कुष्ठरोगपीडित सुनीलको व्यथा– समाजले जनावरभन्दा तल्लो स्तरको घृणा गर्‍यो

A+ A A-

कपिलवस्तुको सुद्धोधन गाउँपालिका- ११ का सुनील यादव चार वर्षदेखि ललितपुरको खोकना कुष्ठरोग आरोग्य आश्रममा बस्दै आएका छन् ।

सुनीललाई १५ वर्षको उमेरमा लाटो फुस्रो दाग देखा पर्‍यो । सुरुमा जिउभरि लाटोफुस्रो दाग देखियो । त्यो दाग विस्तारै चिलाउन पनि थाल्यो । त्यसको तीन वर्षपछि हात खुट्टा नै चल्न छोड्यो ।

‘सुरुमा लुतो, दागी केही हो कि भनेर वास्ता गरिएन । तर, विस्तारै हात बाङ्गिन थाल्यो,’ उनले सुनाए । सुरुसुरुमा खासै वास्ता गरेनन् । ‘जिउमा दाग आयो, एकदम चिलाउँथ्यो,’ उनले शिलापत्रसँग भने ।

धामीझाँक्रीको भर पर्दा २ लाख सकियो

त्यतिबेला घरपरिवार तथा गाउँलेले उनलाई ‘भुत लागेको’ भन्दै धामी-झाँक्रीकहाँ गएर झारफुक गर्न सल्लाह दिएको उनी बताउँछन् । ‘पहिला त भूत लागेको भनेर अरूले भनेपछि मैले धामी-झाँक्रीकोमा गएर झारफुक गराएँ,’ कुष्ठरोग आफ्नो शरीरमा प्रवेश गर्दाताकाको दिन सम्झँदै उनी भन्छन्, ‘तर, धामीझाँक्री लगाउँदा निको हुने छाँटकाँट देखिएन । झनै बल्झिँदै गयो ।’

उनी स्थानीय विद्यालय कक्षा ५ मा पढ्दै थिए । ‘सुरुमा हात चिलाउने, फुस्रो हुने लक्षण देखापर्‍यो । पछि बिस्तारै हात, खुट्टाले केही थाहा नपाउने हुँदै गयो । हातले कलम समाउनै नसकिने भयो । त्यतिबेला मात्रै मलाई कुष्ठरोग लागेको थाहा भयो,’ यादवले भने, ‘कुष्ठरोगको लक्षण देखिएमा हेलचेक्र्याइँ गर्न नहुने रहेछ । धामीझाँक्रीको भर पर्न नहुने रहेछ ।’

अस्पतालमा गएर जाँच गराउनभन्दा धामीझाँक्रीकोमा गएर विभिन्न भाकल मन्साउँदा नै धेरै खर्च गर्‍यो यादव परिवारले । ‘अस्पताल गएर उपचार गराउँदा ६० हजार र धामीझाँक्रीकोमा गएर झारफुक गराउँदा २ लाख खर्च भएको थियो,’ यादव भन्छन् ।

मुम्बई, भरतपुरहुँदै खोकना आश्रमसम्म

१५ वर्षको उमेरमा पढाइ छोडेर घरमा कसैलाई नभनी गाउँका चार जना साथीसँग मुम्बई पुगेका थिए उनी । त्यतिबेला हातमा एउटा घाउ देखापर्‍यो । जति औषधि लगाए पनि त्यो घाउ निको नभएपछि उनी घाउ जँचाउँन मुम्बईकै एक अस्पताल पुगे ।

‘त्यहाँको डाक्टरले कुष्ठरोगको लक्षण हो भनेन । उपचार गराउन धेरै पैसा लाग्छ भन्यो,’ पाँच वर्षअगाडिका दिन सम्झँदै यादव भन्छन्, ‘त्यतिबेला मेरो हातखुट्टा लाटो भइसकेको थियो ।’

कपिलवस्तुमै छँदा परिवारले उनलाई उपचारका लागि चितवनको भरतपुरमा रहेको एक अस्पतालमा भर्ना गर्‍यो । तर, लक्षणमा सुधार आउन नसकेको यादव बताउँछन् ।

कक्षा ९ सम्मको अध्ययन गर्दै गरेका उनी २०७१ सालमा काठमाडौं उपत्यका छिरे । सुरुमा उनले खोकनाकै एक कृषि फार्ममा छ महिनासम्म खेतीपातीको काम गरे । खेतीपातीकै काम गर्ने क्रममा खोकना कुष्ठरोग आरोग्य आश्रमले सुनीलको जीवनमा केही सकारात्मक भूमिका खेल्यो । एकातिर कमजोर शरीर, अर्कातिर बाँच्नका लागि आवश्यक खाना र बासको प्रबन्ध मिलाउन संकटमा परिरहेका बेला आश्रमकी इन्चार्ज लक्ष्मी श्रेष्ठको नजर सुनीलमाथि पर्‍यो ।

‘म यतै कृषिको काम गर्दै थिएँ । यहाँ आश्रमको लक्ष्मी म्यामले मेरा हातहरू हेर्नुभयो, मेरो हातमा सबैतिर घाउ थियो,’ यादव भन्छन्, ‘म्यामले तिम्रो हातमा घाउ रहेछ, कसरी काम गर्छौ ? असहायलाई सहयोग गर्नकै लागि हामीले संस्था सञ्चालन गरेका हौँ । तिमी पनि आऊ भनी भर्ना हुन सहयोग गर्नुभएको हो ।’

२०७१ सालदेखि सुनील यही आश्रममा बसिरहेका छन् । कमजोर शरीरकै कारण कुनै पनि प्रकारका काम गर्न सकिरहेका छैनन् । आश्रममा खान र बस्न कुनै शुल्क नलागे पनि रोगका कारण कुनै काम गर्न नसक्दा उनलाई नरमाइलो लाग्छ । मोबाइल चलाएर, त्यहाँका बालबच्चासँग खेलेर उनले दिन बिताइरहेका छन् ।

‘काम गर्न मन लाग्छ नि के गर्नु ? काम गर्न गयो भने खुट्टामा घाउ भइहाल्छ,’ खुट्टामा भएको घाउ देखाउँदै उनी भन्छन्, ‘खुट्टा केहीमा ठोक्कियो भने पनि केही थाहा हुँदैन । केही काम गर्‍यो भने ठोक्किँदा चोट लागिहाल्छ । अस्ति दुई महिना अस्पताल बसेर उपचार गराएर आएको ।’

आश्रममा खान, बस्न र स्याहार सुसार राम्रो भएको सुनील बताउँछन् ।

आश्रममै बसे पनि उनले छ महिनाअघिसम्म साइकलमा राखेर सफाइका लागि आवश्यक फिनेल, हर्पिक, झाडु बेच्ने काम पनि गरे । दुःखजिलो गरेर पेट पाल्दै आएका उनको क्रमशः शरीर क्षीण हुँदै गयो । हात, खुट्टाले नै थाहा नपाउने हुँदै गयो । शरीरले भर नगरेपछि अहिले कुनै काम नगरी आश्रममै बसिरहेका छन् सुनील ।

महिनामा २७ केजी चामल, आवश्यक मात्रामा दाल, एक केजी नुन, बेसारहरू पाउँदै आएका छन् उनले ।

डाक्टरले हप्तामा दुई पटक घाउ ड्रेसिङ गरिदिन्छन् । ‘लाटो भइसकेका हातखुट्टा अब बाठो हुँदैनन् भन्नुभएको छ डाक्टरले । आगो र अन्य चोटपटक हुन नदिन धेरै ध्यान दिनुपर्छ भन्नुभएको छ,’ सुनीलले भने ।

कुष्ठरोगबाहेक बिरामी हुँदा पनि उनले उपचार पाइरहेका छन् । ‘यहाँबाट बीमाको कार्ड दिनुभएको छ । रुघा, खोकी, ज्वरो आयो भने पाटन हस्पिटलमा गएर चेकजाँच गराउँदै आएको छु,’ उनले भने ।

आश्रममा बसेर सुनीलले नियमित रूपमा औषधि सेवन गरिरहेका छन् । आश्रममा आएर उनले १ वर्ष औषधि सेवन गरे ।

परिवारमा चार जना दाजुभाइ र एउटी बहिनी छन् । जसमध्ये आमा, दाइ र सुनील कुष्ठरोगपीडित छन् । ‘बेलैमा औषधि खाएकाले उहाँहरूको चाहिँ अंगभंग भएको छैन । मेरोचाहिँ उपचार गर्न ढिलाइ भएर यस्तो भयो,’ सुनील भन्छन् ।

अस्पतालबाट सुरु भएको प्रेम

उनले विवाह गरेका छन् । उनीहरूको छोरो छ । छोरा २२ महिनाका भए । उनको स्वास्थ्य राम्रो छ । तर, श्रीमतीलाई भने आश्रमले रासन उपलब्ध गराइरहेको छैन ।

‘रासन पाउनका लागि आश्रममा दर्ता गराउनुपर्दो रहेछ । श्रीमतीको नाम यहाँ दर्ता गराएको छैन । त्यसैले एक जनाकै रासन बाँडेर खाँदै आएका छौँ,’ उनले भने ।

उनले आश्रममा आएर विवाह गरेका हुन् । ‘घाउ भएर हस्पिटलमा ड्रेसिङ गर्न जाँदा पनियाँ यादवसँग मेरो भेट भएको थियो । उनी पनि कुष्ठरोगी नै रहिछन्,’ सुनील भन्छन्, ‘त्यसपछि हामी प्रेममा पर्‍यौँ । यसबारे परिवारसँग पनि कुरा गर्दा विवाह गर्ने सहमति भयो ।’

सुरुमा त अपांग शरीर भएको केटाले श्रीमतीको पालनपोषण कसरी गर्न सक्छ भन्ने संशयमा थियो दुवैतर्फको परिवार । पछि सुनीलकी आमाले जोडबल गरेपछि पनियाँको परिवारले विवाहको कुरा स्वीकारेको उनी बताउँछन् ।

‘श्रीमतीको शरीरले राम्रो काम गर्दैन तर राम्रै साथ सहयोग पाइरहेको छु,’ उनले सुनाए । पनियाँको एउटा हात र दुवै खुट्टा लाटो भएको छ । तर, चोट लागेको छैन ।

जनावरलाई भन्दा तल्लो स्तरको व्यवहार भयो

आश्रममा कुष्ठरोगले ग्रस्त धेरै जना बसेकाले यहाँ सबैबीच राम्रो व्यवहार हुने गरेको उनी बताउँछन् ।

‘पहिला कपिलवस्तु गाउँमा हुँदा जनावरभन्दा तल्लो स्तरको गाली र घृणा सहनुपर्थ्यो । यहाँ आश्रममा त्यस्तो नराम्रो व्यवहार कसैले गर्नुहुन्न । यहाँ सबैसँग राम्रो व्यवहार हुन्छ,’ सुनीलले भने ।

गाउँमा छँदा धारा छोइदियो भने त्यो धाराको पानी नै नखाने गरेको उनी सम्झन्छन् । रोग लाग्नुअगाडिसम्मका सबै साथीहरूले साथ छोडेका छन् अहिले ।

गाउँमा हेलाको पात्र हुनुपरेपछि र धेरैको हप्कीदप्की खेप्नुपरेपछि आफू घर छोडेर काठमाडौं आउनुपरेकोमा गहिरो पीडा छ सुनीललाई । ‘गाउँमा छँदा मलाई के रोग लागेछ नि यस्तो भनेर गिल्टी फिल हुन्थ्यो । घरभन्दा परको डाँडामा गएर कत्ति रुँदै बस्थेँ । तर, यो आश्रममा आएपछि मलाई कुनै रोग नै लागेको छैनजस्तै लाग्छ,’ उनी भन्छन् ।

कुष्ठरोगपीडित १ सय ६० जना हाल यो आश्रममा बसिरहेका छन् । उनीहरू सबै एकअर्कामा बोल्ने राम्रो व्यवहार गर्ने सुनील बताउँछन् ।

उनीहरू सबैलाई डा. हीराले रेखदेख र उपचार गरिरहेका छन् । प्रत्येक सोमबार र बिहीबार डाक्टर आश्रममा आउने गरेका छन् । ‘केही गर्न मन लाग्छ तर हात/शरीरले दिँदैन,’ सुनील भन्छन् ।

कक्षा ९ सम्म पढेका उनलाई पढाइ बीचमै छोडिएकोमा पछुतो छैन । अहिले आएर केही रोजगारी, जागिर गर्न मन लाग्छ । रोगी शरीरका कारण कुनै काम गर्न नसक्दा धेरै नरमाइलो लाग्छ उनलाई ।

‘केही गर्छु भन्ने आँट आउँछ तर हातखुट्टाले दिँदैन । ममात्रै होइन, यहाँ बस्ने दाइ, भाइ, बुबाहरू सबै लाचार छौँ,’ उनले भने ।

नगरपालिकाले राखेका नर्स नियमित आउँदैनन्

अहिले यो आश्रममा दक्षिणकाली नगरपालिकाले कुष्ठरोगीको स्याहारसुसार र आवश्यक रेखदेखका लागि एक जना नर्स पनि राखिदिएको छ ।

‘सोमबार र बिहीबार हीरामान डाक्टर आउनुहुन्छ । उहाँ नआएका बेला पनि बिरामीको हेरचाहका लागि नगरपालिकाले नर्सको व्यवस्था गरिदिएको हो,’ उनले भने, ‘तर नर्सहरू रेगुलर आउनुहुन्न ।’

प्रकाशित मिति: आइतबार, माघ २३, २०७८ १८:३३