मानसिक तनावबाट बालबालिकालाई कसरी बचाउने ?

A+ A A-

कोभिड - १९ ले गर्दा विगत दुई वर्षदेखि सबै क्षेत्रलाई अप्ठ्यारोमा पारेको छ । हरेक मानिस चाहे त्यो धनी होस् या गरिब, वयष्क होस् या बालबालिका, सबैलाई उत्तिकै गाह्रो बनाएको छ ।

झन् शिक्षण संस्था पनि बन्द हुँदा धेरै असर हाम्रा स्कुल, कलेज पढ्ने विद्यार्थीहरूलाई भइरहेको छ । कहिले अनलाइन कक्षा त कहिले भौतिक कक्षाको दोसाँधमा पिल्सिनुपरेको छ । फेरि अनलाइन कक्षा पनि हरेक विद्यार्थीका लागि सुलभ नहुँदा एक प्रकारको अभाव र भेदभावको सिकारमा छन् हाम्रा बालबालिकाहरू ।

उनीहरूको पढाइको उपलब्धि पनि दिन प्रतिदिन ओरालो लाग्दै गइरहेको छ र कतिलाई परीक्षामा राम्रो अंक ल्याउन सक्दिनँ कि , आफ्नो भविष्य कस्तो हुने हो कि भन्ने चिन्ताले ग्रस्त पार्न थालेको छ । फेरि कतिलाई उच्च शिक्षा हासिल गर्न पनि मन भइरहेको हुन्छ तर अहिले भइरहेको क्लासको परीक्षा नहुँदा भविष्यका बाटोहरू बन्द हुने चिन्ताले पनि तनाव दिइरहेका हुन्छन् । यी केही कारणहरू हुन् । हाम्रा बालबालिकालाई अन्य चिन्ताले पनि सताएको हुँदा यी तल लेखिएका कुराहरूमा ध्यान दिन सके केही हदसम्म तनाव कम गर्न सकिनेछ ।

बालबालिकाको कुरा सुन्नुहोस्

यिनीहरू त सानै छन् । केही बुझ्दैनन् । किन उनीहरूको कुरा सुन्ने भनेर पनि कति अभिभावकले त्यसो गर्छन् । फेरि सानैमा कति बालबालिकाले झुटो बोल्न सिकेकाले पनि कति अभिभावकले यसले त बहाना पो बनाएको पो हो कि भन्ने सोचेर पनि उनीहरूको कुरा सुन्दैनन् । यो जटिल कुरा हो । यसमा संयम अपनाएर बालबालिकाका कुराहरू सुन्नुपर्छ ।

शिक्षक अथवा अभिभावक भइसकेपछि आफ्ना बाबुनानी कस्ता छन् भन्ने चिनिसकेको हुँदा त्यहीअनुसार व्यवहार गर्नुपर्छ । आफ्ना बाबुनानीको कुरालाई ध्यान दिएर सुने कति समस्याको समाधान हुन सक्छ । उनीहरूका आकांक्षा, चिन्ता, गर्न मन लागेका कुरा, सिक्न चाहेका कुरा र उनीहरूको मनोभाव सबलाई बुझिदिन र संकोच नमानी सुनिदिँदा मानसिक तनावबाट बालबालिकालाई पर लैजान सकिनेछ ।

बालबालिकाका क्रियाकलापहरूमा ध्यान दिनुहोस्

आफ्ना बालबालिका के गर्दैछन् भन्ने कुराको हेक्का हुन जरुरी छ । उसले सधैँ गर्दै आएको क्रियाकलाप उस्तै छ कि, केही भिन्न छ, त्यसमा ध्यान दिन जरुरी छ । उसले खाने, पढ्ने, खेल्ने, उसका साथीभाइसँग भेट्ने, कुन टाइममा उठ्ने, सुत्ने, गृहकार्य गर्ने इत्यादि कुराहरूमा ध्यान दिन जरुरी छ । यदि यी कुराहरूमा सधैँको भन्दा फरक पाउनुभएको छ भने त्यसमा समस्या उत्पन्न हुँदैछ भन्ने कुराको ख्याल राख्नुपर्छ र त्यहीअनुसार उसलाई व्यवहार गर्नुपर्छ ।

कोभिडका बारेमा पूर्ण र सत्य ज्ञान दिनुहोस्

कति अभिभावकले बच्चाहरूले भनेको कुरा नमान्दा, तँलाई कोभिड लाग्छ । तँ मर्छस् । यस्ता कुराहरू भनेर बालबालिकालाई तर्साउने गर्छन् । यसो गर्दा उनीहरूको मानसिक स्थिति खलबलिन थाल्छ । अनि बालबालिकाहरू यस्तै कुराहरूको सोचमा डुब्छन् र अन्तरालसम्म उनीहरूलाई यस्ता कुराहरूले तर्साइरहन्छ । त्यही भएर अभिभावक र शिक्षक, सबले कोभिडका बारेमा भ्रम या तर्साउनलाई झुटो कुरा भन्नुभन्दा सही ज्ञान दिनु राम्रो हुन्छ । कोभिड कसरी कसरी लाग्छ, कसरी बच्ने, यसको रोकथाम र विभिन्न भेरियन्टका बारेमा आफूले जानेसम्म या विज्ञहरूको भनाइलाई उद्धृत गर्दै आफ्ना बाबुनानीलाई भनेर पनि उनीहरूलाई सतर्क रहन सिकाउनुपर्छ ।

बालबालिकाको सल्लाह सुझाव लिनुहोस्

बालबालिकाको योजना, उनीहरूको सल्लाह सुझाव अति महत्त्वूर्ण हुन सक्छ– उनीहरूको पढाइ र सिकाइलाई अब उप्रान्त कसरी अगाडि लैजाने भन्ने कुरामा । अर्को फाइदा के हुन सक्छ भन्दा उनीहरूको सल्लाह सुझाव सुनिदिएर र राम्रो भएको खण्डमा कार्यान्वयन गर्दा उनीहरूले पनि अपनत्वको आभास लिन पाउँछन् । उनीहरूको आत्मविश्वास बढ्थ्यो । स्कुलको वातावरण र पारिवारिक वातावरण पनि सुमधुर हुँदै जाँदा उनीहरू तनावको सिकारबाट बच्न पाउँथे ।

बालबालिकालाई खतरा उत्पन्न गर्न सक्ने कुरामा ध्यान दिनुहोस्

अघि माथि पनि यसको थोरै चर्चा गरिसकेको छु । सधैँ गर्नेभन्दा फरक कुरा गरेका छन् भने, त्यो खतराको संकेत हुन सक्छ । सधैँ ९ बजे सुत्थ्यो तर ११ बज्दासम्म पनि निदाएको छैन भने केही समस्या हुन सक्छ भनेर थाहा पाउने ।

सोच्नुस् त कुनै अभिभावक या शिक्षक बिरामी पर्दा बालबालिकामा कति असर पर्छ । पढाइ छुट्छ । आत्मबल गिर्छ । हेपाइ सहनुपर्छ । यस्ता अन्य कुराहरू पनि झेल्नुपर्छ । त्यही भएर जिम्मेवार भएर हामीले आफ्नो ख्याल राख्न सके बालबालिकालाई तनावबाट मुक्त गर्न सकिन्छ ।

सधैँ राति भात खान्थ्यो तर केही दिनदेखि खानामा रुचि देखाएको छैन भने केही भएको हो कि भनेर शंका गर्न सकिन्छ । यदि समयमा त्यस समस्याको उपचार नभए, उनीहरूको पढाइ, हुर्काइ र मन लागेका कुराहरू गर्नबाट रोकिनुपर्दा असाध्यै तनाव सिर्जना हुने भएकाले यस्तो कुरामा ध्यान दिन जरुरी छ ।

खेल्न र एकअर्कासँगको अन्तर्क्रियामा पहल गर्नुहोस्

एकअर्कासँग खेल्ने र कुराकानी गर्दा पनि तनावबाट मुक्त हुन सकिन्छ । आजभोलि पहिलाको जस्तो खुला खेल्ने मैदानको अभाव छ, जसले गर्दा बालबालिकाहरू प्राय: घरमै हुन्छन् । के गर्न सकिन्छ भन्दा बरु कहिलेकाहीँ कतै घुम्न जाने, चाहे त्यो कम्युनिटी पार्क नै किन नहोस्, या पुस्तकालय, या अरु कुनै ठाउँ । यसरी घुम्दा, एकअर्कासँग खेल्दा मन हलुका हुन्छ र मन हलुका भए एकअर्कासँग कुराकानी पनि हुन सक्छ । बरु शिक्षक अभिभावकहरूले केही टपिकहरू पो सोच्ने कि ? यसरी कुनै टपिकमा संवाद गराउँदा उनीहरूको सोच्ने क्षमता, बोल्ने कला र आत्मविश्वासलाई पनि बढाउन सकिन्छ । यसरी पनि बालबालिकाको तनावलाई कम गर्न सकिन्छ ।

शिक्षक र अभिभावकले विश्वसनीय आचरण प्रस्तुत गर्ने

शिक्षक र अभिभावकले आफूले बोल्ने र गर्ने व्यवहारमा समानता ल्याउन नसक्दा पनि विद्यार्थीहरू कन्फ्युज हुने र पछि तपाईंलाई विश्वास नगर्ने हुन सक्छन् । तपाईंलाई विश्वास गर्न छाड्छन् र जब विश्वास तोडिन्छ, तब कसैको पनि सुन्दैनन् । भन्न खोजेको के हो भने, आफ्नो बोलाइ र गराइमा परिवर्तन आउनुभएन । आफ्ना छोराछोरीलाई चाँडै उठ् भन्ने तर आफू ८-९ बजेसम्म सुतिदिने । अरुसँग बोल्दा राम्रो शब्द बोल भन्ने तर आफैँ अरुसँग बोल्दा छुच्चो शब्द बोल्ने । घर सफा राख्नुपर्छ भन्ने तर आफैँ फोहोर गरेर चलिदिने । विद्यार्थीलाई पढ् भन्ने तर आफू केही नपढ्ने हुनाले पनि बालबालिकाहरूले राम्रो आचरण सिक्दैनन् । कारण को ? कारण तपाईं हामी- शिक्षक, अभिभावक, आफन्त, इष्टमित्र, इत्यादि । किन भयाे त्यस्तो ? आफ्नै बानीले गर्दा ।

आफ्नो ख्याल गर्नुहोस्

धेरै पनि गर्नुपरेन । केवल आफ्नो ख्याल राखेमा पनि धेरै कुराको समाधान हुन सक्छ । कोभिडको बेलामा हामी ठूलाले कोभिडसँग लड्ने कुरामा ध्यान दिए रोग आफूलाई नलाग्नुका साथै परिवारमा पनि भित्रिँदैनथ्यो जसले गर्दा सबै सुरक्षित हुन पाउँथे ।

आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल राख्दा पनि विद्यार्थीहरूले राम्ररी पढ्न पाउँथे, किनकि तपाईंलाई उपचार गर्न, स्याहार्न चिन्ता लिनुपर्दैनथ्यो । सोच्नुस् त कुनै अभिभावक या शिक्षक बिरामी पर्दा बालबालिकामा कति असर पर्छ । पढाइ छुट्छ । आत्मबल गिर्छ । हेपाइ सहनुपर्छ । यस्ता अन्य कुराहरू पनि झेल्नुपर्छ । त्यही भएर जिम्मेवार भएर हामीले आफ्नो ख्याल राख्न सके बालबालिकालाई तनावबाट मुक्त गर्न सकिन्छ ।

यी केही कुराहरू ध्यानमा राख्न सके एउटा खुसियाली वातावरण सिर्जना गर्न सकिन्थ्यो बालबालिकाका लागि । हामी सबै जिम्मेवार भएर तनावबाट बालबालिकालाई मुक्त गराउने वातावरण विकास गर्न लागिपरौँ ।

लेखक 'टिच फर नेपाल'को एलुम्नाई तथा हाल अपर डोल्पाको क्रिस्टल माउन्टेन स्कुलमा शिक्षक छन् ।