ‘जिन्जर’ लेखेकी छन् । बाल्यकालमा फिल्म हेर्दा खेलाडीको सकारात्मक छाप पुष्पामा परेको थियो । आफू पनि त्यस्तै खेलाडी बन्ने रहर उनमा जागृत भयो ।

‘समाजमा अनाहकमा हैरानी दिनेहरूसँग म खेलाडी बनेर फाइट गर्न चाहन्थेँ । समाजका खराब तत्त्वहरूसँग म खेलाडी बनेर भिड्न चाहन्थेँ,’ खेलक्षेत्रमा लाग्नुको कारण वा प्रेरणाबारे उनले सुनाइन्, ‘त्यसैले म खेलाडी बन्न चाहन्थेँ । तर, भविष्यमा खेलाडी बन्न सक्छु भन्ने कुरा मेरो कल्पनाभन्दा बाहिर थियो ।’

पुष्पालाई कुनै समय कराँते खेल्ने रहर थियो । तर, परिवारका अभिभावकले यसमा सपोर्ट नगरेपछि उनको यो रहर रहरमै सीमित हुन पुग्यो । कराँते खेल्ने चाहना भए पनि विद्यालयमा भएको दौडमा प्रथम भएपछि दौडमा उनी सहभागी हुँदै गइन् ।

‘तर त्यतिबेला मलाई दौडमा सहभागी हुनुपर्छ । धावक बनेर वा खेलमा लागेर भविष्य बन्छ भनेर सपोर्ट गर्ने कोही हुनुन्नथ्यो,’ सुरुवातका दिन सम्झिँदै उनी भन्छिन्, ‘दौडमा प्रतिस्पर्धीलाई उछिन्दै गएपछि, जित्दै गएपछि खेलक्षेत्रमा लाग्ने वातावरण बन्दै गयो ।’

खेलप्रति रहर भएकाले सानो उमेरदेखि उफ्रिने र दौडिने गर्थिन् उनी । विद्यालयमा टिफिनको समयमा पनि उनी दौडिने, उफ्रिनेजस्ता खेल खेल्थिन् । तर, गाउँमै बसेर राष्ट्रियस्तरको खेलाडी बन्न सकिँदैन कि भन्ने मात्र उनलाई लाग्थ्यो । ‘सल्यानको हाम्रो गाउँमा खेल र खेलाडीका लागि धेरै अवसर थिएन,’ उनले भनिन् ।

खेलक्षेत्रमा आउनका लागि उनले परिवारका सदस्यलाई खुलेर सुनाउन सक्दिनथिन् । ‘मेरो बुबाचाहिँ मलाई सपोर्ट गर्नुहन्थ्यो । बुबाको सपोर्टका कारण पनि मलाई खेलक्षेत्रमा आउन सहयोग गर्‍यो । खेलहरू छोरीले जितिरहेकी छ, यसलाई किन रोक्नु भन्ने बुबा चाहनुहुन्थ्यो,’ उनले भनिन्, ‘आमा, दिदीहरू भने छोरीमान्छेले घरकै काम गरेर बस्नुपर्छ भन्ने चाहनुहुन्थ्यो ।’

पुष्पाले ०६८ सालदेखि प्रतियोगितात्मक खेल खेल्न सुरु गरेकी हुन् । उनको सुरुवाती खेल नै दौड हो । त्यतिबेला उनी कक्षा ११ मा पढ्थिन् । सल्यानका एक शिक्षक खेलाडी छनोट गर्नका लागि पुष्पा पढ्ने विद्यालयमा पुगे । पुष्पाको दौडलाई देखेका/चिनेका उनले पुष्पालाई उक्त प्रतियोगिताका लागि सहभागी गराए ।

०६८ सालमा धनगढीमा आयोजित छैटौँ बृहत् राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगितामा उनी सहभागी भइन् । ५ किलोमिटर दौडमा तेस्रो र म्याराथुनमा दोस्रो स्थान हासिल गरिन् उनले । ०६९ मा भएको ३९औँ राष्ट्रिय खेलकुद म्याराथुनमा उनी प्रथम भइन् । त्यसपछि उनी एपीएफ क्लबमा प्रवेश गरिन् ।

भारतमा आयोजित १२औँ सागमा सहभागी भइन् पुष्पा । तर, स्वास्थ्यका कारणले त्यो खेलमा सक्नेजति प्रदर्शन गर्न नसकेको उनी बताउँछिन् । यसपछि १३औँ सागमा उनले रजत पदक जितेकी हुन् । आफूले खेलका लागि गरेको संघर्षले सार्थकता पाएको जस्तो लाग्छ उनलाई । ‘रजत पदक जित्दाचाहिँ मलाई संसारै जितेजस्तो लाग्यो,’ उनी भन्छिन् ।

उनी पढ्ने सल्यानको त्रिभुवन जनता उच्च माविमा शुक्रबार दौड प्रतियोगिता हुन्थ्यो । कक्षा ७ मा पढ्दाको त्यो दौडले पुष्पालाई केही हौसला दियो । विभिन्न कक्षाका विद्यार्थी सहभागी त्यो दौडमा पुष्पा प्रथम भइन् ।

विद्यालयको त्यो दौडमा प्रथम भएर सबैबाट प्रशंसा पाएकी पुष्पालाई त्यसपछि जिल्लास्तरीय दौडमा सहभागी हुने अवसर मिल्यो ।

खेलमा सकेसम्म विजयी बन्ने नै चाहना हुन्छ खेलाडीको । पुष्पालाई पनि यस्तै लाग्छ । ‘खेलमा सकेसम्म जित्ने, मेडल ल्याउने, देशको नाम राख्ने चाहना हुन्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘यदि पराजित भएको खण्डमा आफू के कारणले पराजित भएँ भनेर त्यसको कारण खोजेर त्यसलाई सुधार गर्नतिर लाग्छु ।’

दौडेर सबै प्रतिस्पर्धीलाई पछि पारेर विजयी बन्दा दौडँदाका सबै पीडा भुलेर आनन्द आउँछ उनलाई । ‘दौडको दौडानमा गलेर हैरान भइएको हुन्छ । अब कहिल्यै दौडन्नँ, यो नै मेरो अन्तिम दौड होजस्तो लाग्छ । तर, प्रतिस्पर्धीलाई जितेर अघि बढेपछि त्यो अगाडिको सबै दुःख बिर्सिइन्छ । खुसी लाग्छ,’ उनले बंगलादेशमा भएको दौडमा विजयी हुँदाको क्षण सुनाइन् ।

जित्दा खुसी लागे पनि हार्दा भने शरीरमा दुखाइ महसुस पनि भोगेकी छन् उनले । ‘हारेको बेलाचाहिँ ठीकै छ, अनुभव भयो भनेर चित्त बुझाउँछु,’ उनले भनिन्, ‘हारेर त्यस्तो दुःख लाग्ने अवस्था नै चाहिँ आएको छैन । मेरो मिहिनेतअनुसार यत्ति नै भयो भनेर चित्त बुझाउँछु ।’

सल्यानको त्रिभुवन जनता उमाविबाट उनले कक्षा १२ सम्मको अध्ययन पूरा गरिन् । पढाइमा अब्बल दर्जाकै विद्यार्थीमा गनिन्थिन् उनी । एकातिर खेलाडी बन्ने इच्छा, अर्कोतिर अब्बल विद्यार्थी भएपछि विद्यालयका शिक्षक/शिक्षिकाबाट प्रकट हुने गरेको अपेक्षा । ‘म विद्यालय पढ्दादेखि नै खेलकुदमा निकै चासो दिन्थेँ । तर, खेलकै कारण पढाइ बिग्रिने हो कि भन्ने डर पनि उत्तिकै थियो,’ उनले भनिन् ।

खेलाडी बन्ने असम्भव लक्ष्यलाई प्राप्त गर्न समय किन खेर फाल्ने भन्ने प्रश्न पनि आउँथ्यो उनको मनमा । त्यसैले उनले खेललाई कम प्राथमिकता दिएर पढाइलाई बढी समय दिन थालिन् । पढाइसँगै खेल्दै जाँदा जित्दै गएपछि उनी खेलतर्फ नै ज्यादा समय खर्चंदै गइन् । परिवारका सदस्यबाट पनि साथ, सहयोग पाउँदै गइन् ।

एपीएफ क्लब प्रवेश

सशस्त्र प्रहरी बलको ट्रेनिङ हलमा लाग्न चाहन्थिन् पुष्पा । सल्यानबाट काठमाडौं आएको छ वर्ष भइसकेको थियो । यत्तिका समय बिनाजागिर घर फर्किन मन नभए पनि चाडपर्व र विभिन्न कामका लागि घर त जानैपर्थ्यो ।

‘०६९ सालमा क्लब प्रवेश गरेर करारमा बसेकी हुँ । करारमा बसेको छ वर्ष भइसकेको थियो । यसैले म जसरी पनि एपीएफ क्लबमा स्थायी हुन चाहन्थेँ,’ उनी भन्छिन् । तर, एपीएफ क्लब प्रवेश सहज थिएन पुष्पाका लागि । ०७२ सालमा काठमाडौंमा आयोजना हुन लागेको म्याराथुन दौडका लागि ट्रेनिङ लिँदै थिइन् पुष्पा । सोही समयमा आएको भूकम्पका कारण त्रिपुरेश्वरस्थित दशरथ रंगशालामा भएको दुर्घटनाले उनको खुट्टामा चोट लाग्यो । खुट्टामा चोट लागेकै कारण उक्त प्रतियोगितामा सहभागी हुन पाइनन् पुष्पा ।

‘डाक्टरलाई देखाउँदा खुट्टामा ठूलै चोट छ । प्लास्टर गर्नुपर्छ भन्नुभयो । तर, यता एपीएफ क्लबमा पस्नका लागि आवेदन दिइसकेकी थिएँ । क्लबमा छिर्न पाइँदैन कि भन्ने डरले मैले प्लास्टर गरिनँ,’ उनले सुनाइन् ।

०७५ सालबाट एपीएफ क्लबमा स्थायी भइन् उनी । ‘एपीएफको सेवा, सुविधा राम्रो छ । सेलरीले खानपान र अन्य खर्च गर्नमै ठिक्क हुन्छ,’ उनले सुनाइन् । एपीएफ क्लबमा स्थायी जागिर नमिलेको एक समयमा गाउँ फर्किएर रोकिएको पढाइ पूरा गर्ने सोच पनि नआएको होइन उनमा । तर, क्लबमा स्थायी जागिर मिलेपछि भने खेलयात्रालाई नै थप अगाडि बढाउने जाँगर मिल्यो उनलाई ।

आमनिर्वाचन र बाढीपहिरोको समयमा फिल्डमा खट्ने पनि गर्नुपरेको छ उनले ।

ट्रेनिङ, रुचि र समय

अध्ययन र भ्रमणको रुचि पनि छ पुष्पालाई । तर, ट्रेनिङ र त्यसपछि लिनुपर्ने रेस्टको अपरिहार्यताले अन्य कामका लागि फुर्सद नै नहुने उनी सुनाउँछिन् । भन्छिन्, ‘बिदा भएको समय पारेर कहिलेकाहीँ घुम्न निस्किने गरेकी छु । तर, घुम्नका लागि समय नै धेरै हुँदैन ।’

कोभिडको पहिलो लहरमा जस्तै खानपान र स्वास्थ्यमा ध्यान दिइरहेकी छन् उनले । ‘मास्क लगाउने, धेरै भिडभाड नगर्नेजस्ता कुरालाई ध्यान दिइरहेका छौँ,’ उनी भन्छिन् ।

कोभिडकालमा मात्र नभएर खेलाडीले हरेक दिन खानपानमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने भएकाले खानपानमा आफूले ध्यान दिइरहेको उनको भनाइ छ । कोभिडको पहिलो लहरको समयमा उनी आफ्नै घर पुगेकी थिइन् । त्यो समयमा सरकारले लकडाउन गरेकाले उनी काठमाडौं फर्किन पाइनन् । र, गाउँमै पनि राम्रो ट्रेनिङ लिन पाइनन् ।

ट्रे्निङ हाम्रो लागि ड्युटी हो । ‘जुन खेल आउन लागेको छ, त्यसलाई नै हेरेर तालिम लिन्छु,’ उनले भनिन्, ‘खेलअनुसार एक, दुई हप्ताको फरकमा फरक–फरक खालको तालिम लिइन्छ । सामान्य रूपमा दैनिक ट्रेनिङ लिइरहेकै हुन्छौँ ।’

म्याराथुन ट्रेनिङका लागि उनले बिहानबेलुका गरेर दैनिक औसत ८ घन्टा समय दिँदै आएकी छन् ।

‘खेलका प्रतियोगीहरूलाई पछि पार्न ट्रेनिङमा दिइने समयले निकै अर्थ राख्छ । त्यसैले म ट्रेनिङका लागि धेरैभन्दा धेरै समय दिने प्रयासमा हुन्छु,’ उनले सुनाइन् ।

पुष्पाका लागि व्यक्तिगत र पारिवारिक समस्याभन्दा माथि हुन्छ खेलको तयारी । ‘शरीरमा लागेको चोटपटकलाई समेत बिर्सिएर खेलका लागि ध्यान दिनुपर्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘व्यक्तिगत र पारिवारिक समस्यालाई बिर्सिएर खेललाई नै दिमागमा राखेर तयारी गरिरहेका हुन्छौँ ।’

अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा हुने खेलका लागि ट्रेनिङ अनिवार्य हुने भएकाले ट्रेनिङ निकै महत्त्वपूर्ण लाग्छ उनलाई । ‘सरकारले खेलाडीलाई हौसलाका साथै आर्थिक सहयोग गर्नुपर्छ ।’

खेलाडीलाई सरकारले गर्नुपर्नेजति सहयोग नगरेको पुष्पा बताउँछिन् । फुटबल भलिबल खेलाडीको तुलनामा धावकहरूले सेवा सुविधा नपाएको जस्तो लाग्छ उनलाई । ‘एथलेटिक्स खेलाडीहरूलाई सरकारले गर्नुपर्नेजति सहयोग गरेको छैन । बंगलादेशमा ०७७ सालमा सम्पन्न खेलमा जितेर आउँदा पनि सरकारीस्तरबाट केही गरिएन,’ उनी भन्छिन्, ‘नेपालबाट खेलाडी जानेबारे पत्राचार यताबाट भएको हो । तर, खेलाडीलाई गरिनुपर्ने सहयोग केही भएन । खेलाडीलाई चाहिने सबै सुविधा बंगलादेशको आर्मीबाट गरिएको थियो ।’

तर फुटबल, भलिबल, क्रिकेट खेलाडीका लागि सरकारले केही न केही सहयोग गरेको उनको बुझाइ छ । विदेशमा खेलेर मेडल भित्र्याउने सबै नेपाली खेलाडी सरकारको नजरमा एउटै स्तरको हुन नसकेको पाउँदा पुष्पाको मन खिन्न हुन्छ ।

सरकारको तर्फबाट आयोजना हुने दक्षिण एसियाली (साग) खेलका लागि भने सरकारबाट सहयोग मिलेको उनले बताइन् ।

तलब त खानपान र दैनिक खर्चमै ठिक्क हुने भएकाले खेलाडीका लागि आवश्यक जुत्ता, ट्र्याकलगायत सामग्री सरकारले खरिद गरिदिनुपर्ने पुष्पाको माग छ । ‘सामान्य खालको एक जोर जुत्तालाई ४५, ५० हजार पर्छ । तर, यसका लागि आफैँले मिहिनेत गर्नुपर्छ । यसमा सरकारको तर्फबाट सहयोग पाइने गरेको छैन,’ उनले भनिन् ।

सडकमा हुने धुलो, धुवाँका कारण दौडको समयमा समस्या आउने हुँदा सरकारी जिम्मेवार पक्षले सडकलाई सफा, स्वच्छ र स्तरीय बनाउनुपर्ने पुष्पाको सुझाव छ । खेलाडीका लागि सरकारले हौसला दिने मात्र होइन, भौतिक रूपमा सहयोग पनि गर्नुपर्ने उनको मत छ ।

‘एउटा लडेको वा खुट्टा भाँचिएको मान्छेलाई उठाउनका लागि हौसलाले काम गर्छ होला । तर, उसलाई फेरि हिँड्ने र बलियो बनाउन त वैशाखी र सुविधा, उपचार सबै चाहिन्छ । त्यस्तै, हामी खेलाडीलाई पनि सरकारको हौसला, सम्मान र बधाईले मात्र पुग्दैन, सुविधाहरू पनि चाहिन्छजस्तो लाग्छ,’ उनले भनिन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन ४, २०७८ ०७:४१