साँच्चै, मैले किन बिहे गरिनँ ?

A+ A A-

उत्थान गर्दैमा रातारात मान्छेहरूको मस्तिष्क र व्यवहार परिवर्तन हुने भए पो ? पढेका, बुझेका मान्छेहरू समानता र अधिकारका कुरा गर्छन् । असमान व्यवहार उनीहरू नै गर्छन् ।

'अनि भन्, अब बिहे कहिले गर्छस् त नाति ? बुढो भैसकिस्,' भिडियो कलमा मलाई कराउनुहुन्छ मेरी हजुरआमा अर्थात् मेरी ममीकी आमा । हामी उहाँँलाई आमा भन्छौँ ।

'यसको बिहे गरेको देखेर मर्न पाए पनि स्वर्गमा बास पाउने थिएँ बा' भन्दै मेरी ममीसँगको गफ दिनहुँको कुरा हो ।

उहाँँले सोचेको नि सही नै हो । आठ वर्षमै विवाह गर्नुभएकी उहाँँ चालीस वर्षमै अनेकौँ संघर्ष गर्दै छोराछोरी हुर्काउनुभएको थियो । हुर्काउँदाको दु:ख क–कसले, के–के भन्थे होलान् ? कल्पना गर्दा पनि ज्यान सिरिङ्ग भएर आउँछ ।

आमालाई नातिको बिहेको चिन्ता हुनु नराम्रो कुरा नि हैन, आमाका अनुसार प्लस टुपछि बिहे हुनुपर्ने थियो, नभए पनि शुभ नहुनी होइन । स्नातक तह सकिएसि गर्नी हो बिहे भन्दा धेरै पढेकाहरू जान्नी हुन्छन् अनि पछि पछुतो मान्छन् भन्नुहुन्छ आमा ।

प्लस टु पास गरेर बिहे अनि बच्चा पाइहालेको भए छ वर्षको हुने थियो । कहिलेकाहीँ नभएको बच्चाको र पत्नीको कल्पनामा हराउँछु ।

अहिले यो कोभिड आतंकको बेला मेरो मन कति आतंकित हुन्थ्यो होला ? पत्नी, छोराछोरी, लुगा धुने, सफा गर्ने उनीहरूको भरणपोषण । सामाजिक सञ्जाल चलाउन जानेको भए पनि फुर्सद हुन्थेन होला । ससुराली जाँदा थोरै बोलेर आफ्नो इमान राख्नेदेखि आफ्नो गोजी रित्तो, पेट खाली बनाएर हुर्क़ाएका छोराछोरीका पेट टन्न बनाउँदा कति परिपक्व हुन्थेँ होला ?

सोच्दा सोच्दै...

साँच्ची, के मैले बिहे गर्नैपर्ने थियो त ?

मेरी आमाले खुब मीठो पकाउनुहुन्छ । उहाँको खेतीपातीप्रतिको मोह देखेर मै दङ्ग पर्छु । मेरो बिहे प्लस टुअघि भएको भए ? ल भएन रे । पछि गर्दिनु पर्थेन ? उमेर आएसी भन्छन्, अनि गर्दिऊँला भनेर हुन्छ ?

बिहे गर्न मन भयो भन्न सक्नेले मन छैन पनि त भन्न सक्लान् नि । नबुझेको कि नबुझेजस्तो गर्‍या ?

मेरा कति साथीहरूले १० कक्षाअगावै, कतिले प्लस टुअगावै त कतिले ब्याचलरअगावै नै बिहे गरे । ज-जसले ब्याचलर सकाए, उनीहरू ब्याचलरभन्दा माथि पढेर जागिर खाएपछि भन्छन्, 'सम्पत्ति जोडेपछि अनि बिहेपछि बल्ल जिन्दगीको नाफाघाटा सुरु हुन्छ । त्यतिञ्जेल लगनगाँठो बाँध्न नसकेका साथीहरूलाई बिहेले कहिल्यै बाँध्न सक्ने छैन ।'

माथि पढ्दा मन डुल्यो हो ? साथीहरू, बिहे गर्ने मन भए गरिहाल्नू...। नभए आउनुहोस्, केही बेर बिहेबारे जानुम् है त ?

विवाह कसरी हुन्छ ? के के भएपछि बिहे गर्न ट्याग लाग्छ ? एउटा छोरा मान्छे कस्तो हुनुपर्छलगायतका प्रश्नको उत्तर यो लेखको अन्तिमसम्म पाइसक्नुहुन्छ ।

तपाईं गोरो हुनुन्छ भने राम्रै भयो । गोरो छाला बिहेको पहिलो खुट्‌किलो हो र गोरा मान्छेहरू पास भैसक्नुभयो । गोरो छाला नभाकाहरू पनि चिन्ता नलिनुस्, बजारमा राम्रो देखाउने अनेकौँ विधि छन् । अझ भनौँ, सामाजिक सञ्जालले राम्रो हुनलाई झन् मद्दत गरिरहेको छ अचेल ।

तपाईं गोरो हुनुन्छ भने राम्रै भयो । गोरो छाला बिहेको पहिलो खुट्‌किलो हो र गोरा मान्छेहरू पास भैसक्नुभयो । गोरो छाला नभाकाहरू पनि चिन्ता नलिनुस्, बजारमा राम्रो देखाउने अनेकौँ विधि छन् । अझ भनौँ, सामाजिक सञ्जालले राम्रो हुनलाई झन् मद्दत गरिरहेको छ अचेल ।

हामीसँग जे छ, त्यही देखाएर हिँड्न किन सक्दैनौँ ? तपाईं मात्रै हैन, म पनि त्यस्तै छु । के प्राकृतिक चमकभन्दा कृत्रिम चमक धेरै छ हो ? अहँ, यस्ता प्रश्न झुक्किएर पनि नगर्नू ।

दुनियाँ जेको पछि छ, हामी पनि त्यसकै पछि भाग्नुपर्छ । बुझ्नुभयो नि, बिहे गर्ने सम्भावित उम्मेदवार पो त तपाईं ।

विवाहका लागि पहिलो खुट्‌किलो त थाहा पाउनुभो, दोस्रोचाहिँ सम्झौता गर्नु हो । तपाईंलाई किन/के/कसरी सोध्ने अधिकार छैन, बस नि:स्वार्थ स्वीकार्नुस् ।

'अबदेखि लखरलखर नहिँड् । सफा लुगा लगाएर हिँड् । घर गृहस्थीबारे बुझ्, ऋण धन बुझ् । स्वास्नी/केटाकेटी पाल्ने इलम खोज् । पैसो बचाउन सिक् । बुझिस् नि ?' आमाले यति भनिसक्दा म सुनेर बसिरा'को थिएँ । उहाँँको कुरा सोह्रैआना ठीक हो ।

मोबाइलको स्क्रिनमै आफ्नो अनुहार देखेँ, विरक्त लायो ।

'दाह्रीजुँगा मिलाउने मेसिन पाइन्छ बजारमा । त्यो पनि मिलाउनू । आउँदो मङ्सिरमा बिहे गर्नुपर्छ । बुढो भैयो त नाति । यसरी बसेर चल्दैन त, मोटाउनुपर्‍यो ।'

हजुरआमाको कुराले ममाथि सुस्केरा ल्यायो । उहाँँले आफ्नो जिन्दगीमा सिकेको सुन्दरताको परिभाषा ममाथि लागू गर्दै हुनुन्थ्यो । के नराम्रो भयो र ?

'जति धेरै पैसो कमाउँछस्, उति राम्री केटी पाउँछस् ।'

उहाँको यो कुराले मन झन् उत्सुक भयो । केटाको बिहेका लागि पहिलो मापदण्ड नै केटाको कमाइ रहेछ । त्यसपछि बल्ल अरु कुरा आउँछ । केटीहरूलाई पनि गाह्रो छ नि । राम्री नहुन्जेल कसैले हेर्दैन । बजारका राम्री बनाउने चीज लाउँदालाउँदै केटाले अर्कै मन पराउँछ ।

आ-आफ्ना आफ्ठेराहरू...

'तँजस्तो बुझ्ने नाति मेरा अरु छैनन् । तर, तेरो यो कपाल र दाह्रीचाहिँ हुँदै भएन के बा ।'

आमाले बयान गर्दै कराउन सुरु गरिसक्नुभएछ, म भने बयानमै मक्ख परिरा'को थिएँ ।

'कति चिटिक्क बन्नुपर्छ, बिहेका लागि ?' सोधेँ आँट गरेर ।

'हरियो, कालो तँलाई सुहाउँदैन रातो, सेतो उज्यालो कपडा लगाउनुपर्छ । अँधेरा रङहरूले मान्छेलाई उज्यालो र सुन्दर कसरी देखाउँछ ?'

आमाको कुरा एकदम सही हो ।

'हुन्छ आमा, म दाह्री/कपाल सानो बनाएर हजुरको बुझ्ने नाति बन्छु' भन्दै आमासँग अन्तिम सहमति जनाउँदै फोन राखेँ ।

मेरी ममीले सम्झाउँदा थाकेर मलाई सुधार्ने जिम्मा मेरी आमामाथि आएको थियो । आज मेरी आमा र आमाकी आमा दुवै मख्ख हुनुन्थ्यो ।

'हुन्छ,’ फोन राख्न पाउने खुसीले मैले मुस्कुराउँदै जवाफ दिएँ ।

'तेरो हाँसो कति मीठो । हाँसेको राम्रो देखिँदो रै'छ । सधैँ दु:खी नहुनू, केटी देखेसी हाँसेर बोल्नू । नत्र घमण्डी भन्छ्न्,' हाँसोबारे आफूले बुझेका ज्ञान खोल्नुभयो ।

भिडियो कलपछि मैले आफ्नो बिहेबारे धेरै बेर सोचेछु ।

यस्तो खोज्दिने/ ख्याल राख्ने मान्छे हुँदाहुँदै मैले बिहे नगर्नु ? बिहेबारे यत्रो चिन्ता लिनुभएका आमा र आमाकी आमालाई के भन्नू ? उहाँँहरूले भन्या किन नमान्नू ? मैले मान्नैपर्छ ।

मेरो प्लस टु पढ्दापढ्दै बिहे भाको भए ? ब्याचलर्स नसकिँदै बिहे भाको भए ? मलाई लोभ या दबाब देखाइदिएको भए ? मेरो बिहे भइसकेको हुने थियो । कहिलेकाहीँ सोच्छु, बिहेबारे राजनीति नै नबुझ्दै बिहे भएको भए...।

कमाउने मै अड्किएको भए ? मेरा रहरहरू नि कतै अड्किने थिए होलान् । मसँग बिहे गर्ने केटी कति भाग्यमानी हुन्थी होला ? आफ्ना रहर मारेर उसका रहरहरू पूरा गर्दिन दौडिने थिएँ होला । उसले घर हेरेर मैले घरको जिम्मा लिनै नपर्ने । कति रमाइलो ।

उसले भनेअनुसार लुगा, तरकारी किनेर उसले कति बेला खाना पकाउली र खान पाऊँला भनेर कुरी बस्थेँ । जतिबेलै उसकै सम्झना । बजार गयो, उसलाई यता कहिले घुमाउनु ? नयाँ लुगा देख्यो कि उसलाई कहिले लगिदिनु ? कसरी उसको मन जित्नु ? आखिर म उसैको हुँ ?

ओछ्यानदेखि उसका निर्भरका कुरासम्म जहिले समर्पित गर्नु । नाइँनास्ती नगर्नु । आमाको कुरा सुनेर मन आत्मग्लानिले फतक्कै गल्यो । कहिले बच्चाहरू हातमा खेलाउँदै, उनीहरूको जीवन सुदृढ बनाउन सकेकोमा मख्ख पर्थें । बच्चाहरूका लागि मैले जीवन समर्पित गरेको छु ।

मैले दु:ख गरेको कुरा उनीहरूले बुझ्लान नि भन्दै मन बुझाउँथेँ ।

म मात्रै हो र ? सबैको जीवन यस्तै हो, बाहिरबाट हेर्दा चम्किलो, भित्र अन्धकार । पीडा र वेदनाका आँसुहरू । अहँ, म त यस्तो सोचेर पनि विवाह गर्दिनथेँ ।

पत्नी भनेका भगवान् हुन् । पत्नीको सम्मान जहिल्यै गर्नू, अरूहरूका अगाडि पत्नीका बारे कहिल्यै नराम्रो नबोल्नू,' मलाई सिकाइएका स्कुलिङका कारण पनि आफ्नो कुरा सधैँ शिरमा पोको पारेर राख्थेँ । सहनशील बन्थेँ ।

म धेरै व्यावहारिक भइसक्ने थिएँ । प्रेम भनेर देखाउने नारीहरूको गुह्य रहस्य पनि बुझ्ने थिएँ । उनीहरूले कसरी प्रेमको नाममा आफ्नालाई महत्त्व दिन्छन् भन्ने बुझ्ने थिएँ । म यी सबै कुराबाट अनभिज्ञ छु । साँच्चै, मैले किन विवाह गरिनँ ?

मेरा कति साथीहरूले घर र अफिस सबै भ्याएका छन् । कति जाँगरिला हुन् ? तर, मलाई उनीहरू फिटिक्कै मन पर्दैन । घरमा केही हुनेबितिक्कै कति रडाको मच्चाको ? हाम्रा आमाहरूले कति काम गर्थे, तैपनि कहिल्यै चर्को स्वर सुन्न पाइएन । सधैँ प्रेम । सधैँ सम्मान ।

उनीहरू भने आफ्नै श्रीमतीको खेदो खन्न बेर लगाउँदैनन् । तँभन्दा म के कम भनेर श्रीमतीसँग निहुँ खोज्छन् । डिभोर्सको धम्की दिन्छन् । कसले सिकायो, उनीहरूलाई यस्तो उद्दण्ड बन्न ? किन चुपचाप सहन सक्दैनन् ? तिनले आफ्ना बच्चालाई आमाको बारे बताउनुपर्दा के भन्लान् ? त्यसले बच्चामा कस्तो छाप पर्ला, आमाप्रतिको ?

'अबदेखि लखरलखर नहिड् । सफा लुगा लगाएर हिँड् । घर गृहस्थीबारे बुझ्, ऋण धन बुझ् । स्वास्नी/केटाकेटी पाल्ने इलम खोज् । पैसो बचाउन सिक् । बुझिस् नि ?' आमाले यति भनिसक्दा म सुनेर बसिरा'को थिएँ । उहाँँको कुरा सोह्रैआना ठीक हो ।

बुबाकै कारणले हामीले आमालाई देवतासरी देख्यौँ । कहिल्यै नराम्रो गर्नै नसक्ने । गल्ती गर्नै नसक्ने अजीव प्राणी । हामी छोरीहरूका लागि आमा भनेका भगवानसरह । त्यो सब बाबाको कारण आमाले पाएको सम्मान थियो । आमाले माया मात्रै देखाइन् । आमाको मायाले गर्दा म आजसम्म उहाँँसँग दोहोरो कुराकानी गर्दै नाइँनास्ती गर्नै सक्दिनँ ।

आमाले यसको बिहे फलानो केटीसँग हुन्छ भनेर बुबामार्फत मलाई सुनाएको भए मैले कसरी नाइँनास्ती गर्न सक्नु ? त्यसमाथि ममीले आँखाभरि आँसु पारेर 'तेरो राम्रोका लागि भनेका हौँ । केटी खासाको छ' भनिदिएको भए म आफ्नो रहर भनेर पत्नीको रहर सम्हालिराख्थेँ । म बरु मेरी आमाजस्ती पत्नी पाउने कर्म रहेनछ भन्दै धिक्कार्थें । यसरी म पनि आमाकै उमेरमा पुग्थेँ ।

मसँग सुनाउन केही थान कथाहरू हुने थिए । महिलाहरूको मानसिक चित्रण र विवाहले ल्याएको आर्थिक सुरक्षाका पाटाहरू हुने थिए । नभए बेलैमा पत्नीसँग अलग्याइएको अवस्थामा बच्चाहरू हुर्काउनका लागि गरेका संघर्षहरू हुने थिए । धेरै कुराहरू हुने थिए । विवाहले सबै कुरा दिएर कसरी आफ्नै जीवन पनि अरुमा समर्पित गरेर खुसी हुनुपर्छ भन्ने सिक्ने थिएँ ।

'आमा, सुनाउनका लागि मसँग केही छैन । तपाईंले मेरो विवाहको चिन्ता किन यति ढिलो गर्नुभएको ? बुढो भइसकेँ म । यी केही कुरा थाहा नपाउँदै मेरो विवाह हुनुपर्थ्यो । त्यसका लागि पनि भाग्य हुनुपर्‍यो । राम्रो अनुहार र मिलेको शरीर, मापदण्डअनुसारको उचाइ हुनुपर्‍यो । मेरो यस्तो भाग्य कहाँ छ र ? पूर्वजन्ममा पापै गरिएको रहेछ । यो जन्ममा यस्तो कर्म भोगिएको छ,' यस्तै भन्दै चित्त बुझाउनेवाला थिएँ ।

दाजुभाइ, बुबा, हजुरबुबा अनि बिहे गरेपछि पत्नीको कुरा मान्ने थिएँ । उनीहरूले कोरिदिएको नियमको घेरा तोडेर बाहिर चियाउने आँट त परको कुरा; कल्पना पनि गर्न सक्ने थिइनँ ।

म साँच्चै मेरो बुबाजस्तो किन भइनँ ? म मेरी आमाले भनेजस्तो ज्ञानी बन्न किन सकिनँ ? मन त लाग्छ, म केही नबुझूँ । जति नबुझ्यो, उति राम्रो । त्यति सहज हुन्छ, जिन्दगी । बुझेर विद्रोह गर्दैमा रातारात मान्छेहरूको मस्तिष्क र व्यवहार परिवर्तन हुने भए पो ? पढेका, बुझेका मान्छेहरू समानता र अधिकारका कुरा गर्छन् । असमान व्यवहार उनीहरू नै गर्छन् ।

केही राम्रा मान्छेहरू यसैको चपेटामा परेर संक्रमणकालीन अवस्थामा जिन्दगी बिताइरहेका छन् । मेरा बुबाले आँखा चिम्लेर असल महिला सम्झिनुपर्दा आफ्नी पत्नी सम्झनुहोला कि आफ्नै आमा ? विवाह गरेँ भने मैले असल भनेर मेरी बुढीलाई भनूँला कि आफ्नी आमालाई ?

समय चेतसँगै बदलिएको परिभाषा होला नि है ?

प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ २६, २०७८ ०७:२३