'बुढा, तिमी मलाई कति माया गर्थ्यौ रे !'

A+ A A-

‘भनिदेऊ न बुढा, तिमी मलाई कति माया गर्थ्यौ रे !’

मुजा परेको अनुहारबाट बालसुलभ हाँसोमा सानी क्षेत्री श्रीमान्‌तर्फ हेर्छिन् । श्रीमान् जितबहादुर तामाङ एकछिन अलमल्ल पर्छन् । हाँसिरहेकी सानीलाई एकोहोरो हेर्दै उनी बोल्छन्, ‘गर्थें नि धेरै । अहिले पनि गर्छु ।’

आँगनमा मध्यदिनको घामले स्पर्श गरिरहेको छ । घामझैँ चम्किलो अनुहारमा वृद्ध जोडी भलाकुसारी गरिरहेका छन् । छेवैमा धारो छ । उनीहरू धारोमा थुपारिरहेका लुगा धुने तरखरमा छन् ।

‘बुढा, म साबुन लगाउँछु, तिमी पखाल है,’ सानी जितबहादुरलाई अह्राउँछिन् । जितबहादुर मुन्टो हल्लाउँछन् । सानीले साबुन लगाएको लुगा उनी चोबल्छन् र चम्किलो बनाएर सफा ठाउँमा राख्छन् ।

सानीलाई बोलिरहनुपर्छ । जितबहादुरलाई उनका कुरा सुनिरहनुपर्छ । करिब १० वर्ष अन्तर छ उनीहरूको उमेरमा । सानी ७५ को उकालो लागिन्, जितबहादुर ८५ को । तर, जीवनमा दुःख बिसाउने चौतारी एउटै छ, दुवैको ।

‘माया गर्छु’ भनेर बुढाबुढीले एकअर्कालाई भनिरहनु त पर्दैन । सानी खितखिताउँदै भन्छिन्, 'उनको माया इशारामै बुझ्छु ।’ जितबहादुर मक्ख पर्छन् । उनको सालीनतामा सानीप्रतिको प्रेम भरिएको देखिन्छ ।

झण्डै तीन दशकअघि खोकना आरोग्य आश्रममा उनीहरूको प्रेम टुसाएको थियो ।

सानीलाई लाग्थ्यो- जीवनमा फेरिफेरि माया हुन्छ र ?

खुट्टा र हातका छालाभरि बाग्लो दाग । छालामा संवेदना मरेका थिए । जबदेखि सानीलाई कुष्ठरोग लागेको थाहा भयो । समाजले ‘महारोग’ भनिदियो । यही रोगले उनलाई समाजबाट अलग्यायो । र, आफ्नाहरूको प्रेमबाट । सानी एक्ली थिइन् ।

दक्षिणकालीस्थित खोकना आरोग्याश्रममा पुगेपछि उनको माया बस्यो जितबहादुरसँग । जितबहादुर पनि कलिलो वयमै कुष्ठरोगको सिकार भएका थिए । नुवाकोटका जितबहादुर १४ वर्षको छँदा गाउँबाट अपमानित भए ।

गाउँलेहरू घरको आँगनमा आउनसम्म डराउँथे । उनी हिँड्ने बाटो नै हिँड्दैनथे । त्यो अपहेलना सहेर उनी बस्न सकेनन् । २०१६ सालमा एक जना आफन्तको सहयोगमा खोकनामा आए ।

‘भेटेपछि उनैले मेरो पिछा गरे,’ प्रेम अंकुराउँदाको समय सम्झँदै सानी लजाएझैँ गर्छिन् ।

ती दिन अहिले स्मृतिमा धूमिल बनिसके । जितबहादुर कान कम सुन्छन्, आँखा मधुरो देख्छन् । तर, बेला–बेला उबेलाका प्रेमिल शब्दहरू कानमा टड्कारो गुञ्जिरहेझैँ लाग्छ । केही दृश्यहरू धमिलै भए पनि वरिपरि फैलिरहेझैँ लाग्छ ।

सानीलाई प्रेम कसरी बस्यो, थाहा छैन । एउटै आँगन आसपास देखभेट भइरहन्थ्यो । बिस्तारै देखभेट नहुँदा पनि जितबहादुर सानीको आँखामा आउन थाले । उनले यसैलाई ‘प्रेम’ ठम्याइन् ।

०००

सानीसँग जितबहादुरको दोस्रो बिहे थियो । पहिलो सहेली थिइन्- ठूली तामाङ । २०४० तिर, ठूलीले अल्पायुमै संसार त्यागिन् । ठूलीलाई अत्यधिक माया गर्थे जितबहादुर ।

०२० सालमा उनको ठूलीसँग भेट भएको थियो । ‘उनका बाबुछोरीलाई नै कुष्ठरोग थियो । हामी बसेकै वरिपरि उनीहरू बस्थे । देख्दादेख्दै माया बसेको थियो ठूलीसँग,’ जितबहादुर सम्झन्छन् ।

उनीहरू ठण्डीयाममा घाम ताप्दा सँगै ताप्थे । पानी पँधेरो सँगै जान्थे । एक दिन जितबहादुरले ठूलीलाई भने, ‘बिहे गर्छौ त ?’

ठूली लजाइन्, ‘बालाई सोध्नुपर्छ !’

जितबहादुले मेसो पाए । ठूलीको ‘हुन्छ’ भन्ने संकेत थियो । ठूलीका बालाई उनले प्रस्ताव गरे । बाले भने, ‘दुवैको मन मिले गर ।’

उनीहरूको बिहे भयो । खुसी थिए दुवै । तर, २२ चैत २०३३ मा जितबहादुर छ जना साथीसहित जेल परे । आरोग्याश्रममा उनीहरूलाई पर्याप्त रासन थिएन । कर्मचारीहरूले पनि असाध्यै हेला गर्थे । रासन अभावकै कारण उनीहरूले आन्दोलनसमेत गर्नुपरेको थियो ।

त्यही क्रममा कुष्ठरोग पीडितहरूलाई त्यहाँका केही नाइकेले दुःख दिए । रासन नपाउनाले पीडितहरू आक्रोशित थिए । त्यही आक्रोशका क्रममा नाइके र रोगीहरूबीच झडप भयो । झडपमा एक जना नाइकेले ज्यान गुमाए । जितबहादुर झडपमा सहभागी थिए । छ जना साथीसहित उनलाई पनि जेल लगियो ।

जितबहादुर जेलमा छँदा नै ठूली बिरामी थिइन् । उनी एकोहोरो भनिरहन्थिन्, ‘मेरो बुढा आउँछन्, मेरो बुढा आउँछन् ।’

केही वर्ष जेल परेर जितबहादुर बाहिर निस्के । जितबहादुर सजाय भोगेर फर्किएको केही समय नबित्दै ठूली बितिन् । उनी एक्लो भए ।

‘त्यतिबेला रुनुजति रोएँ । धेरै दुःखी भएँ । तर जे गरे पनि उनी फर्केर आउने थिइनन्,’ जितबहादुर सम्झन्छन् ।

०००

खोकना आउनुअघि सानीको जीवन पनि कष्टमय थियो । किशोरकालीन उमेरमा उनको शरीरभरि डाबर आयो । डाबरका कारण शरीर नै लाटो हुन्थ्यो । अस्पताल गएपछि मात्र थाहा भयो- यो त कुष्ठरोग रहेछ ।

१५ वर्षमा उनको पहिलो विवाह भएको थियो । तर, रोग लागेपछि आफ्नाहरूको मायामा कमी हुने । श्रीमान्‌ले त गर्थे । भन्थे, ‘हातखुट्टा झरेर एउटै डल्लो परेछ भने पनि म अर्को बिहे गर्दिनँ ।’

तर, उनको वाचा धेरै समय टिकेन । असारको महिना उनी माइतबाट घर गएकी थिइन् । घरमा पुग्दा नन्दले सुनाइन्, ‘भाउजू, दाइले अर्को भाउजू ल्याउनुभयो ।’

सानीको मन भाँचियो । आँखाभरि आँसु भरियो । ‘श्रीमान्‌ले अर्की स्वास्नी ल्याएपछि माया नै अर्को हुने रहेछ,’ सानी भन्छिन्, ‘ तर के गर्नु ? आफ्नै कर्म सम्झिएँ ।’

ती कुरा सम्झँदा उनका आँखा अझै रसाउँछन् । उनी आँसु लुकाउन खोज्दै भन्छिन्, ‘आँखामा आँसु त आइरहन्छ नि ।’

त्यसपछि सानीलाई लाग्यो- ‘अब बिहे कहिल्यै गर्दिनँ ।’

०४० सालतिर सानीको भेट जितबहादुरसँग भयो । सुरुमा त उनलाई कुनै दिलचस्पी नै थिएन । तर, बिस्तारै मन पर्न थाल्यो जितबहादुर । अरुले उनीहरू हिँडेको, बोलेको कुरामा शंका गर्न थाले, कुरा काट्न थाले ।

त्यति नै बेला जितबहादुरले फकाएर बिहे गरौँ भन्थे । सानी भन्थिन्, ‘नगर्ने । एउटा घर त बिग्रिसक्यो । अर्को केलाई गर्नु ?’

दुःखसुखका कुरा हुन्थे । जितबहादुर ‘बजार जाऔँ’ भन्थे । सानी नजाने भनेर मुन्टो हल्लाउँथिन् । बिस्तारै जितबहादुरको मायाले जित्दै गयो । र, दुवैले विवाह गरेर नयाँ जीवन सुरुवात गरे ।

०४९ सालमा छोरी जन्मिइन् । छोरी जन्मेको दिन दम्पतीको जीवनमा सबैभन्दा खुसीको क्षण थियो । छोरीलाई राम्रोसँग हुर्काउन र पढाउन चाहन्थे उनीहरू । जितबहादुर डोका र नाम्ला बुन्थे । सानी वरिपरि भारी बोक्न जान्थिन् ।

छोरी हुर्किइन्, मास्टर्स सकेर उनले विवाह गरिन् । अनि अमेरिका गइन् ।

अमेरिकाबाट दिन बिराएर छोरीको फोन आउँछ । फोनमा छोरी भन्छिन्, ‘केही दुःख नगर्नू । जे चाहिन्छ, पठाऊँला ।’ तर बुढाबुढीको मन मान्दैन । छोरीलाई दुःख नदिऊँ भन्ने ठान्छन् ।

बुढेसकालमा दम्पतीको प्रेम झनै झाँगिएको छ । यतिका वर्ष जितबहादुरले कहिल्यै ठूलो स्वर गरेनन् सानीलाई । ‘बरु गाली गरे पनि सुनेर बस्नुहुन्छ, केही भन्नुहुन्न । बरु एकातिर लाग्नुहुन्छ । पछि आफैँ गएर फकाउँछु,’ सानी सुनाउँछिन् ।

जितबहादुर पहिले पहिले खाना पकाउँथे । अहिले त सक्दैनन् । आजकल सानी आफैँ पकाउँछिन् । जितबहादुर चिया बनाउनचाहिँ सक्छन् । लुगा धुँदा सानीको साथ लागिदिन सक्छन् । धोएको लुगालाई निचोरेर सुकाउन सक्छन् । सानी बोलिरहँदा उनका कुरा सुनिरहन सक्छन् ।

‘भनिदेऊ न बुढा, तिमी मलाई कति माया गर्थ्यौ रे !’

जितबहादुर नढाँटीकन खाँटी कुरा भन्न पनि सक्छन्, ‘गर्थें नि धेरै । अहिले पनि गर्छु ।’

तस्वीरहरू: सुशील श्रेष्ठ/शिलापत्र

प्रकाशित मिति: सोमबार, फागुन २, २०७८ ०९:०५